دره‌خوابی در تهران؛ از فرحزاد تا امام علی

به گزارش جامعه ۲۴- دره‌خوابی پدیده‌ای است که حتی پیش از گورخوابی در جوار دره فرحزاد و حالا اتوبان امام علی شکل گرفته بود و این‌روز‌ها با وخیم‌تر شدن شرایط زندگی، تعداد افرادی که در این شرایط زندگی می‌کنند بیشتر نیز شده است. 

اگرچه مسوولان در جریان شکل‌گیری گسترده این پدیده هستند، اما چرا اقدامی که نشان از بهبود شرایط داشته باشد انجام نشده است؟ پرسشی که از مالک حسینی، رییس سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران پرسیدیم.

او ضمن ارائه گزارشی از عملکرد شهرداری تهران در ساماندهی این موضوع تاکید می‌کند که؛ از سوی مدیریت شهری قصوری اتفاق نیفتاده و اگر بنا است شرایط بهبود پیدا کند نیازمند همکاری همه سازمان‌های درگیر در این موضوع هستیم . 

مالک حسینی ‌می‌گوید: دره یا جعبه‌خوابی پدیده‌ای است که شاید در گذشته به شکل عیان وجود نداشته، اما در حال حاضر میزان آن افزایش پیدا کرده است و به چشم بیاید. حتی اگر این موضوع همچون پدیده گورخوابی، خیلی نادر و محدود هم باشد از مسوولیت ما چیزی کم نمی‌کند. کسانی به فضا‌های بی‌دفاع شهری پناه می‌برند، مثل فضا‌هایی که در دره فرحزاد و یا حاشیه تهران داریم، عمدتا اصطلاح «معتادان متجاهر» را یدک می‌کشند، افرادی که برای استفاده از مواد مخدر به حاشیه امنی پناه می‌برند. بی‌خانمان‌هایی که مواد مصرف نمی‌کنند خیلی کم‌تر به این فضا‌ها که دسترسی بهشان سخت است مراجعه می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: افرادی که به عنوان کارتن‌خواب یا بی‌خانمان در تهران هستند آشنایی با گرمخانه دارند. در بازدید‌هایی که می‌روم عمدتا می‌پرسم که آیا تجربه گرمخانه رفتن دارید؟ خیلی از آن‌ها تجربه گرمخانه رفتن دارند. اما برخی‌شان یک مسئله‌ای دارند که می‌گویند ما گرمخانه نمی‌رویم، چون اجازه مصرف نداریم. برای چنین افرادی که دره‌خوابی یا سایر اشکال زندگی در محیط بیرون را دارند و تمایل به حضور در گرمخانه ندارند، مددکارهایمان در فضا‌هایی اگر تجمع وجود داشته باشد حضور پیدا کرده و تلاش می‌کنند آن‌ها را برای حضور در گرمخانه متقاعد کنند.

رییس سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران اضافه می‌کند: تجربه شخصی داشتم که برخی را راضی کردم که به گرمخانه بروند، اما بعد از چند روز بیرون آمده‌اند، چون اجازه مصرف ندارند. پس این افراد اطلاق معتاد متجاهر دارند و برابر قانون این افراد، چون فعل مجرمانه انجام می‌دهد، مشمول ماده ۱۶ می‌شوند و با حکم قضایی نیروی انتظامی آن‌ها را به مراکز ماده ۱۶ منتقل می‌کند و بعد از دوره سم‌زدایی دوباره به چرخه بازمی‌گردند و مطابق با آمار متاسفانه بیش از ۹۰ درصد آن‌ها دچار لغزش می‌شوند. برخی‌شان مدتی جذب خانواده می‌شوند و باز به سمت مصرف رفته و کارتن‌خواب می‌شوند، بعضی دیگر به محض آزاد شدن از مراکز ماده ۱۶ مستقیم به همان پاتوق‌ها برمی‌گردند و دوره وقفه را هم نمی‌گذرانند.

بیشتر بخوانید: روایت یک ترنس فراری از رنج‌هایش در خانواده‌ای پرآسیب/ کودکان اولین قربانی خانواده‌های پرآسیب

حسینی ادامه می‌دهد: ما به عنوان شهردای وظیفه داریم که از آن‌ها بخواهیم وارد گرمخانه بشوند، اگر فردی مقاومت داشت ما قانونا حکمی نداریم که کسی را به اجبار وارد گرمخانه کنیم. متاسفانه به دلیل شرایط کرونا ظرفیت مراکز ماده ۱۶ تا یک سوم کاهش پیدا کرده است، اصولا هم ظرفیت مراکز ماده ۱۶ به نسبت معتادان متجاهر کم‌تر بود و اینکه بخواهند افزایش مراکز ماده ۱۶ را افزایش دهند سیاست ستاد مبارزه با مواد مخدر است و مجری اصلی هم بهزیستی است، اما امکان ایجاد مراکز ماده ۱۶ در هر نقطه‌ای هم نیست مثل مناطق مسکونی.

