تجارت با افغانستان، نگرانی‌ها بیشتر می‌شود

اقتصاد ۲۴ - سخنگوی گمرک شایعه توقف تجارت با افغانستان را رد کرده و رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن بیرجند هم به همشهری می‌گوید: تجارت در ۲ گمرک دوغارون و ماهی‌رود ادامه دارد. او می‌گوید، انتظار داریم ثبات به افغانستان بازگردد، ولی اگر درگیری‌ها طولانی‌تر شود، پیش‌بینی آینده سخت خواهد بود. رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن بیرجند به دلایل کاهش حجم تجارت ایران با افغانستان در ۲ سال اخیر اشاره می‌کند و می‌افزاید: افزایش ریسک ناشی از درگیری‌ها در افغانستان باعث معاملات نقدی شده و بازرگانان ایرانی حاضر به تجارت به‌صورت اعتباری نیستند.

کند و پردست‌انداز

به‌گزارش همشهری، جنگ طالبان با نیرو‌های دولتی افغانستان، هرچند مسیر‌های تجارت را پردست‌انداز و کندتر کرده، اما ظاهرا توقف کامل تجارت صورت نگرفته است. با این حال در شرایطی که چشم‌انداز گفتگو‌های داخلی در افغانستان برای پایان درگیری‌ها شفاف نیست، کارشناسان و ناظران آگاه می‌گویند توقف تجارت هم برای ایران و هم برای افغانستان پرهزینه خواهد بود. دیروز سخنگوی گمرک ایران اعلام کرد: برخلاف شایعات مطرح‌شده در فضای مجازی، روابط تجاری میان ایران و افغانستان برقرار است و شایعه صفر شدن تجارت میان ۲ کشور صحت ندارد.

به‌گفته او، در مرز دوغارون فعالیت‌ها به روال سابق ادامه دارد. با وجود اینکه در یک ماهه اخیر تردد کامیون‌ها از این مرز ۵۰درصد کاهش یافته بود در هفته گذشته کمی بهبود یافته و ۱۰درصد نسبت به هفته قبل افزایش یافته است و هم‌اکنون روزانه به‌طور کلی ۵۰۰کامیون ورودی و خروجی از این مرز در حال تردد هستند. او افزود: درخصوص مرز ماهی‌رود نیز همان شرایط گذشته برقرار است و همچنان قریب به ۵۰درصد کل تجارت ۲ کشور از طریق این مرز صورت می‌گیرد؛ بنابراین در این مرز نیز تقریبا هیچ کامیونی متوقف یا در صف غیرمعمول نیست و تعداد کامیون‌های خروجی از آن گمرک به‌طور متوسط بیش از ۵۰۰دستگاه تخمین زده می‌شود. به‌گفته سخنگوی گمرک، مرز میلک در استان سیستان و بلوچستان همچنان بسته است و کامیون‌ها تردد ندارند، اما احتمال دارد از هفته آینده تجارت در این مرز به حالت عادی بازگردد. به‌گزارش همشهری، افغانستان همواره برای ایران یک شریک و بازار استراتژیک به‌حساب می‌آید و درنتیجه پس از آغاز درگیری‌ها، حجم تجارت بین ۲ کشور به‌شدت افت کرده و در ۴ ماه ابتدای امسال صادرات کالا‌های ایرانی به ۷۲۸ میلیون دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود درصورت ادامه تنش‌ها، صادرات ایران به افغانستان در پایان سال‌جاری به ۱.۵ میلیارد دلار برسد؛ یعنی یک میلیارد کمتر از سال گذشته. به‌دلیل جنگ طالبان با نیرو‌های دولتی افغانستان، جایگاه این کشور در مقاصد تجاری ایران به پنجمین مقصد صادراتی، پس از چین، عراق، امارات و ترکیه تنزل کرده است.

