مازوت‌سوزی دستوری در آلوده‌ترین کلان‌شهر ایران

اقتصاد۲۴- نفت کوره یا همان مازوت، بیشترین فراورده پالایشگاهی ایران است که حاشیه سود پایینی دارد و میزان آلایندگی آن بالاست. عموما پالایشگاه‌ها از یک بشکه نفت خام دریافتی، ۵۰ درصد آن را به بنزین، ۳۰ درصد را به گازوئیل و ۲۰ درصد را به نفت سنگین یا مازوت تبدیل می‌کنند. با برودت هوا در کشور و بهانه کمبود گاز برای مصارف خانگی، آلودگی ناشی از سوخت مازوت به‌صورت دستوری بر اصفهان به‌عنوان آلوده‌ترین کلان‌شهر کشور، تحمیل شده است تا در کنار انباشت دیگر بحران‌های زیست‌محیطی در این استان، مازوت‌سوزی سلامت شهروندان را به خطر بیندازد.

مرگ‌ومیر‌های آلودگی هوا در اصفهان دو برابر شده است

لایه‌ای خاکستری و تیره آسمان شهر را فراگرفته است. این روز‌ها از وزش باد خبری نیست و سنگینی سرما غلظت آلاینده‌های جوی را افزایش داده است. رحیم عسگری سال‌هاست که ساکن شاهین‌شهر است و با تاکسی زردرنگ سمند از اصفهان تا شاهین‌شهر، مسافرکشی می‌کند.

او به می‌گوید: هر سال با سردشدن هوا استرس مازوت‌سوزی هم اضافه می‌شود! چند سالی می‌شد که مشعل‌های مازوت پلمب شده بودند و این روز‌ها سوزاندن مازوت، هوا را سنگین کرده است.
این شهروند اصفهانی ادامه می‌دهد: نزدیکی شاهین‌شهر به نیروگاه حرارتی شهید منتظری و پالایشگاه باعث شده است این منطقه بیشتر تحت تأثیر آلودگی مازوت‌سوزی قرار گیرد و ما باید تاوان سوخت مصرفی این نیروگاه را هم بدهیم و سلامتی ما به خطر افتاده است.

در همین ارتباط، محمدمهدی امین، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان اصفهان می‌گوید: مازوت، حاوی سه تا چهار درصد گوگرد است و مازوت‌سوزی توأم با ترکیبات خطرناک دی‌‎اکسید‌گوگرد و ذرات معلق است.

او ادامه می‌دهد: بیماری‌هایی مانند آسم، بیماری‌های قلبی و عروقی، تولد و مرگ زودرس، ضعف سیستم تنفسی، تنگی تنفس، سوزش چشم و بیماری‌های تنفسی از عوارض استنشاق ترکیبات حاصل از مازوت‌سوزی در هواست.

او دیابت، کاهش وزن نوزادان و افزایش ابتلا به اوتیسم را از دیگر عوارض مازوت‌سوزی دانست و تصریح کرد: بیماری‌ها و مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا نشان می‌دهد در سه سال گذشته که مشعل‌های مازوت‌سوز پلمب بوده، با افزایش ۳۵ درصدی ذرات معلق، میزان مرگ‌و‌میر منتسب به آلودگی هوا در اصفهان دو برابر شده است.
او تأکید می‌کند: آمار مرگ‌ومیر‌های امسال پایان سال اعلام می‌شود که قطعا مازوت‌سوزی این روند را تشدید می‌کند.

دستور مازوت‌سوزی از بالا؛ پیگیری از پایین

از هفت سال گذشته تا امسال، مشعل‌های مازوت‌سوز نیروگاه شهید منتظری با حکم قضائی پلمب شده بود و با اعمال محدودیت انرژی زمزمه‌های مازوت‌سوزی به گوش می‌رسید. نفت کوره بیشترین فراورده پالایشگاهی ایران است که حاشیه سود پایینی دارد و درحال‌حاضر ۱۰ پالایشگاه توان تولید مازوت را دارند که با منع صادرات مازوت در اثر تحریم‌ها به مصرف داخلی می‌رسد. با توجه به اینکه اصفهان آلوده‌ترین کلان‌شهر کشور است، این سؤال مطرح می‌شود که آیا به شیوه دستوری می‌توان مازوت‌سوزی را در اصفهان اجرا کرد؟

