شکست حریم طاق بستان در هجوم ساخت و ساز‌های غیرمجاز

اقتصاد ۲۴-مساله شکسته شدن حریم و خطر خروج از فهرست جهانی یونسکو، سال هاست میراث تاریخی این مرز و بوم را تهدید می‌کند. چندی پیش میدان نقش جهان از یونسکو اخطار گرفت و حال ماجرای طاق بستان کرمانشاه پس از ۱۵ سال دوباره به تیتر پر گردش صفحه میراث فرهنگی رسانه‌ها تبدیل شده است. همان طور که عنوان شد، بیش از ۱۵ سال است که زمزمه ساخت و ساز در حریم طاق‌بستان، فعالان میراث فرهنگی و محیط زیست را نگران کرده است. بار‌ها این پروژه به تعویق افتاد و رد شد، رسانه‌ها را به میدان آورد و فعالان فرهنگی استان را به تکاپو و تلاش واداشت، اما مدتی بعد دوباره با قدرت بیشتر روی میز مدیران قرار گرفت.

فشار هتل سازی بر گردن طاق بستان

ساخت‌وساز این بار حریم ویژه طاق‌بستان کرمانشاه را هدف قرار داده است. گفته می‌شود این ساخت‌وساز در محدوده ضلع غربی پارک کوهستان در حال انجام است که طبق قانون در حریم ویژه طاق بستان قرار دارد. باز هم کوه‌خواران و هتل‌سازان عزم تخریب منابع طبیعی و شکستن منظر تاریخی به بهانه ساخت هتل کرده اند. این در حالی اساس که قانون هر گونه اقدام و دخل و تصرف نظیر احداث جاده، اجرای تاسیسات نظامی، تغییر در توپوگرافی کوه‌ها و تخریب غار‌ها و چشمه‌ها که باعث آسیب به بنیان یا منظر طاق بستان می‌شود، ممنوع کرده است. مسئله این است که تا امروز مسئولان وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در برابر روند ساخت‌وساز هتلی در حریم ویژه کاملا سکوت کرده‌اند.

بیشتر بخوانید: ایران روی بمب ساعتی فرونشست زمین/ خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی و امنیتی که بر باد می‌رود

صدای میراث در گزارشی می‌نویسد که این ساخت‌وساز از آبان سال پیش آغاز شده و همچنان با سرعت پیش می‌رود. طبق همین گزارش، شخص یا اشخاصی قرار است هتلی چهارطبقه بسازند که اصلا قابلیت اجرایی با توجه به قوانین میراث‌فرهنگی را ندارد. حال این سوال پیش می‌آید که چگونه ممکن است این روند همچنان ادامه داشته باشد و مسئولان مربوطه اقدامی برای ممانعت از این تخلف آشکار نکنند؟ چه کسانی آنقدر قدرت دارند که در این محدوده ساخت و ساز را جلو ببرند در حالی که اگر یک فرد عادی بخواهد دور زمینش حصار بکشد، قطعا بازخواست می‌شود؟

روستای زیارت؛ میراثی که با مجوز میراث نابود شد

از نمونه‌هایی که طی سال‌های گذشته با مجوز مسئولان و مدیران وقت نابود شد روستای زیارت است که کل آن به عنوان روستای نمونه گردشگری در فهرست آثار ملی ایران ثبت بود. روستایی که زمانی آب‌وهوایی خوش داشت و درختانی انبوه که می‌تواست روستای مهمی در کنار جنگل‌های جهانی هیرکانی باشد، ولی آن قدر ساخت و ساز در آن انجام شد که دیگر چشم‌انداز آن فقط آپارتمان و ویلاست و پیش‌بینی می‌شود به زودی گردشگری به آن‌جا نخواهد رفت، چون دیگر جنگلی وجود ندارد و مردم زیارت می‌مانند با فاضلاب هتل‌ها و ویلا‌هایی که روزی با مجوز مسئولان میراث فرهنگی و محیط زیست ساخته شده بودند و البته هشدار‌های دوستداران طبیعت و میراث‌فرهنگی نه به گوش مردم رسید و نه مسئولان.

تاییدیه نابودی حریم، از میراث صادر می‌شود؟

همستان در گزارشی اشاره می‌کند که یک سال پیش، معاون میراث فرهنگی وقت کشور با حضور در کرمانشاه پرونده عرصه و حریم این اثر ارزشمند را ابلاغ کرد. ضوابط جدید عرصه و حریم این اثر بر نگرانی‌های فعالان میراث فرهنگی افزود، چرا که به نظر می‌رسید منافع سرمایه‌گذارانی که در محدوده این اثر در حال ساخت و ساز هستند بیشتر از حفاظت اثر در نظر گرفته‌شده است. حالا هم با شروع مجدد پروژه تله‌کابین و هتل سازی این نگرانی‌ها شدت گرفته است. سرمایه‌گذاران پروژه استنادشان به تأییدیه‌هایی است که اداره میراث فرهنگی استان در سال‌های قبل در پاسخ استعلام آن‌ها صادر کرده است. مجریان پروژه سه بار از میراث فرهنگی استان استعلام گرفته‌اند و هر سه بار در سال‌های ۸۵، ۹۲ و ۹۵ میراث این پروژه را بر اساس نقشه‌های عرصه و حریم تأیید کرده است؛ اما کارشناسان تأیید میراث را اصولی نمی‌دانند و معتقدند طاق‌بستان که از آثار ارزشمند دوره ساسانی است، با اجرای این پروژه برای همیشه از شانس جهانی‌شدن محروم می‌شود.

