اوکراین زیر تهاجم روسیه و چشم‌ها خیره به ناتو

اقتصاد۲۴- اعضای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو با وجود ادامه تلاش‌های دیپلماتیک اتحادیه اروپا برای کاهش سطح تنش میان روسیه و اوکراین، نیروهایشان را به حالت آماده‌باش درآورده، چندین فروند کشتی و هواپیمای جنگی را با هدف تقویت قدرت دفاعی خود در شرق اروپا رهسپار این منطقه کرده و ارسال تسلیحات نظامی به اوکراین را آغاز کرده‌اند.
هر چند اوکراین عضو ناتو نیست، ولی لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا در جریان کنفرانس خبری اخیر خود بار‌ها به روسیه یادآور شد که ماده ۵ پیمان ناتو، ایالات متحده و متحدانش را موظف می‌کند در صورت حمله روسیه به هر یک از اعضای این پیمان در اروپای شرقی، به کمک آن‌ها بیاید.
البته او تاکید کرد که تمرکز ناتو بر جنگیدن در اوکراین نیست، ولی تمرکز بر بحران اوکراین برای اطمینان بخشیدن به شرکا و متحدان ناتو اجتناب‌ناپذیر است.
در چنین شرایطی و با توجه به پیشینه تاریخی تشکیل ناتو و نقش ماده ۵ در سازماندهی دفاع جمعی و مشترک اعضای این پیمان چه نقشی می‌توان برای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در بحران اوکراین و در جریان حمله نظامی احتمالی روسیه به خاک این کشور متصور شد؟

ناتو چیست؟

واشنگتن نیروی محرکه تشکیل ناتو در سال ۱۹۴۹ بود. در ابتدا، این اتحاد نظامی بین دوازده کشور بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، هلند، کانادا، ایالات متحده، بلژیک، دانمارک، ایسلند، لوکزامبورگ، نروژ و پرتغال و با هدف ایجاد سنگری در برابر اتحاد جماهیر شوروی شکل گرفت.
اعضای ناتو از آن زمان تا به حال به ۳۰ کشور افزایش یافته و افزون بر آلمان، اسپانیا، ترکیه، یونان، برخی جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی از جمله استونی، اسلوونی، لتونی و لیتوانی و کشور‌های جمهوری چک، اسلواکی، رومانی، بلغارستان، کرواسی، مجارستان، لهستان، آلبانی، مونته‌نگرو و مقدونیه شمالی که همگی زمانی جزء بلوک شرق محسوب می‌شدند، به عضویت این پیمان نظامی درآمده‌اند؛ بنابراین با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، نه تنها ناتو متلاشی یا محدود نشده، بلکه رشد کرده است و با اتکا به بروز نگرانی‌های امنیتی اعضای خود تکامل یافته و جایگاه خود را به عنوان قدرتمندترین ائتلاف نظامی جهان حفظ کرده است.
روسیه توسعه ناتو در سرتاسر اروپا و گسترش آن به شرق این قاره را به عنوان یک تهدید می‌بیند و ناتو را به تلاش برای محاصره این کشور متهم می‌کند. اما در مقابل، ناتو یادآور می‌شود که از ۱۴ کشور همسایه روسیه، تنها پنج کشور به عضویت ناتو درآمده‌اند که در مجموع تنها ۶ درصد از مرز‌های زمینی روسیه با این کشور‌ها مشترک است.