در همین ارتباط، مهران زینلیان، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان که مدام در حال پیگیری مسئله آلودگی هوای اصفهان است، می‌گوید: دستور مازوت‌سوزی، به‌دلیل افزایش چشمگیر مصرف بخش خانگی و کمبود گاز در برخی شهر‌های شمالی کشور بوده است. این مورد به انتخاب و اختیار مدیران استانی نبوده است و ما در استان اصفهان مخالف مازوت‌سوزی بودیم و مراتب اعتراض خود را طی نامه‌ای به وزیر نیرو اعلام کرده‌ایم. وزارت نیرو باید ظرفیت نیروگاهی خود را برای پیشگیری از مشکلات تأمین انرژی در کشور توسعه می‌داد تا مجبور به مازوت‌سوزی در مناطق درگیر با آلودگی شدید هوا نباشد.

به گفته زینلیان، در ایامی که مازوت‌سوزی در اصفهان آغاز شد، شاهد ناپایداری جوی و وزش باد بوده‌ایم که در کاهش آلایندگی مؤثر بوده است؛ اما در این هفته شاهد پایداری جوی و آلودگی شدید هستیم. پیگیری‌ها درباره توقف مازوت‌سوزی از مسیر‌های دیگری دنبال خواهد شد.

او با تأکید بر وضعیت ویژه توپوگرافی و اقلیم اصفهان و کشش‌نداشتن این شهر و شهر‌های اطراف آن برای مازوت‌سوزی می‌گوید: در جلسه‌ای با مسئولان نهاد‌های ذی‌ربط از‌جمله سازمان صمت و اداره محیط زیست استان اصفهان، از آن‌ها خواسته شده است برنامه‌ای برای خروج صنایع آلاینده از شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان تدوین کنند و بر این اساس، واحد‌های صنعتی آلاینده‌ای که امکان انتقال آن‌ها به خارج از شعاع ۵۰ کیلومتری وجود نداشته باشد، اولا نباید توسعه داشته باشند و ثانیا باید ملزم به رعایت استاندارد‌های زیست‌محیطی و استفاده از فیلتر‌های مناسب شوند.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان با اشاره به اینکه شبکه انتقال برق در کشور، سراسری است و کمبود برق در سایر نقاط کشور بر وضعیت نیروگاه‌های اصفهان تأثیرگذار خواهد بود، بر این نکته تأکید می‌کند که در حوزه قیمت‌گذاری حامل انرژی باید اصلاحات لازم برای کاهش مصارف خانگی صورت پذیرد، اما این امر خارج از اختیارات استانداری‌هاست.

زینلیان همچنین درباره پرداخت عوارض آلایندگی از سوی صنایع آلاینده در اصفهان ادامه می‌دهد: عوارض آلایندگی که طبق گزارش نهاد‌های ذی‌ربط، صنایع آلاینده باید پرداخت می‌کرده‌اند هزارو ۵۰۰ میلیارد تومان بوده که فقط بخشی از این رقم پرداخت شده است که رقم پرداختی و بدهی این صنایع در روز‌های آینده معلوم خواهد شد تا با اخذ کامل عوارض، این مبالغ به مصرف هزینه‌های زیست‌محیطی برسد.

او همچنین بر لزوم پیگیری ترک فعل در حوزه آلودگی هوا از سوی دادستانی و رسانه‌ها تأکید دارد و ادامه می‌دهد: نامه دیگری خطاب به دادستانی به‌منظور برخورد با ترک فعل مدیران ذی‌ربط نوشته شده است که پاسخ به آن را باید از دادستانی جویا شد.

تماشا کنید: فیلم/ لحظه وقوع زلزله شدید در اصفهان

مازوت‌سوزی دستوری؛ رویه‌ای ناصواب

توجیه آغاز مازوت‌سوزی در اصفهان، تأمین گاز برای مصارف خانگی و همچنین کاهش‌نیافتن ظرفیت تولید برق توسط نیروگاه‌ها عنوان شده است. این در شرایطی است که از آغاز هفته پایداری جوی بر آلوده‌ترین کلان‌شهر کشور سایه افکنده و مازوت‌سوزی هم در این وضعیت اسف‌بار مزید بر علت شده است!

