قابلیت صنایع شیلات مناطق آزاد در عبور از اقتصاد تک محصولی/ رتبه چهلم ایران در ظرفیت‌های موجود در گستره آبی

اقتصاد۲۴ - دسترسی بالای ایران به آب‌های آزاد ظرفیت عظیمی برای توسعه صنایع شیلاتی کشور و تبدیل شدن به برند تجاری در میان دیگر کشور‌ها ایجاد می‌کند که نیازمند برنامه‌ریزی بیشتر برای افزایش بهره‌وری است. در این بین مناطق آزاد کشور در رشد و توسعه صنایع شیلاتی در سالی که گذشت، نقش مهمی داشتند. از آنجا که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین جزایر جنوب کشور در محدوده مناطق آزاد قرار گرفته است، بررسی مهم‌ترین تحولات شیلاتی مناطق آزاد در سال ۹۹ خالی از لطف نخواهد بود.

همکاری‌های خارجی چابهار در حوزه شیلات

نوار ساحلی منطقه آزاد چابهار در جنوب کشور از جهت دسترسی به دریای عمان در صنعت شیلات نقش مهم و موثری دارد. چابهار و کنارک با دارا بودن ۴۲ درصد سهم صید در میان استان‌های جنوبی، ۴۰ درصد سهم صید ایران اهمیت خود را طی این سال‌ها اثبات کرده است.  اهمیت این حوزه وقتی روشن‌تر می‌شود که بدانیم، بیش از نیمی از خانواده‌ها در سواحل مکران مشغول کار در دریا و به‌طور عمده در حوزه شیلات هستند. در واقع از این نظر شیلات در سیستان و بلوچستان، دو سایت بزرگ بریس و دشت تنگ را در دستور کار توسعه دارد که بتواند از آن برای پرورش میگو استفاده کند.

بیشتر بخوانید: الزامات تبدیل منطقه آزاد قشم به بزرگترین تولیدکننده میگو در کشور

از طرفی در این منطقه حداقل ۸ پهنه مطالعه شده وجود دارد که حدود ۴۵ هزار تن ظرفیت تولید دارد که، اما با این وجود هنوز نتوانسته‌ایم از این ظرفیت چه در حوزه پرورش ماهی در قفس و چه در حوزه پرورش آبزیان دریایی بهره بگیریم. در دی ماه سال گذشته در راستای رفع این کاستی‌ها و هم‌افزایی و انجام فعالیت‌های مشترک شیلاتی در چابهار تفاهم‌نامه همکاری بین سازمان منطقه آزاد تجاری- صنعتی چابهار و سازمان شیلات ایران امضا شد که می‌تواند نوید بخش بهبود وضعیت شیلات کشور باشد.  

در منطقه آزاد چابهار صادرات سه هزار تن انواع آبزیان دریایی از چابهار به ۱۱ کشور دنیا از جمله کشور‌های مالزی، هنگ کنگ، امارات، تایلند، سریلانکا، ویتنام، بنگلادش، تایوان، پاکستان، روسیه و عمان انجام می‌شود. در واقع استان سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۹۴ با ۲۳۱ هزار تن صید، سال ۱۳۹۵با ۲۵۱ هزار تن، سال ۱۳۹۶حدود ۳۰۲ هزار تن و سال ۱۳۹۷حدود ۳۴۰ هزار تن صید  رتبه نخست کشوری را کسب کرده است. در این منطقه ۱۱ بندر ماهیگیری و جایگاه تخلیه صید شامل تیس، شهرکنارک، رمین، زرآباد، پزم، هفت تیر شهر چابهار، بریس، گواتر، جُد، تنگ و پسابندر و ۶ شهرک و ناحیه صنعتی با بیش‌از ۱۰۰ واحد تولیدی صنایع شیلاتی در جنوب سیستان و بلوچستان فعال هستند.

پروژه‌های بزرگ شیلاتی قشم

اگرچه در گذشته پرورش میگو و آبزیان با وجود ۳۰۰ کیلومتر نوار ساحلی در منطقه خلیج فارس و دریای عمان ابتدا توسط کشور‌های کویت و بحرین صورت گرفت، اما کم کم منطقه آزاد قشم نیز توانست وارد عرصه رقابت با این کشور‌ها شده و اکنون برند قشم اعتبار بیشتری پیدا کرده است. از آنجا که آبزی پروری از سه سال پیش از اولویت‌های این منطقه آزاد قرار گرفته است، قشم توانسته سهم خوبی از تحقق برنامه‌ریزی‌های شیلاتی کشور در راستای تضمین امنیت غذایی کشور بردارد.  

