رویکرد کلی نظام احیای برجام است

اقتصاد۲۴- بعد از انتشار خبر توقف مذاکرات وین تا استقرار دولت جدید ایران به درخواست تهران، حالا علی ربیعی سخنگوی دولت گفته که کمیته‌ای در شورای عالی امنیت ملی ایران، «تفاهم نامه اولیه» که در جریان مذاکرات احیای برجام، در وین به دست آمده بود و به مربوط به رفع قسمت عمده تحریم‌ها بوده است را رد کرده.

مذاکرت وین کج دار و مریز میان ایران و غرب پیگیری شده، اما طرفین کارشکنی‌ها را به گردن یکدیگر می‌اندازند. حالا مذاکرات متوقف شده تا دولت رئیسی کار را شروع کند. از ابتدای شروع مذاکرات در وین که ۶ دوره از آن برگزار شده است سه محور پیرامون این مذاکرات مطرح بوده است که در اکثر موارد پیشرفت نسبی و قابل قبولی انجام شده، اما همچنان عدم توافق بر سر برخی از موارد، توافق نهایی برای احیای دوباره برجام را با تاخیر مواجه کرده است.

براساس مذاکرات وین که در دو سطح صورت می‌پذیرد، سطح اول مربوط به تقدم و تاخر اقداماتی است که می‌بایست انجام پذیرد و سطح دوم مربوط به محتوای مجموعه تعهداتی است که آمریکا باید انجام دهد که بطور کلی مشتمل بر برداشتن تحریم‌های اعمالی علیه ایران پس از خروج این کشور از برجام است.

دور هفتم مذاکرات در حالی متوقف و بی نتیجه مانده است که اظهارنظر‌های ضد و نقیضی در این خصوص از سوی مقامات ایرانی و آمریکایی در این باره مطرح می‌شود. چندی قبل روحانی اعلام کرده بود که اگر به عراقچی اختیار بدهیم همین امروز می‌رود و توافق را نهایی می‌کند. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز اعلام کرده بود که آماده بازگشت به دور هفتم مذاکرات وین هستیم. عباس عراقچی، اما در سخنانی گفت که دور جدید مذاکرات وین، باید منتظر استقرار دولت جدید در ایران باشد. ند پرایس نیز در واکنش به سخنان عراقچی معاون وزیر خارجه کشورمان گفته بود: «این اظهارات تلاشی حیرت آور برای سرزنش دیگران به دلیل بن بست فعلی در مذاکرات است.»

بیشتر بخوانید: آمادگی ایران برای همکاری با دولت عراق

ادامه مذاکرات وین اکنون به دولت بعدی موکول شده است. پیش از انتخابات امید‌های تازه‌ای برای به سرانجام رسیدن برجام وجود داشت، اما بعد از انتخابات این سوال همواره مطرح می‌شود که سرنوشت برجام در دولت رئیسی چه خواهد شد؟

مذاکره ایران و عربستان برای خنثی کردن محور عربی ضد برجام

اردشیرسنایی کارشناس سیاست خارجی در این باره به می‌گوید: این اتفاقاتی که در طول مسیر مذاکرات احیای برجام رخ داد چندان دور از انتظار نبود. یک ایده‌ای در میان مردم و مسئولین بود که اگر بایدن به قدرت برسد آمریکا سریعا به برجام برمی‌گردد و تحریم‌ها را برمی‌دارد و شرایط به همان روال قبل از خروج آمریکا از برجام بر می‌گردد. بخشی از این اتفاقاتی که اکنون رخ می‌دهد به آن خوشبینی‌هایی برمی‌گردد که قبلا وجود داشت و در حقیقت خلاف واقعیت‌ها بود. بخشی از آن برمی‌گردد به نوع نگاه بایدن نسبت به برجام و اینکه از ابتدا نگاهش به این شکل بود که پلی ایجاد کند از برجام به برجام پلاس و در این مسیر اروپا هم با آمریکا همراه بود که بتوانند از طریق احیای برجام، بلافاصله یا داخل برجام یا در کنار برجام توافقات بعدی با ایران را در خصوص مباحث منطقه‌ای و موشکی پیش بکشد.

وی ادامه داد: طرف ایرانی، اما موافق این موضوع نبود و از همان ابتدا تاکید داشت که برجام باید احیا شود و مسائل منطقه‌ای و موشکی هم اصلا قابل مذاکره نیست. بخشی از آن هم به مخالفت‌هایی که در منطقه وجود داشت برمی‌گردد و تلاشی که عربستان و اسرائیل به کار می‌بردند تا از طریق لابی‌های خودشان اجازه احیای برجام را ندهند. در این مقطع ایران مدتی با وساطت عراق سعی کرد با مذاکره با عربستان محور عربی ضد برجام را خنثی کند که تا حدودی هم این مسیر پیش رفت و تا حدی لابی اسرائیلی قوی عمل کرد و کماکان فشار‌هایی را به ایالات متحده آمریکایی وارد می‌کند. بخشی دیگر هم به اقداماتی که در داخل ایران وجود داشت برمی‌گردد و همچنین توانایی‌های ایران افزایش پیدا کرد و در واقع میزان تعهدات ایران در برجام روزبه روز کاهش پیدا کرد و میزان اورانیوم غنی شده نیز افزایش پیدا کرد.