در همین رابطه مهدی طغیانی، نماینده اصفهان در مجلس می‌گوید: برخی نمایندگان در مجلس نامه‌نگاری‌هایی انجام داده بودند با این مضمون که مازوت‌سوزی باید مشمول همه مناطق کلان‌شهری باشد، درحالی‌که وضعیت آلودگی هوای اصفهان حتی با تهران نیز قابل مقایسه نیست؛ اما بی‌توجه به این وضعیت خاص اصفهان، با توجیه نبود تبعیض در مازوت‌سوزی چنین مطالبه‌ای مطرح شده درحالی‌که این مطالبه رفع تبعیض نیست، بلکه عین تبعیض است و به‌جای تلاش برای حل صورت‌مسئله با طرح چنین مواردی کار را پیچیده‌تر می‌کنند.

سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: متأسفانه تصمیم مازوت‌سوزی ابلاغ هم شده و پس از چند سال پلمب مشعل‌های مازوت‌سوزی را گشوده‌اند و چند روزی است که شاهد مازوت‌سوزی هستیم؛ هرچند با توجه به وضعیت جوی، هنوز آثار سوء این تصمیم در اصفهان به‌طور کامل آشکار نشده است.
طغیانی بر این باور است که اصفهان حتی بدون مازوت‌سوزی هم وضعیت بغرنجی به لحاظ آلودگی هوا دارد و این تصمیمات غلط وضعیت را اسف‌بارتر خواهد کرد.

او اضافه می‌کند: از کانال‌های مختلف دنبال چاره‌اندیشی درخصوص این موضوع هستیم تا حداقل در روز‌هایی که آلودگی شدید داریم مازوت‌سوزی را متوقف کنیم.

به گفته او مشکل بی‌برنامگی درخصوص آلودگی هوای اصفهان به قوت خود باقی است؛ هرچند پشتوانه قانونی برای اصلاح وضعیت کنونی موجود است.

این نماینده مجلس یازدهم با اشاره به نمونه‌های موفق کنترل آلودگی هوا در دیگر کشور‌ها ادامه می‌دهد: متأسفانه مشکلات خاص برخی کلان‌شهر‌ها در حاشیه مشکلات مشابه در تهران قرار می‌گیرد و دیده نمی‌شود؛ به‌ویژه وقتی این موضوع را در کنار نگرش‌های غلط و دیدگاه‌های کلیشه‌ای نسبت به برخورداری اصفهان قرار دهیم، شاید این‌گونه تصمیمات را حتی بتوان نوعی بی‌توجهی تعمدی به بحران‌های زیست‌محیطی این خطه تلقی کرد.

سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس، تخصیص بودجه و اعتبارات برای کاهش میزان آلایندگی را تنها بخشی از مسئله می‌داند و بر این باور است چنانچه برنامه‌ای برای کنترل آلایندگی داشته باشیم، حتی با اعتبارات خود صنایع آلاینده می‌توانیم برنامه‌ها را به پیش ببریم و این صنایع قبل از توزیع سود میان سهامداران خود باید هزینه‌هایی را که به زیست‌بوم اطراف خود وارد می‌کنند، کاهش دهند.

او با اشاره به پیگیری‌های خود در این مورد تصریح می‌کند: با رئیس سازمان حفاظت محیط زیست قبل از مازوت‌سوزی اخیر در اصفهان درخصوص وضعیت آلودگی هوای این کلان‌شهر ملاقات داشته‌ام و در این مورد با معاون اول رئیس‌جمهور نیز صحبت شده است.

طغیانی درباره ترک فعل‌ها بر این باور است که همه دستگاه‌ها مسئول باید به‌خاطر ترک فعل‌ها پاسخ‌گو باشند؛ اولا اداره کل حفاظت محیط زیست باید درباره اقدامات خود و ارجاع تخلفات به قوه قضائیه گزارش دهد و بعد از آن هم دادستانی باید درباره روند رسیدگی به این پرونده‌ها شفافیت داشته باشد تا مشخص شود اشکال در رسیدگی به این تخلفات در کجاست.

اصفهان ظرفیت مازوت‌سوزی را ندارد

اصفهان به لحاظ میزان بارش، کم‌بارش‌ترین کلان‌شهر کشور است. سرعت باد در این شهر به‌ویژه در فصول سرد از دیگر کلان‌شهر‌ها پایین‌تر است و جهت باد غالب و وضعیت استقرار صنایع سنگین و آلاینده در غرب و پراکندگی کانون‌های فرسایش بادی در شرق اصفهان تا حد زیادی منحصر به همین کلان‌شهر و شهر‌های اطراف آن است. همچنین بخشی از آلودگی هوای این استان به‌ویژه در مناطق مرکزی آن ناشی از موقعیت ویژه جغرافیایی آن است که به لحاظ جغرافیایی در مرکز کشور واقع شده و چهارراه مواصلاتی کشور به حساب می‌آید. این استان حجم عظیمی از حمل بار و مسافر در کشور را به خود اختصاص داده به گونه‌ای که رتبه اول حمل بار و رتبه سوم را در حمل مسافر در کشور دارد. با توجه به همه این موارد نباید تصمیم‌گیری درباره مازوت‌سوزی یا میزان آن در مناطق مختلف سلیقه‌ای باشد.