نبض تجارت اینجا کند می‌زند

محسن احتشام، رئیس اتاق بیرجند در گفتگو با همشهری می‌گوید: تجارت با کشور افغانستان در نتیجه تحولات اخیر در این کشور متوقف نشده، بلکه کندتر و کمتر از قبل شده است. او می‌افزاید: هم‌اکنون بازرگانان و شرکت‌های ایرانی در حال ارسال کالا به کشور افغانستان از طریق ۲ گمرک ماهی‌رود در استان خراسان جنوبی و دوغارون در استان خراسان رضوی هستند، ولی واقعیت این است که به‌دلیل افزایش ریسک ناشی از افزایش تنش‌های سیاسی و نظامی در این کشور، بازرگانان و شرکت‌های ایرانی با احتیاط بیشتری تجارت می‌کنند و به همین دلیل ماهیت تجارت به‌صورت نقدی است و کمتر شرکتی حاضر به تجارت کالا به‌صورت اعتباری می‌شود.

بیشتر بخوانید: روند تجارت با افغانستان کاملا متوقف شد

رئیس اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی بیرجند در پاسخ به این پرسش که اگر تنش‌ها و درگیری‌ها بین نیرو‌های دولتی و گروه طالبان ادامه پیدا کند، چشم‌انداز تجارت ایران با این کشور چگونه خواهد بود، می‌گوید: بازار افغانستان برای ما یک بازار استراتژیک به شمار می‌آید و پس از امارات و عراق سومین مقصد صادراتی کالا‌های ایرانی است و دارای مرز طولانی مشترک با این کشور هستیم و قطعا درگیری بین طالبان و دولت افغانستان باید توسط خودشان کاهش یابد و تمام شود و انتظار ما این است که هرچه زودتر ثبات به این کشور برگردد و بازگشت ثبات به توسعه تجارت بین ایران و افغانستان کمک خواهد کرد، اما اگر این تنش‌ها و درگیری‌ها در طولانی‌مدت ادامه پیدا کند، شرایط سخت و پیش‌بینی آینده هم سخت‌تر خواهد بود.

این فعال بخش خصوصی در عین حال می‌افزاید: عمده تجارت کالایی با افغانستان در ۲ استان خراسان رضوی و جنوبی از ۲ گمرک ماهی‌رود و دوغارون صورت می‌گیرد و هم‌اکنون هم ارسال کالا به مرز ادامه دارد؛ چراکه پیش از این هم کالا‌های ایرانی به مرز‌های تعیین شده و ۲ گمرک یادشده ارسال می‌شد و کامیون‌های افغانستانی این کالا‌ها را به دورن کشور خودشان انتقال می‌دادند و الان هم این روند ادامه دارد. احتشام می‌افزاید: البته پیش از این برخی کامیون‌های کشور همسایه به درون مرز‌های ایران وارد می‌شدند و نسبت به بارگیری کالا‌ها در انبار شرکت‌ها اقدام می‌کردند، اما الان تحویل کالا‌ها و جابه‌جایی آن در مرز گمرکی صورت می‌گیرد.

او ابراز امیدواری می‌کند، تنش‌های درون افغانستان فروکش کند و در عین حال توضیح می‌دهد: هرچند در نتیجه افزایش تنش‌ها و ریسک‌ها، تجارت کندتر و سخت‌تر می‌شود، اما توقف تجارت صورت نمی‌گیرد و به هر حال گروه طالبان هم علاقه‌مند به توقف تجارت نیست؛ چراکه کمبود کالا‌ها در بازار‌ها مشکل‌ساز خواهد شد.

موانع ساختاری تجارت با افغانستان

رئیس اتاق بیرجند در پاسخ به این پرسش همشهری که چرا حجم تجارت ایران و افغانستان به‌ویژه صادرات کالا‌های ایرانی به این کشور در ۲ سال گذشته افت کرده است؟ می‌گوید: کشور‌های همسایه به‌ویژه عراق و افغانستان از منظر تجارت خارجی جزو کشور‌های مهم و استراتژیک برای ایران به شمار می‌روند و به همین دلیل تحولات سیاسی در این کشور‌ها تجارت با ایران را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و دلیل اصلی افت صادرات ایران به کشور افغانستان ناشی از ۲ عامل وجود کالا‌های دیگر کشور‌ها و سخت‌تر شدن رقابت، فقدان روابط بانکی و تکیه تجارت بر پایه فعالیت صرافی‌ها بوده و مقررات ناظر بر تعهدات ارز صادراتی هم باعث این اتفاق شده؛ چراکه تجار ایرانی به دلیل مقررات برگشت ارز صادراتی نمی‌توانند به‌راحتی از افغانستان پول بیاورند؛ چون فروش آن‌ها ریالی است تا ارز خارجی؛ به همین دلیل خیلی از بازرگانان ترجیح داده‌اند تا به فعالیت خود ادامه ندهند.