تردید غرب نسبت به آینده برجام در دوران ریاست جمهوری رئیسی

سنایی با بیان اینکه این وضعیت برای طرف مقابل دشوار و پیچیده بود که اگر به برجام برگردد پس از آن قرار است روند به چه صورت پیش برود، گفت: البته تصویب اقدام راهبردی علیه تحریم‌ها نیز تا حدی دست دولت را در مسیر مذاکره محدودتر کرد و امکان چانه‌زنی را سلب کرد. مجموع این عوامل باعث شد تا طرفین اواسط فروردین به فکر مذاکرات باشند. اما خب نوع مذاکره و اینکه ایران حاضر به مذاکره مستقیم با آمریکا نشد هم بی تاثیر نبود و یک دست انداز برای ادامه مذاکرات بود.

وی ادامه داد: از همین رو انتقال خواسته‌ها به همدیگر هم با مشکل مواجه شد. البته این نکته را هم درنظر داشته باشید که طرفین حداکثر خواسته‌های خود را مطرح کردند و به هیچ عنوان حاضر به کوتاه آمدن در برابر خواسته‌هایشان نشدند. طرف ایرانی اصرار داشت که حتما طرف آمریکایی اول به برجام برگردد و ما راستی‌آزمایی بکنیم و بعد تمام تحریم‌ها را بردارد. طرف مقابل هم ضمن اینکه این مواضع را نمی‌پذیرفت، تاکید داشت که مذاکرات باید به مذاکرات برجام پلاس گره بخورد و در ثانی فناوری و پیشرفت‌های هسته‌ای ایران هم از بین برود و نابود شود.

این کارشناس سیاست خارجی ادامه داد: زمانی که تکلیف انتخابات ریاست جمهوری مشخص شد و رئیسی عهده‌دار ریاست جمهوری ایران شد، در ذهنیت طرف مقابل هم تردید‌هایی ایجاد شد که با این شرایط ممکن است تغییراتی در ایران رخ دهد. از همین رو بنا را بر این داشتند که صبر کنند تا دولت جدید روی کار بیاید و شرایط آرام شود و بعد مذاکرات را با ایران ادامه دهند.

تلاش کردند برجام در دولت روحانی احیا نشود

سنایی می‌گوید دولت فعلی اعلام کرد که مواضع ایران در مذاکرات احیای برجام ربطی به دولت و شخص رئیس جمهور و وزارت خارجه ندارد و این تابع سیاست‌های کلی نظام است، اما طرفین به این نتیجه رسیدند که مذاکرات تا استقرار دولت جدید ایران به همین حالت باقی بماند و یا با همین تیم و یا تیم جدید مذاکره ادامه خواهد داشت.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه از سمت آمریکا همه چیز شفاف و مشخص است، گفت: در آمریکا دولت جدید به تازگی کار خود را شروع کرده و اهداف و سیاست‌هایشان نیز مشخص است. به نظر می‌رسد دلیل به تعویق افتادن توافق به ایران برمی‌گردد. دولت آقای روحانی و شخص ایشان تمام تلاش خود را کردند تا مذاکرات به نتیجه برسد تا بتواند به عنوان احیا کننده برجام قدرت را ترک کند. خب طبیعتا مخالفین و منتقدین او هم تمام تلاش خود را کردند که این اتفاق رخ ندهد تا ثمره برجام و امتیاز اقتصادی که ایجاد می‌شود به نام دولت جدید و در اردوگاه اصولگرایان خلق شود. برخی از تلاش‌های داخلی در مسیر عدم اجازه به دولت روحانی برای دستیابی به توافق و بازگشت مجدد به برجام بود.

ادامه مذاکرات هسته‌ای دولت روحانی در دولت رئیسی

اردشیر سنایی با اشاره به اینکه بعید است در دولت رئیسی تغییری در روند مذاکرات ایجاد شد، گفت: مذاکرات چه در دولت یازدهم که منجر به برجام شد و چه حالا که مذاکرات وین، ۶ دور در راستای احیای برجام ادامه پیدا کرد، تقریبا تصمیمات، تصمیمات نظام بود و تصمیم وزیرخارجه یا رئیس جمهور و به طور کلی قوه مجریه نبود.

وی تاکید کرد: بنابراین تغییر دولت و وزارت خارجه در سیاست‌های کلان ایران تغییری ایجاد نخواهد کرد. ممکن است چهره‌ها و مذاکره کننده‌ها تغییر کنند که بعید است کل تیم عوض شود، اما رویکرد کلی نظام این است که برجام احیا شود. زیرا ایران تصمیم ندارد که مذاکرات را از ابتدا از سر بگیرد چرا که بسیار زمان بر خواهد بود؛ برجام ماحصل سال‌ها مذاکره بود که به نتیجه رسید و اگر اکنون بخواهیم از صفر شروع کنیم ممکن است چندسال دیگر ادامه پیدا کند. از همین رو طرفین تمایلی به این اتفاق را ندارند. با همه این تفاسیر معتقدم دولت رئیسی روند مذاکرات دولت روحانی را ادامه خواهد داد.