جلسه‌هایی که کارشان به کلاب‌هاوس کشید

اقتصاد۲۴ - کرونا علیرضا راهب (شاعر، ترانه‌سرا و منتقد ادبی) را برد تا او نماند و نبیند که به جای جلسه‌ها و انجمن‌های ادبی رایج در دنیای فیزیکی، چه روم‌هایی به نام کتاب‌خوانی و ادبیات با حضور افرادی که اغلب هویت چندان مشخصی ندارند در فضای مجازی پا گرفته‌اند؛ چون او معتقد بود در حال حاضر مرکز تولید شاعر و نویسنده در ایران، دنیای مجازی است یعنی جایی که ادبیات در آن به معنای واقعی وجود ندارد.

او حدود ۹ ماه پیش از درگذشتش، از تعطیل شدن انجمن ادبی‌اش («ونداد») به دلیل آن‌چه «زیر بلیت کسی نرفتن» عنوان می‌کرد گفته و معتقد بود که عده‌ای از دنیای مجازی با یک‌سری متن «مکش مرگ ما» و عاشقانه‌های آب‌دوغ‌خیاری و خیابانی آمده‌اند و به عنوان صاحب قلم و صاحب متن در دنیای مکتوب پذیرفته شده‌اند، چون این‌ها در فضای مجازی لایک و فالوئر داشته‌اند و همین آمار فروش‌شان را بالا برده است، تاجران دنیای نشر هم این‌ها را تحویل گرفته و «خط مبتذل افتضاحی» وسط ادبیات ایران کشیده‌اند که این خط پاک‌شدنی هم نیست.

این نوع نگاه به حضور ادبیات و کتاب در دنیای مجازی البته عقیده عده دیگری از شاعران و نویسندگان نیز هست؛ هرچند با همه این‌ها فضای مجازی این روز‌ها به دلیل شیوع ویروس کرونا به تنها بستر برگزاری جلسه‌ها و نشست‌های ادبی تبدیل شده است.

در مدتی که از آغاز شیوع ویروس کرونا از نوع چینی و جهش‌یافته انگلیسی‌اش در کشور می‌گذرد، برخی از نویسندگان، شاعران و منتقدان ادبی از طریق صفحه‌های شخصی‌شان در دنیای مجازی پای ادبیات و کتاب را بیش از پیش به این فضا باز کرده‌اند. حالا هم چندوقتی است که کلاب‌هاوس بر سر زبان‌ها افتاده است.

هرچند به قول یکی از کاربران دنیای مجازی «من در کلاب‌هاوس اعتماد به نفس مردمانی را دیدم که درباره موضوع بحث، اندک فهم و دانشی ندارند، اما تز‌های ثقیل ارائه می‌دهند!»، اما بعضا افراد متخصصی هم در این فضا دیده می‌شوند.

بیشتر بخوانید: زنگ خطری که «کلاب‌هاوس» برای مدیران «رادیو» به صدا درآورد

کلاب‌هاوس البته تاکنون حاشیه‌های بسیاری داشته است؛ از طرفی فقط به قولی «بچه پول‌دارها» و آیفونی‌ها (دارندگان سیستم عامل ios) را به بازی راه می‌دهد، از سوی دیگر برای ورود به آن باید دعوت‌نامه‌ای از سوی یکی از اعضا داشت که این کاربران را به فروش دعوت‌نامه‌ها به مبالغ قابل توجه کشانده است. از طرفی با همه این‌ها قابلیت متمایزی نسبت به دیگر شبکه‌های اجتماعی ارائه نمی‌دهد و در مواردی حتی به پای آن‌ها هم نمی‌رسد. ضمنا این شبکه اجتماعی که مبتنی بر ارتباط صوتی است، رقیبی کهنه‌کار دارد به نام «دیسکورد» که این خود موجب ایجاد گمانه‌زنی‌ها و حاشیه‌هایی در خصوص احتمال فیلتر شدنش همانند رقیب قدیمی‌اش شده است. البته محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات چندی پیش با حضور در یکی از روم‌های کلاب‌هاوس اعلام کرد که بحثی برای فیلتر این شبکه مطرح نشده است.

اما با گذر از حاشیه‌ها به روم‌های کلاب‌هاوس می‌رسیم، جایی که تا کنون حتی فضایی برای حضور عده‌ای از سیاستمداران کشور و دیگر افراد شناخته‌شده بوده است.

علی‌رغم این‌که در صداوسیما کتاب و ادبیات تنها در گوشه‌ای از این رسانه قرار دارد یا در سایت‌های سرویس‌دهنده از جمله سرویس‌های اشتراک ویدیو خبری از کتاب و ادبیات و حتی بعضا فرهنگ در میان دسته‌بندی موضوعی نیست، اما در دسته‌بندی موضوعی این شبکه اجتماعی که انتخاب هر یک از آن‌ها، روم‌های مرتبط را در اختیار شما قرار می‌دهد، عنوان "Arts" و در ذیل آن عنوان‌هایی، چون "Books" و "Writing" به چشم می‌خورند.

