نقش تعدیل کننده آب بندان‌ها در جلوگیری از اثرات خشکسالی در شالیزار‌ها

اقتصاد ۲۴ -وبینار هم اندیشی دانش بومی آبخیزداری و آبخوانداری «بستری برای توسعه پایدار با مشارکت موثر مردم» به مناسبت سالروز تأسیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و با سخنرانی آقایان: ابوالقاسم حسین‌پور، مدیرکل دفتر آبخوانداری و کنترل سیل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، کورش کمالی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان و فریدون سلیمانی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان برگزار شد.

در این وبینار ابوالقاسم حسین پور مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل ها گفت:کشاورزان و سایر علاقمندان حقیقی و حقوقی که تمایل به احداث روش های بومی آبخیزداری و آبخوانداری در اراضی منابع طبیعی دارند، باید پیشنهاد خود را در قالب طرحی به اداره منابع طبیعی و آبخیزداری محل ارائه دهند. این طرح پس از تصویب در کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و عقد قرارداد ماده 3 در دفاتر اسناد رسمی، قابلیت اجرایی پیدا می‌کند.

به گفته مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل ها با توجه به شرایط کشور، به منظور فعال سازی ظرفیت های طبیعی در پاسخ به نیازها و رفع چالش های موجود در راستای اصلاح حکمرانی سرزمین مبتنی بر حوزه آبخیز، ایجاد پژوهشگاه آبخیزداری و آبخوانداری کشور"متشکل از زیربخش های تخصصی از جمله پژوهشکده حفاظت خاک، پژوهشکده سیل و پژوهشکده آبخوانداری ضروری است.

در این وبینار دکتر کوروش کمالی «عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان» با اشاره به فهرست برخی از دانش های بومی آبخیزداری و آبخوانداری در ایران گفت: بندسار، خوشاب، دگار، بست، دربند، هوتک، آب انبار، آب بندان، سکوبندی و پشته های ابرویی از نمونه های دانش بومی در ایران هستند که این تنها بخشی از دانش بومی آبخیزداری به شمار می رود که باید این تجارب مستندنگاری شود.

وی با تاکید بر ضرورت افزایش ضریب نفوذ و انتقال دانش و ترویج یافته های پژوهشی آبخیزداری به آبخیزنشینان و بهره برداران حوزه های آبخیز افزود: از ویژگی های دانش بومی می توان به سازگار و منطبق بودن با شرایط محلی، حاصل آزمون و گذراندن سختی ها بودن، وجود آثار عینی و ملموس، وابسته بودن معیشت مردم به آنها اشاره کرد که این دانش ها نیازمند بروز شدن هستند.

این پژوهشگر آبخیزداری با بیان اینکه آب بندان به عنوان مخزن ذخیره آب روزمینی آبگیرهای کوچک یا بزرگی هستند که عمدتا به طور طبیعی در مسیر رودهای جاری مناطق شمالی کشور شکل گرفته اند خاطر نشان کرد: آب بندان ها به عنوان یکی از دانش های بومی آبخیزداری، به عنوان یک سپر امنیتی مهم، نقش تعدیل کننده ای در جلوگیری از اثرات خشکسالی در شالیزارهای مناطق شمالی کشور داشته است.

وی با اشاره به اینکه یکی از موارد استفاده آب بندان ها، استخرهای تفریحی و زیست محیطی است اظهار داشت: در استان گیلان حدود 1500 هکتار استخر با ظرفیت ذخیره 20 میلیون متر مکعب برای برداشت ماهی مورد بهره برداری واقع می شود و میزان برداشت ماهی از آب بندان ها به علت محدودیت های غذا دهی حدود 2 تن در هکتار است.

بیشتربخوانید:سایه خشکسالی بر سر شالیزار‌های کشور

کمالی افزود: شیوه های بومی آبخیزداری و آبخوانداری که به صورت مختلف و با اهداف گوناگون در سراسر کشور به اجرا در می آیند، دارای مزایای متعددی هستند. لذا لازم است در جهت استفاده صحیح تر از آنها روش های بهینه مدیریتی اعمال گردد تا با ترویج این سامانه ها و با رویکرد مدیریت مشارکتی مبتنی بر سازگاری، قدمی در توسعه پایدار منابع آب و خاک کشور برداشته شود.

همچنین در این وبینار فریدون سلیمانی «عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان» با اشاره به اینکه گوراب یکی از سامانه های دانش بومی آبخیزداری در استان خوزستان است، گفت: بررسی نتایج حاکی از این است که عمده گوراب های ساخته شده در استان خوزستان به دلایل متعددی از قبیل تغییر اقلیم، کاهش شدید بارندگی و به تبع آن کاهش رواناب، توسعه فعالیت های زیرساختی، عدم ترویج و معرفی درست این سازه ها، اثر سوء فعالیت های عمرانی و انسان ساخت، توسعه تکنولوژی، تغییر نسل و به دنبال آن راحت طلبی و بالارفتن سطح انتظارات ساکنین منطقه استقبال چندانی از این گوراب ها صورت نگرفته و عمدتا رها شده اند.

این پژوهشگر دانش بومی آبخیزداری افزود: در برخی از روستاهای مناطق بیابانی استان خوزستان که هیچ منبع آبی وجود ندارد، گوراب ها در تامین آب مورد نیاز دام های سبک و سنگین، درختان، نخلستان ها، فضای سبز و آبیاری تکمیلی برای زراعت سبزی و صیفی نقش بسزایی دارند و این گوراب ها باید احیا شود.

به گفته وی طبق اعلام افراد محلی گوراب ها علاوه بر تأمین آب، کارکرد غیرمستقیم و ثانویه ای هم دارند از جمله درختانی که در داغاب خاکریز این گوراب ها کاشته می شوند با هدف تلطیف هوا، جلوگیری از وزش بادهای سوزان و گردوخاک به داخل منازل و نگهداری دام ها در سایه سار آنها برای فرار از گرما می باشد.