بیشتر بخوانید: حرکت ارتش روسیه از دو محور به سمت کی‌یف

اما ناتو در سال ۲۰۰۸ اعلام کرد که اوکراین و گرجستان از نامزد‌های عضویت در این پیمان نظامی هستند و عضویت قطعی آن‌ها پس از حصول استاندارد‌های مدنظر اعضا در حوزه حکومت‌داری از جمله توسعه دموکراسی و شفافیت اقتصادی ممکن خواهد شد. دولت اوکراین از سال ۲۰۱۷ عضویت در ناتو را در اولویت قرار داده و مبارزه‌ای فراگیر با فساد و اصلاح ساختار سیاسی و اقتصادی را آغاز کرده است.
هر چند برخی کارشناسان عدم رخداد پیشرفت محسوس در این زمینه‌ها را دلیل امتناع اعضا از اعلام عضویت اوکراین عنوان می‌کنند، ولی به باور عده‌ای دیگر از کارشناسان، نگرانی ناتو از واکنش تُند روسیه نیز در عدم عضویت اوکراین در ناتو تاثیرگذار بوده است.

ماده ۵ پیمان ناتو چیست؟

ناتو کمک به دفاع از اوکراین در برابر تجاوز روسیه را بخشی از وظایف خود می‌داند. هنگامی که روسیه شبه‌جزیره کریمه را ضمیمه خاک خود کرد و در سال ۲۰۱۴ به شرق اوکراین یورش برد، ناتو با تعلیق طرح‌های همکاری با روسیه نسبت به تقویت قابلیت‌های دفاعی کی‌یف، به عنوان یکی از نامزد‌های عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی، اقدام کرد.
اصل دفاع جمعی و مشترک در قلب پیمان تاسیس ناتو قرار دارد که در قالب ماده ۵ این پیمان به آن پرداخته شده است. در این ماده پیمان تاسیس ناتو آمده است: «طرف‌های حاضر در این پیمان توافق می‌کنند که حمله مسلحانه به یک یا چند کشور عضو در اروپا یا آمریکای شمالی، حمله علیه تمامی آن‌ها تلقی شود.» در ادامه این ماده تاکید شده که اگر یکی از اعضای ائتلاف مورد حمله قرار گیرد، ناتو باید «اقدام لازم از جمله استفاده از نیروی مسلح را برای بازگرداندن و حفظ امنیت منطقه آتلانتیک شمالی» انجام دهد.
اوکراین، در حالی که هنوز عضو ناتو نیست، در عمل تحت حمایت این ائتلاف قرار گرفته است. در واقع، ناتو از سال ۲۰۱۴ حمایت خود از اوکراین را بر پایه ماده ۵ به عنوان «اقدامات دفاع جمعی» طبقه‌بندی کرده و همواره به اعتراض خود نسبت به الحاق کریمه به روسیه و تهاجم مسکو به شرق اوکراین ادامه داده است.

ناتو پیشتر چه زمانی به ماده ۵ استناد کرده است؟

ناتو پیشتر تنها یک بار به طور رسمی ماده ۵ این معاهده تاسیس خود را مورد استناد قرار داده که آن متعاقب رخداد حمله ۱۱ سپتامبر بود که منجر به استقرار نیرو‌های ناتو در افغانستان و آغاز نخستین مداخله نظامی ناتو در خارج از اروپا و آتلانتیک شمالی شد.
البته نیرو‌های ناتو طی سال‌های اخیر در برخی عملیات و ماموریت‌های نظامی که در دسته‌بندی «مدیریت بحران» قرار داده، شرکت داشته است. بر همین اساس، نیرو‌ها یا کمک‌های ناتو به کشور‌هایی از جمله در منطقه بالکان، لیبی، سومالی، عراق، پاکستان و ایالات متحده در پی رخداد توفان کاترینا اعزام و ارسال شدند. ناتو همچنین در سال‌های اخیر نیز عملیات فعالی در سوریه، کوزوو، عراق و دریای مدیترانه داشته و افزون بر همکاری با نیرو‌های حافظ صلح اتحادیه آفریقا، در حال ایفای نقش در بحران اوکراین است که از سال ۲۰۱۴ به این سو روز به روز پررنگ‌تر شده و با استناد وزیر دفاع آمریکا به ماده ۵ پیمان تاسیس ناتو می‌تواند ابعاد جدی‌تر نیز پیدا کند.

منبع: یورونیوز