دلیل سفر وزیرخارجه ژاپن به ایران چیست؟

اقتصاد ۲۴- اولین مقام ژاپنی شنبه شب در حالی که دولت ابراهیم رئیسی هنوز تشکیل نشده وارد تهران شد تا با مقامات دولت جدید درباره آنچه «کاهش تنش‌های منطقه‌ای» نامیده مذاکره کند. توشیمیتسو موته‌گی وزیر خارجه ژاپن بعد از سفر به اسرائیل مسیر خود را به سمت تهران کج کرده و در تهران با ابراهیم رئیسی و محمدجواد ظریف دیدار کرده است.

محمدجواد ظریف با اشاره به این دیدار در توییتر خود نوشت در این دیدار که احتمالا آخرین دیدارش در با یک همتای خود باشد درباره تقویت روابط دوجانبه، چگونگی احیای برجام و «شرایط فاجعه‌بار دست‌ساخته ایالات متحده در افغانستان» بحث و گفتگو کرده است.

ژاپن میانجی رفع تحریم‌های آمریکا علیه ایران می‌شود؟

اما آنچه به نظر می‌رسید هدف اصلی سفر موته‌گی به تهران بوده، مساله میانجی‌گری میان ایران و آمریکاست. خبرگزاری کیودو ژاپن در گزارش نوشته که ایران خواستار میانجی‌گری ژاپن میان تهران و واشنگتن برای کاهش تحریم‌ها شده است.

توشیمیتسو موته‌گی در یادداشتی که برای خبرگزاری ایرنا نوشته از هدف اصلی سفر خاورمیانه‌ای خود پرده برداشته و گفته «برای کشور ژاپن که حدود ۹۰ درصد نفت خام خود را از منطقه خاورمیانه وارد می‌کند، صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه بسیار حائز اهمیت است.»

بیشتر بخوانید: اظهارات مهم ابراهیم رئیسی درباره مذاکرات هسته‌ای

او در این یادداشت گفته «کشور ژاپن با برخورداری از روابط دوستانه و دیرینه با ایران، تلاش‌های دیپلماتیک و فعالانه خود را برای تنش‌زدایی و برقراری ثبات اوضاع در خاورمیانه ادامه خواهد داد.»

کشور‌های زیادی در جهان تاکنون نقش میانجی را میان ایران و آمریکا بازی کرده اند. مسقط عمان یک زمان به مکانی برای مذاکرات محرمانه مقامات دو کشور تبدیل شد و زمینه‌ها برای برجام را فراهم آورد، اما کم کم با نزدیک شدن عمان به رژیم صهیونیستی و مرگ سلطان قابوس، این نقش از مسقط گرفته شد. برای مدت کوتاهی عمران خان نخست وزیر پاکستان تلاش کرد جای سلطان قابوس را بگیرد، اما این تلاش هم بی نتیجه ماند.

در جریان سفر حسن روحانی به سازمان ملل در سال ۲۰۱۸، امانوئل مکرون و بوریس جانسون رئیس جمهور فرانسه و نخست وزیر انگلیس از هیچ تلاشی برای برگزاری یک نشست مستقیم میان روحانی و ترامپ فروگذار نکردند. گفته می‌شود در این سفر ترامپ در اتاقش منتظر تماس تلفنی روحانی بوده، اما این تماس هیچ وقت برقرار نشد.

ماه می‌سال ۲۰۱۹ وظیفه میانجی گری میان تهران و واشنگتن بر دوش ژاپن افتاد. علاقه ترامپ به شینزو آبه و روابط دوستانه ایران با ژاپن یکی از دلایل انتخاب این کشور شرق آسیایی برای ایفای این نقش بود. خبرگزاری پولتیکو سال ۲۰۱۷ گزارشی منتشر کرده بود و با لحنی طنزآمیز گفته بود ترامپ هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شود با شینزو آبه تماس میگیرد و به اختلاف ساعت توکیو واشنگتن بی توجه است.

شینزو آبه بعد از قبول نقش میانجی یک سفر تاریخی به ایران انجام داد. بعد از مدت‌ها کش و قوس، خرداد ۹۸ نخست وزیر ژاپن به اولین مقام در این سطح تبدیل شد که در چهار دهه بعد از انقلاب به ایران سفر کرده است.

او در جریان سفر نامه‌ای را که به گفته کارشناسان، پیام ترامپ به تهران بود به دست آیت الله خامنه‌ای رهبر ایران رساند. تصاویری که نامه آبه در کنار نشیمن صندلی رهبری را نشان می‌داد توجه رسانه‌های جهان را به خود جلب کرد. به گزارش رسانه‌های نزدیک به سپاه، رهبر ایران اصلا پیام کتبی ترامپ را قبول نکرده و تنها شنوای پیام شفاهی او از طریق میانجی ژاپنی‌اش بوده است. در نهایت میانجی گری ژاپن هم اثربخش نبود و راه برای احیای برجام باز نشد.

بیشتر بخوانید: اسماعیل خطیب وزیر پیشنهادی اطلاعات کیست و چرا جلسه بررسی رای اعتماد او پرحاشیه شد؟

ژاپن نگران گسترش نفوذ هند در خاورمیانه

با چنین سابقه‌ای یک بار دیگر ژاپن در صدد است که راه را برای تعامل ایران و آمریکا باز کند. شرایط منطقه، درگیری‌های در افغانستان و افزایش تقاضا برای نفت با کاهش خطر کرونا شاید دلایل مهمی برای در دست گرفتن ابتکار عمل توسط ژاپن باشد. وزیر خارجه ایران وضعیت افغانستان را «فاجعه بار» و آن را دستپخت آمریکا خطاب کرده است. درگیری‌های نیابتی ایران و اسرائیل در منطقه و اوج گرفتن خرابگاری‌های اسرائیل در ایران هم از سوی دیگر اهمیت احیای برجام را تشدید کرده.

قبل از موته‌گی، وزیر خارجه کره جنوبی و همتای هندی او هم به ایران سفر کرده و با رئیس جمهور جدید ایران دیدار کرده اند. اهمیت امنیت اقتصادی منطقه برای کشور‌های آسیایی را شاید بتوان یکی از دلایل کشیده شدن پای مقامات شرق آسیا به ایران نامید، اما برخی رسانه‌های ژاپنی به نگرانی عمده دیگری نیز اشاره کرده اند.

پایگاه خبری جی جی پرس به نگاه موته گی به افزایش حضور چین در خاورمیانه اشاره کرده و از نگرانی ژاپن نسبت به بسط حضور چین در منطقه هند و آقیانوس آرام که برای ژاپن هم مهم است خبر داده است.