بخش عظمی از کار شیلاتی در قالب دو طرح پرورش ماهی در قفس و پرورش میگو در حال پیشبرد است که از ۲۰۰ هزار تُن تولید ماهی در قفس هدفگذاری شده در برنامه ششم توسعه، ۸۰ هزار تن آن به منطقه آزاد قشم تعلق گرفته است. از سویی در حوزه پرورش میگو نیز نهایتا سه هزار هکتار قرار است به این حوزه تخصیص یابد که حدود یک هزار و ۸۰۰ هکتار آن را واگذار شده است و از سوی دیگر قرار است طی دو سال آینده چرخه ۶۰۰ میلیارد ریالی به حوزه مولدسازی میگو ایجاد شود.  

در دولت تدبیر و امید ۹ شرکت با سرمایه‌ای حدود ۲۴ هزار و ۲۱۸ میلیارد ریال افتتاح شد که در مجموع قابلیت تولید ۲۶ هزار تُن ماهی را دارا بوده و در زمینی به مساحت ۷۱ هزار و ۱۲۸ مترمربع در حال فعالیت هستند.  محصولات منطقه آزاد  قشم کیفیت بالایی از جه صادرت نیز دارد و به کشور‌های اروپایی، روسیه و چین صادر می‌شود. قشم همچنین در بخش تکثیر ماهیان دریایی نیز سه شرکت دارای مجوز  دارد که با سرمایه‌ای بالغ بر ۳۸۳ میلیارد ریال، از توان تولید ۴۰ میلیون قطعه بچه ماهی برخوردار است که ۵۰ هزار مترمربع زمین را به خود اختصاص داده اند.

ظرفیت انزلی در تولید خاوریار

منطقه آزاد انزلی در سال ۹۹ هر چه بیشتر تلاش کرده تا با حمایت از اجرای طرح‌های سرمایه گذاری در زمینه پرورش ماهی در قفس در محدوده دریایی منطقه آزاد انزلی تمرکز خود را بر این امر معطوف کند. طی هماهنگی‌های صورت گرفته قرار بر این است که در سال آتی در محدوده این منطقه در جفرود پرورش ماهی در قفس گسترش یابد. منطقه آزاد انزلی در حوزه پرورش ماهی قرمز رتبه نخست در کشور را دارد که قرار است در سال آتی تمرکز بر این حوزه ادامه پیدا کند. مجموعاً در گیلان ظرفیت تولید ماهی در قفس ۷۸ هزار تن تعیین شده که قرار است از طریق تسهیلاتی که برای سرمایه‌گذاران حوزه شیلات انجام می‌شود، هر چه بیشتر تقویت شود. واقع قرار است پرداخت تسهیلات به متقاضیان سرمایه‌گذاری در حوزه شیلاتی از سوی نظام بانکی را مورد تأکید قرار بگیرد و ایجاد پوشش‌های بیمه‌ای برای محصولات، تجهیزات و ابزار مورد نیاز در پیشبرد اهداف تسهیل‌گر باشد. در واقع منطقه آزاد انزلی یکی از نقاطی است که در آن تولید خاویار صورت می‌گیرد و این محصول نیز به لحاظ ارز آوری اهمیت بالایی برای کشور دارد که در شرایط تحریمی مسئله‌ای کلیدی خواهد بود.

پرورش مروارید در کیش

منطقه آزاد کیش نیز در راستای توسعه صنایع شیلات چندین پروژه را در دستور کار قرار داده است. یکی از ابتکارات این منطقه در حوزه شیلات ایجاد امکانات و زیرساخت‌هایی گردشگری صید و صیادی است. سرمایه گذاری داخلی در شیلات کیش وجود دارد و در حال توسعه است، اما تلاش می‌شود تا زمینه سرمایه‌گذاری خارجی نیز در کیش فراهم شود.  

طرح‌های شیلاتی از قبیل پرورش مروارید و صدف از مهم‌ترین فعالیت‌های در حال برنامه‌ریزی در منطقه آزاد کیش است. به گفته احمدی، رئیس اداره شیلات کیش؛  در جزیره هندورابی، امکان سرمایه‌گذاری در حوزه “ماهی در قفس” وجود دارد و این امر علاوه بر اشتغال‌زایی، هم برای وسعت صید و هم گسترش گردشگری صید، می‌تواند بسیار راهگشا باشد، چنانکه دنیا نیز به همین سمت رفته است.

اقتصاد ایران ناگزیر است برای عبور از شرایط بحرانی و رسیدن به هدف اقتصاد بدون نفت، صنایعی همچون صنعت شیلات کشور را جدی بگیرد، اما در حال حاضر هنوز نتوانسته‌ایم آنطور که باید و شاید از این پتانسیل مهم کشور بهره ببریم.