در همین ارتباط محسن مرادی، کارشناس محیط زیست، به «شرق» می‌گوید: اگر قرار است در یک نقطه مردم به تحمل دشواری‌های زیست‌محیطی و بهداشتی برای مقاطع زمانی خاص دعوت شوند، باید الزامات و ظرفیت اکولوژیک آن منطقه هم در نظر گرفته شود. در اصفهان به تأیید سازمان زمین‌شناسی و سازمان نقشه‌برداری و سازمان مدیریت بحران کشور فرونشست زمین به خطرناک‌ترین وضعیت در میان سایر کلان‌شهر‌ها رسیده؛ ۲۰ سال است که رودخانه زاینده‌رود به‌عنوان منبع اصلی تغذیه آبخوان دشت اصفهان-برخوار، در پایین‌دست سد چم‌آسمان با تصمیمات غلط و سیاسی از‌جمله انتقال آب بین حوضه‌ای خشکانده شده؛ تالاب بین‌المللی گاوخونی در آستانه نابودی کامل و تبدیل‌شدن به کانون ریزگرد‌های آلوده به فلزات سنگین در فلات مرکزی ایران است؛ تعداد روز‌های پاک در کلان‌شهر اصفهان به زیر انگشتان یک دست در طول سال رسیده و به‌تازگی مردم و کشاورزان این استان مطالبات خود را با تجمع مسالمت‌آمیز به گوش دولتمردان رساندند. آیا در چنین شرایطی تشدید بحران‌های زیست‌محیطی در این منطقه می‌تواند قابل توجیه باشد؟

به گفته این فعال محیط زیست در صورت تداوم تخریب محیط زیست در اصفهان با شدت و سرعتی که هم‌اکنون شاهد آن هستیم، شاهد زیست‌ناپذیرشدن اصفهان و جریان‌های مهاجرتی عظیم و خارج از کنترل از این منطقه به دیگر مناطق کشور خواهیم بود و اکنون به مرحله‌ای رسیده‌ایم که کم‌کم صدای خردشدن استخوان‌های اکوسیستم این پهنه از جغرافیای کشور را می‌شنویم.

او با اشاره به اینکه تاکنون برنامه‌ای جامع و قابل اجرا برای پایش مؤثر صنایع آلاینده و اعمال استاندارد‌های جهانی در این حوزه نداشته‌ایم، به ضرورت ایجاد کارگروهی مشترک بین سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نیرو و وزارت صمت برای چاره‌اندیشی درباره ابربحران‌های زیست‌محیطی حوضه زاینده‌رود از‌جمله آلودگی هوا اشاره می‌کند.

آلودگی هوا تبعات اقتصادی عدیده‌ای هم دارد. عمده زیان‌های اقتصادی آلودگی هوا متوجه بخش بهداشت و درمان عمومی است که به نوبه خود سایر بخش‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تعطیلی‌ها یا محدودیت‌هایی که آلودگی مداوم هوا در شهر‌هایی نظیر اصفهان برای فعالیت‌های روزمره ایجاد می‌کند، تأثیرات منفی و معناداری بر اقتصاد شهری دارد. نبود توجه کافی نهاد‌های مسئول به بحران آلودگی هوا و دیگر بحران‌های زیست‌محیطی باعث ایجاد ناامیدی و افت سرمایه اجتماعی در جامعه می‌شود که تأثیرات منفی خود را از‌جمله در اقتصاد به‌طور غیرمستقیم نمایان خواهد کرد.

انباشت بحران‌های زیست‌محیطی در نقاط خاص در کشور زمینه‌ساز مهاجرت‌های داخلی بزرگ است که در صورت وقوع، اثرات سوء اجتماعی-اقتصادی در ابعاد کلان برای مبادی و مقاصد این‌گونه مهاجرت‌ها به‌دنبال خواهد داشت و اینجا باید به این پرسش مهم پاسخ داد که آیا اصفهان ظرفیت انباشت بحران‌های متناوب از‌جمله مازوت‌سوزی را دارد یا خیر!