بیشتر بخوانید: سقوط تاریخی ایران در صادرات فرش/ گوی فرش در دست چینی‌ها، هندی‌ها، پاکستانی‌ها و ترک‌ها

«امید قادری»، مدیرکل پیشینِ میراث فرهنگی استان کرمانشاه در مصاحبه‌ای گفته بود: «قطعیتی در رابطه اینکه ساخت تله‌کابین مانع ثبت جهانی طاق‌بستان شود وجود ندارد. وقتی پرونده برای یونسکو ارسال شود، ارزیابان یونسکو و کارشناسان شرایط اثر را بررسی می‌کنند و بعد نظر می‌دهند. تله‌کابین در عرصه طاق‌بستان نیست، در بخشی از حریم آن است. بر اساس توافقات صورت گرفته بین شهرداری و استانداری قرار بر این شد که شهرداری متعهد شود اگر وجود تله‌کابین مشکلی در راه ثبت جهانی اثر ایجاد کرد، هر زمانی که لازم بود بدون هیچ وقفه‌ای این پروژه را جمع‌آوری کند».

البته قادری به دلیل اعتراصات مردمی سمت خود را از دست داده است، اما این سؤال مطرح است که اگر مدیران میراث فرهنگی با ضوابط ثبت جهانی آثار آشنا هستند که اجرای این پروژه از همین حالا مردود است و اگر به امید اغماض کارشناسان یونسکو با اجرای این پروژه موافق‌اند و قصد ارسال پرونده اثر برای ثبت را دارند که باید در اهداف آن‌ها برای ثبت جهانی آثار شک کرد!

اظهارات ضد و نقیض مسولان

کرمانشاه استانی کهن است که با جاذبه‌های منحصربه‌فرد فرهنگی، تاریخی و باستانی، می‌تواند یکی از مقاصد مهم گردشگری کشور باشد، اما مدیران آن در عوض سرمایه‌گذاری روی ارزش‌های موجود و حفاظت از آثار تاریخی و باستانی برای جذب گردشگران، در پی ساختن جاذبه‌های تفریحی در استان هستند. یکی از این مدیران استاندار وقت کرمانشاه بود که در اسفند ۹۸ دراین‌باره به «ایرنا» گفته بود: «احداث تله‌کابین علاوه بر رونق گردشگری شهر کرمانشاه، در توسعه اقتصادی استان نیز مؤثر خواهد بود و جمعیت بیشتری از مسافران و گردشگران را روانه این دیار خواهد کرد. راه‌اندازی تله‌کابین با توجه به جاذبه‌های خاص خود به‌طور قطع باعث می‌شود از شهر‌ها و استان‌های هم‌جوار برای استفاده از این جاذبه گردشگری کرمانشاه را مقصد خود قرار دهند.»

بیشتر بخوانید: زاینده رود، فرونشست زمین و خطر نابودی آثار تاریخی اصفهان

مدیرکل پیشینِ میراث فرهنگی استان کرمانشاه نیز در همین راستا معتقد بود: «این تله‌کابین برای شهر حتماً لازم و ضروری است و مکمل گردشگری ما است. ولی کاش در طاق‌بستان ساخته نمی‌شد. در یک کوه دیگر در دهکده المپیک یا جای دیگری ساخته می‌شد»؛ اظهاراتی با نگاه کوتاه‌مدت به مقوله گردشگری و حفظ میراث فرهنگی که نشان می‌دهد جذب گردشگران شهر‌های هم‌جوار برای استفاده از یک جاذبه تفریحی بر جذب گردشگران بین‌المللی در طول سالیان برای بازدید از یک اثر جهانی، اولویت پیدا کند!

علاوه بر تمام موارد فوق، نگرانی جدی‌تری که با اجرای این پروژه قوت می‌گیرد آسیب‌های محیط زیستی این پروژه است. احداث تأسیسات اقامتی و پذیرایی در منطقه دشت کاهو در ارتفاعات طاق‌بستان، دو سوم این منطقه را تخریب می‌کند و به گفته کارشناسان محیط زیست می‌تواند آب استان را هم آلوده کند و به‌تدریج بر پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری منطقه تأثیر بگذارد. کسی نمی‌داند اصراری که مدیران استان بر درآمدزایی از طریق احداث تله‌کابین دارند، قرار است کدام‌یک از این آسیب‌ها را جبران کند؟ همچنین هنوز برنامه‌های راهبردی وزارتخانه فعلی میراث در رابطه با حفظ منابع ملی ایران از جمله طاق بستان ارائه نشده است.
این نادیده گرفتن بدیهیات دلیلی جز سودجویی و کوه‌خواری دارد؟ اکنون زمان آن نیست که جلوی این روند در حریم بنا‌های تاریخی گرفته شود و مانع اقدامات کسانی شد که می‌خواهند این نوع تخریب به بهانه توسعه را باب کنند؟ چرا که چشم‌انداز آن چیزی جز فاجعه نخواهد شد.

فراز