رئیس دانشگاه امام صادق: رمزارز یک چالش جدی است

اقتصاد۲۴ - آیت‌الله حسینعلی سعدی امروز در همایش بانکداری اسلامی با بیان اینکه ما امروز با نهادها، سازمان‌ها و ساختار‌های مدرن به معنای واقعی کلمه مواجهیم گفت: اگر بخواهیم این نهاد‌ها را ذیل نهاد‌های سنتی تشریح کنیم، واقعی‌سازی نیست و اصلاح اصطلاحات فقهی آن حق شریعت را ادا نمی‌کند.

وی ادامه داد: مثلاً زمانی موضوع بیمه را به فق‌ها مطرح کردند. اگر بخواهیم بیمه را به عنوان زندگی مدرن ذیل عقد صلح بیاوریم، آن‌گونه که باید تحلیل نشده است.

آیت‌الله سعدی گفت: بانک، بورس و بیمه مؤلفه‌های اقتصاد مدرن است. اینکه بخواهیم جز به جز بررسی و تحلیل کنیم و سپس با نظام فقهی تطبیق دهیم، تأمین‌کننده نظر شریعت نیست.

رئیس دانشگاه امام صادق (ع) تأکید کرد: یکی از چالش‌های تمام عقود در نظام بانکداری ایران، چالش صوری شدن عقود است یعنی برای انطباق ظاهر با شریعت، مجبور شده‌ایم توجیهی کنیم که قلب ماهیت آن نهاد محسوب می‌شود.

وی با تأکید بر اهمیت تحلیل ساختاری بانک و بیمه ادامه داد: مثلاً ما در فقه بحث بنیادین «بطلان ربح ما لَم یضمن» داریم. شهید سید محمدباقر صدر در کتاب «اقتصادنا» می‌گوید: ربا یک مسئله پیچیده است و «البنک اللاربوی فی الاسلام». در قرآن ربا به جنگ با خدا تعبیر شده است.

آیت‌الله سعدی افزود: ما در تصحیح بعضی عقود، ظاهر را درست کرده‌ایم، اما دچار مشکلات بنیادین هستیم. روح ربا این است که مقرِض (قرض‌دهنده) مثلاً N تومان به کسی پول قرض می‌دهد. قرض در فقه به معنی این است که رابطه مالکیت قرض‌دهنده با پول قطع می‌شود بنابراین خسارت پول بر عهده قرض‌دهنده نیست. حال اگر در نظام بانکی که رابطه مالکیت بانک با پول قطع شده، پولی به کسی قرض بدهد، این خسارت بر عهده قرض‌گیرنده است و اگر بانک بخواهد از آن سودی بگیرد، ربوی خواهد شد. بطلان ربح ما لَم یضمن به این معناست که به پولی سود تعلق می‌گیرد که قرض‌دهنده به آن پول تسلطی ندارد.

بیشتر بخوانید: استخراج رمز ارز‌ها وادامه خاموشی‌ها

رئیس دانشگاه امام صادق (ع) به توجیهات عقلانی ربا در نظام‌های سرمایه‌داری و کمونیستی اشاره کرد و گفت: آیا از دست دادن هزینه فرصت با استفاده از قرض دادن می‌تواند توجیه‌کننده ربا باشد؟ چرا وقتی زمان در کنار کالا قرار بگیرد، ارزش آن را بالا می‌برد، ولی اگر در کنار پول قرار بگیرد، ارزش آن را می‌کاهد؟

وی گفت: من به عنوان یک معلم که آسیب‌شناسی قوی پولی و بانکی داشته در بررسی عقودی که در نظام بانکداری اسلامی آمده، به این نتیجه رسیده‌ام که در ۴۰ سال بعد از انقلاب فقط با نهاد «شرط» مسائل را حل کردیم.

آیت‌الله سعدی افزود: مثلاً در مضاربه بانک، سرمایه را تأمین می‌کند و عامل کار را انجام می‌دهد؛ ما در عقد مضاربه شرطی گذاشته‌ایم که اگر فردی که دریافت‌کننده این پول است و امین شناخته و رابطه‌اش با بانک قطع شود، به عنوان تأمین‌کننده اصل سرمایه شناخته خواهد شد. ما باید چنین مسائلی را حل کنیم نه اینکه با قرار دادن چنین شرط‌هایی به عنوان شرط ضمن عقد، به قلب ماهیت بپردازیم.

رئیس دانشگاه امام صادق (ع) ادامه داد: چنین رفتار‌هایی با اندیشه شریعت منافات دارد و در برخی فقه‌های غیرشیعه تحت عنوان «حِیَل فقهی» از آن یاد می‌شود. اگر در قالب‌سازی نظام بانکی از قاعده شرط استفاده کردیم، گرفتار همان ربایی می‌شویم که در نظام سرمایه‌داری است و تنها یک پوشش اسلامی در آن قرار داده‌ایم.

وی خاطرنشان کرد: نمی‌توانیم بانک را از بورس، بیمه و پول منفک کنیم؛ این مشکل نظام‌سازی و خلاء ۴۰ ساله اول انقلاب است. اگر نگاه منظومه‌ای نباشد، مجبوریم هر گزاره را با یک نگاه شرعی حل کنیم، درحالی‌که شهید صدر می‌گوید: «اقتصاد اسلامی انسجام فقهی و نگاه بیرونی می‌خواهد».

آیت‌الله سعدی به ماجرای اعطای تسهیلات کرونایی در سال گذشته اشاره و اظهار کرد: دولت ابتدا اعلام کرد این پول تحت عنوان «وام جعاله» به آسیب‌دیدگان از کرونا پرداخت شود. سپس این بحث مطرح شد که آیا این وام جعاله است یا نه، درحالی‌که ماهیت آن قرض بود. اینکه می‌گویند شرط مقتضای عقد باطل است، به همین دلیل است.

رئیس دانشگاه امام صادق (ع) به یکی دیگر از ایرادات فقهی در حوزه پولی اشاره کرد و گفت: در موضوع خسارت تأخیر تأدیه، شورای فقهی بانک مرکزی آن را تعزیر مالی اعلام کرد. سپس این بحث مطرح شد که آیا تعزیر مالی داریم یا خیر؟ حتی اگر تعزیر مالی را هم بپذیریم، آیا این پول به جیب قرض‌دهنده می‌رود؟ خیر. تعزیر که نباید به جیب مقروض برود.

وی گفت: ما چند چالش اساسی در حوزه‌های پولی و مالی داریم؛ اول اینکه اجتهاد نیازمند نگاه راهبردی است که به یک اجتهاد نظام‌ساز برای مقابله با پدیده‌های دوره مدرن مواجه شود.

آیت‌الله سعدی افزود: دوم اینکه نباید گرفتار خُرد شدن و اصلاح گزاره‌های خُرد در بانکداری اسلامی شویم؛ این اشتباه است.

رئیس دانشگاه امام صادق (ع) در پایان خاطرنشان کرد: رمزارز یک پدیده مدرن است. اینکه در اقتصاد ما چگونه با پول مجازی و اعتباری مواجهه کنیم، به یک چالش جدی تبدیل شده است.

منبع: مهر