احتشام یادآوری می‌کند، در تجارت با افغانستان وجود روابط کارگزاری بانکی چندان موضوعیت ندارد و عمدتا از طریق صرافی عمل می‌کنند و خیلی از این صرافی‌ها که قبلا فعال بوده‌اند، بیشتر به‌دلیل محدودیت‌های نقل و انتقال پول کمتر همکاری می‌کنند.

او توضیح می‌دهد: رقابت کالا‌های ایرانی در بازار افغانستان با کالا‌های وارد شده از کشور پاکستان و چین هم سخت‌تر شده؛ چون قیمت کالا‌های ایرانی برای خریداران افغانستانی گران‌تر تمام می‌شود و به همین دلیل بخشی از نیاز‌های خود را با واردات از دیگر کشور‌ها ازجمله چین و هند تامین می‌کنند؛ چون برایشان ارزان‌تر تمام می‌شود. به‌گفته او، افزایش قیمت تمام‌شده کالا‌های ایرانی راه رقابت با کالا‌های مشابه خارجی در بازار افغانستان را سخت‌تر کرده و به همین دلیل آن‌ها ترجیح می‌دهند کالا‌های موردنیازشان را از چین، هند و پاکستان تامین کنند.

ساز مخالف

با وجود این حسین سلیمی، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان می‌گوید: درگیری‌ها و مشکلات افغانستان، رودررویی طالبان با نیرو‌های دولتی و به‌خصوص آغاز بمباران مواضع طالبان با هواپیما‌های آمریکایی، باعث توقف کامل روند تجارت و بسته شدن مرز‌ها شده است. به‌گفته حسین سلیمی، ریسک تجارت در این شرایط بسیار بالاست و چه فروشندگان ایرانی و چه خریداران داخل افغانستان حاضر به قبول این ریسک نیستند؛ زیرا مشخص نیست وقتی باری به داخل افغانستان می‌رود به‌دست خریدار برسد یا خیر؟ از طرف دیگر این بار‌ها بیمه هم ندارند و این موضوع میزان ریسک را بسیار افزایش می‌دهد.

او می‌افزاید: همه منتظر بهبود اوضاع در افغانستان هستیم و باید صبر کنیم تا مشخص شود چه اتفاقی رخ می‌دهد، اما نمی‌توان پیش‌بینی داشت که چه زمانی تجارت دوباره از سر گرفته می‌شود؛ چراکه این موضوع به سیاست داخلی افغانستان برمی‌گردد، بسیاری از بازرگانان افغانستانی نیز کار را متوقف کرده‌اند و منتظر بهبود شرایط و تعیین‌تکلیف هستند. باید دست‌کم یک هفته یا ۱۰ روز صبر کنیم تا ببینیم چه اتفاقاتی رخ می‌دهد.

خطر را جدی بگیرید

ایران ششمین مقصد صادراتی افغانستان در سال ۲۰۲۰ و واردات ایران از این کشور در سال ۲۰۲۰ با ۴۷ درصد افت همراه بوده است. درصورت تضعیف بیشتر واردات ایران از این کشور و در مقابل افزایش واردات سایر کشور‌ها ازجمله امارات‌متحده عربی، امکان تضعیف بیشتر موقعیت ایران در میان سایر شرکای وارداتی افغانستان وجود دارد. ایران مهم‌ترین مبدا واردات کالایی در افغانستان است؛ با وجود این، از سهم ایران از کل واردات افغانستان در سال ۲۰۲۰ کاسته شده و به ۱۷ درصد رسیده و صادرات ایران به افغانستان طی سال ۲۰۲۰ در مقایسه با سال ۲۰۱۹ میلادی ۱۱ درصد کاهش داشته؛ درحالی‌که واردات از کشور‌های هند، روسیه و امارات افزایش داشته است.