این مدیر شهرداری تهران اضافه می‌کند: ما همواره مشکلمان در شهرداری این بوده که به موضوع ماده ۱۶ نمی‌توانیم ورود کنیم، اما ما مراکز بهارانی داریم که این دوران وقفه را امکان‌پذیر می‌کند به اضافه اینکه خدمات مشاوره‌ای و مهارت‌آموزی هم دارد و بعد از خروج می‌توانند معاششان را تامین کنند. در نتیجه خوب است که فعالیت این مراکز از سر گرفته شود. در سال گذشته توانستیم مراکز بهاران فعال را از دو عدد به هشت عدد برسانیم، اما ظرفیتشان به آن میزان که باید نیست، چون برابر آیین‌نامه مبتنی بر قانون ۸۰ برنامه ششم توسعه هزینه نگهداری این افراد را بهزیستی باید بدهد. ما امکانات و زیرساخت ایجاد کردیم، اما بهزیستی باید هزینه کند. مراکز ما با استفاده از منابع حداقلی بهره‌برداران اداره می‌شود. به اضافه اینکه در بودجه امسال ردیف زیادی برای کمک به مراکز بهاران نداریم و اگر بخواهیم ظرفیتمان را تا هزار نفر افزایش دهیم، هزینه ۶ یا ۷ برابر بودجه ما در بهاران باید هزینه شود که امکان آن نیست.

او با بیان اینکه همه دستگاه‌ها در این مورد باید وحدت در تصمیم‌گیری داشته باشند، تاکید می‌کند: این پراکندگی در تصمیم‌گیری سبب حل مشکل نمی‌شود قاعدتا باید همه این ظرفیت‌ها در یک ظرف ریخته شود. با این همه حسب وظیفه تعداد مراکز را افزایش دادیم، اما تا شرایط ایده‌آل فرصت دارد، به اضافه اینکه تعدادی از مراکز هنوز تحویل شهرداری تهران نشده است. از طرفی افزایش هزینه روزانه مددکاری نیز از سوی بهره‌برداران تامین نمی‌شود و طبیعی است مشکلاتی اینچنین در روند اخلال ایجاد می‌کند.

حسینی در پاسخ به این پرسش که طبق قانون وظیفه شهرداری برای سرو سامان دادن به شرایط معتادان متجاهر چیست؟ تاکید می‌کند: در همه بند‌های قانونی ایجاد زیرساخت و امکانات جزو وظیفه شهرداری است. یک مصوبه‌ای را هم ستاد در یک دوره‌ای گذرانده که شهرداری باید همه هزینه‌ها را متقبل شود که با واقعیت سازگار نیست، زیرا چند برابر بودجه حوزه اجتماعی می‌شود. طی سال گذشته کل بودجه‌ای که برای حقوق و دستمزد و سایر موارد پرداخت شده، ۶۰ میلیارد تومان بوده است و حدود ۴۰ میلیارد تومان صرف حوزه آسیب اجتماعی شده است، اما مطابق با مصوبه ستاد بالغ بر ۱۴۰ میلیارد تومان هزینه خواهد داشت. این درحالی است که بهزیستی هیچ هزینه‌ای نکرده است.

رییس سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران با بیان اینکه در مراکز بهاران به این افراد مهارت آموزش داده می‌شود، اضافه می‌کند: مشکل همه آن‌ها به شرایط اقتصادی برمی‌گردد، یعنی تا زمانی که بازار کار فعال وجود نداشته و به سمت تامین درآمد ثابتی نروند قاعدتا دوباره به همان چرخه بازمی‌گردند. شهرداری نیز مطابق با آنچه قانون در نظر گرفته در این مورد قصوری نداشته است. اما بهزیستی در این مورد کار ویژه‌ای انجام نداده و جلسات برای گزارش‌گیری است نه اینکه هر سازمان یک قسمت کار را بر عهده بگیرد. این موضوع در نهایت در خروجی اثرگذار خواهد گذاشت.

با جمع‌آوری معتادان متجاهر به جایی نمی‌رسیم

همچنین علیرضا نادعلی، سخنگو و عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورا نیز در واکنش به این موضوع با تاکید بر اینکه حتما نسبت به موضوعات اینچنینی حساس خواهیم بود می‌گوید: بروز پدیده‌هایی از این دست و بعد ساماندهی آن در گرو مدیریت یکپارچه شهری است و با جمع کردن و جابه‌جایی برای مدت زمان کوتاه به نتیجه مناسبی نخواهیم رسید.

او ادامه می‌دهد: گاهی اوقات این افراد به گرمخانه می‌روند، اما بعد از خروج به همان شیوه زندگی‌شان را ادامه می‌دهند در نتیجه باید به شکل پایدار اقداماتی را کلید زد. این اقدامات در قالب قرارگاه‌های فرهنگی و اجتماعی که آقای زاکانی مطرح کردند، قابل اجرا است.

نادعلی اضافه می‌کند: بحث‌های انسانی بلانسبت حتما با ماجرای زباله جمع کردن متفاوت است و نمی‌شود با این فضا که چهره شهر را پاکسازی کنیم حق آدم‌ها را نادیده بگیریم.

سخنگوی شورای شهر تهران اضافه می‌کند: قاعدتا آوردن دستگاه‌های مختلف در کنار یکدیگر به همراه مردم، نخبگان و سمن‌ها با تمرکز بر حل این موضوعات، محله به محله می‌تواند اثرگذاری بهتری داشته باشد.