از این رو در حالی که گفته می‌شود عده‌ای با کراوات و بی ام دبلیو (BMW) شان به کلاب‌هاوس آمده‌اند، عده‌ای دیگر نیز با کتاب خودشان را به این شبکه اجتماعی رسانده‌اند.

بخشی از روم‌های کلاب‌هاوس با محور کتاب‌خوانی است؛ کتاب‌خوانی‌ای که البته چندان هدفمند نیست و مثلا اگر دستت را در یکی از روم‌ها به نشانه تقاضا برای صحبت کردن بالا ببری، باید نزدیک‌ترین کتاب اطرافت را برداری و صفحه‌ای از آن را بخوانی!

علاوه‌بر این مسئله ترویج کتاب‌های زرد که غالبا در فضای مجازی دیده می‌شود، باز هم در این شبکه قابل مشاهده است و کاربران کلاب‌هاوس هم علی‌رغم این‌که از خواص سیستم‌عامل‌داران هستند، اما کتاب‌هایی که با خود می‌آورند، عامه‌پسند است.

عده‌ای هم با رویکردی دیگر به سراغ ادبیات آمده‌اند و به اجرای نمایشنامه در این فضا می‌پردازند.

در این میان برخی از چهره‌های ادبی هم از پیوستن خودشان به این شبکه اجتماعی خبر می‌دهند و هم جلسه‌های ادبی‌شان را که روزی روزگاری، پیش از کرونا در دنیای فیزیکی برگزار می‌شد به این فضا آورده‌اند؛ برای مثال سعید بیابانکی، شاعر و طنزپرداز که در آغازین روز‌های قرنطینه خانگی سال گذشته برای مخاطبانش در صفحه مجازی داستان‌های طنز می‌خواند، چندی پیش از آمدن جلسه «ساعت شعر» که عصر‌های یکشنبه در حوزه هنری برگزار می‌شد به کلاب‌هاوس خبر داد.

این روز‌ها روم‌های مختلف دیگری نیز با فعالیت‌های گوناگون مثل داستان‌خوانی در زمینه ادبیات و کتاب در شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس فعالیت دارند. صفحه‌ای هم با عنوان «فرهنگسرا» مخاطبان را دو روز در هفته به کتاب‌خوانی دورهمی و در روز‌های جمعه به حافظ‌خوانی دعوت می‌کند و صفحه‌ای نیز به نام «مولانا» خود را محفلی برای تامل بر اندیشه‌های مولانا و خوانش غزلیات شمس معرفی می‌کند و جلسه‌های شرح مثنوی دارد.

تعداد دنبال‌کنندگان برخی صفحه‌های ادبی هم در کلاب‌هاوس قابل توجه است؛ مثلا صفحه‌ای مربوط به هری‌پاتر (Harry potter) بیش از ۱۶هزار دنبال‌کننده دارد.

در یکی از روم‌های اجرای موسیقی زنده، مسئول صفحه کاربران را پس از شناسایی وضعیت اجرا (از طریق مشاهده کار‌ها در اینستاگرام) برای اجرای زنده در روم دعوت می‌کرد تا فضای حرفه‌ای حفظ شود، به نظر می‌رسد به‌ویژه با توجه به پنهان بودن هویت بسیاری از افراد حاضر در این شبکه لازم است چنین شرایطی برای کتاب‌خوانی، شعرخوانی و داستان‌خوانی نیز فراگیر شود تا همانند برخی از جلسه‌هایی که در فضای فیزیکی هم برگزار می‌شدند، جمع‌های ادبی در فضای مجازی به سطحی نازل نرسند.

البته نباید فراموش کرد جلسه‌های ادبی در حالی هر روز در کلاب‌هاوس تعدد پیدا می‌کنند که هنوز درِ ورود به روی عده بسیاری از علاقه‌مندان بسته است؛ چه بسیارند شاعران، نویسندگان، فعالان حوزه کتاب و خصوصا جوانان مستعدی که می‌توانند از این ظرفیت و استقبال افراد برای برگزاری جلسه‌های تخصصی در حوزه ادبیات و کتاب استفاده کنند، اما سیستم عامل‌شان در را به روی‌شان بسته است!

در این شرایط البته مسیر پیش رو برای کلاب‌هاوس هنوز مه‌آلود به نظر می‌آید؛ علی‌رغم آن‌چه گفته شد، اما بعید نیست که پای این شبکه اجتماعی هم به فیلترینگ کشیده شود و جلسه‌های ادبی این فضا نیز همانند بسیاری از جلسه‌هایی که پیش‌تر در فضای فیزیکی برگزار می‌شدند، به تعطیلی کشیده شوند. کسی نمی‌داند سرانجام روم‌های ادبی و کتاب‌خوانی کلاب‌هاوس حضور اندرویدی‌هاست و ارتقای سطح برگزاری جلسه‌ها، یا آن‌که خاموشی!