مشکلات بزرگ پیش روی توافق هسته‌ای

اقتصاد۲۴- خبر‌های رسیده از وین نشان می‌دهد به زعم گروهی از مذاکره کنندگان، مذاکرات احیای برجام به پایان رسیده، اما گروهی دیگر بر این باورند که هنوز مواردی برای بحث وجود دارد. انریکه مورا مذاکره‌کننده ارشد اتحادیه اروپا در توییتر خود به صراحت پایان مذاکره را اعلام کرده و گفته «طرف‌های غربی در انتظار تصمیم سیاسی تهران هستند.» این در حالی است که مذاکره کنندگان ارشد ایرانی از جمله علی باقری کنی برای رایزنی به تهران برگشته‌اند و منابع نزدیک به تیم مذاکره‌کننده ایرانی از ادامه کار کارشناسی در وین خبر داده‌اند. خبری که از سوی اتحادیه اروپا رد شده و مورا رسما به این خبر منابع آگاه هم واکنش نشان داده و گفته هیچ کار کارشناسی در وین در جریان نیست.

روسیه خواستار ضمانت از آمریکا شد!

البته صبح امروز منابع خبری اطلاع دادند که علی باقری رییس هیات مذاکره کننده کشورمان که به منظور مشورت با مقامات ایران در سفری کوتاه به تهران بازگشته بود، صبح روز چهارشنبه برای ادامه مذاکرات به وین بازگشته است.
برخی کارشناسان دلیل این عدم اتفاق نظر درباره پایان مذاکره را درخواست‌های دقیقه نودی روسیه اعلام کرده‌اند. روسیه در دقایق پایانی خواستار ضمانت‌هایی از سوی آمریکا برای همکاری‌های آتی با ایران شده بود؛ با این حال رسانه‌های آمریکایی رسما اعلام کردند این درخواست‌ها خللی در روند مذاکره ایجاد نکرده و از نظر آن‌ها توافق حاصل شده است.
نشریه فارین افیرز در یادداشتی نوشته «احتمالا توافق آتی منافع اقتصادی قابل توجهی برای ایران به همراه خواهد داشت و فروش نفت و دسترسی ایران به سیستم‌های مالی جهانی را آزاد می‌کند. تهران هم در ازای این منافع غنی‌سازی اورانیوم را متوقف و نظارت‌های بین المللی بر برنامه هسته‌ای خود را افزایش خواهد داد.» با این حال این رسانه مشکلات توافق جدید را هم برشمرده و گفته «این توافق هم از حیث ضمانت و طول عمر همان مشکلات توافق قبلی را دارد و نمی‌تواند کسب و کار‌های بین المللی را قانع کند که در ایران دست به سرمایه‌گذاری بزنند. همین مساله هم انگیزه تهران برای حفظ توافق را کاهش خواهد داد.»

اگر برجام احیا شود، چه خواهد شد؟

فارین افیرز یکی از مهمترین مزایای توافق در مذاکرات وین را در صورت اجرای موفقیت‌آمیز، افزایش ارزش ریال خوانده است. دلیل این امر هم آزاد شدن پول‌های بلوکه شده نفتی ایران و همچنین آزاد شدن فروش نفت خوانده و گفته در وهله نخست ایران به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار ارز سرمایه بلوکه شده‌اش در خارج دست پیدا می‌کند. بانک‌های ایرانی می‌توانند به سیستم‌های مالی جهان متصل شوند و با افزایش سطح تجارت، برخی شرکت‌های آسیایی و اروپایی بار دیگر به ایران برمی‌گردند؛ اتفاقی که بعد از برجام در سال ۲۰۱۶ هم رخ داده بود.

اما همزمان برجام یک روی دیگر هم دارد چرا که وعده‌های اقتصادی سران ایران با مزایای به دست آمده در اثر این توافق با هم، همخوانی ندارند. بعد از توافق برجام سال ۲۰۱۶ ایران دچار مشکل برای ارتباط با بانک‌های جهانی بود. بیشتر شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی نسبت به ثبات توافق اطمینان نداشتند و با وجود تحریم‌های آمریکا، فضای اقتصادی ایران برای آن‌ها قابل اعتماد نبود. فعالیت‌های منطقه‌ای ایران، فساد و سوءمدیریت همگی عواملی بودند که بانک‌های اروپایی را برای کار با ایران دچار نگرانی می‌کردند.
به گزارش رویداد۲۴ مقامات ایرانی همچنان قرار است آمریکا را متهم به لغو تحریم‌ها روی کاغذ و نه در عمل بکنند. چند ماه بعد از برجام اصلی، ایران رسما اعلام کرد «هیچ خبری از لغو تحریم‌ها نیست.» رئیس بانک مرکزی وقت ایران سه ماه بعد از اجرای برجام گفته بود «بگذارید یک گزارشی درباره آنچه بعد از برجام رخ داده بدهم ... تقریبا هیچ.»
این تجارب همگی باعث شدند درخواست‌های ایران در مذاکرات وین یک کلیدواژه مهم داشته باشد و آن راستی‌آزمایی لغو تحریم‌هاست. ایران خواستار مدت زمانی شده که در آن بتواند قبل از از دست دادن اهرم هسته‌ای، صداقت طرف مقابلش را محک بزند.

تفاوت برجام در سال ۲۰۱۶ و ۲۰۲۲

فارین افیرز در یادداشت خود تاکید کرده با همه این احوال، توافق ۲۰۲۲، همان توافق ۲۰۱۶ نیست. این رسانه در توضیح گفته اجرای بد برجام در سال ۲۰۱۶ در دوره جدید پرچالش‌تر هم خواهد بود. در مرکز مشکل هم فلسفه لغو تحریم‌ها قرار گرفته است. آمریکا و دولت‌های اروپایی می‌توانند کسب و کار‌ها را به سرمایه‌گذاری در ایران تشویق کنند، اما نمی‌توانند مزایای اقتصادی را تاز مانی که همه محدودیت‌ها لغو نشده، تضمین کنند. هزاران بانک و شرکت تصمیم خودشان را از قبل گرفته‌اند و قرار نیست خطر کنند.
این رسانه آمریکایی در گمانه‌زنی خود گفته احتمالا عمر توافق جدید از عمر برجام سال ۲۰۱۵ هم با تردید بیشتری همراه است. خروج آمریکا از برجام در آن زمان هم یک گزینه بود، اما خیلی‌ها آن را محتمل نمی‌دانستند. اما این بار بعد از خروج ترامپ از توافق این احتمال خیلی بیشتر شده است. جمهوری‌خواهان ارشد همین الان هم اعلام کرده‌اند که با تغییر وضعیت در کاخ سفید در سال ۲۰۲۵، بار دیگر از توافق خارج می‌شوند. سه سال شاید زمان کافی برای ایران برای خروج از وضعیت جنگی در داخل باشد، اما برای کسب و کار‌هایی که می‌خواهند در این کشور سرمایه‌گذاری کنند زمان زیادی نیست.

بیشتر بخوانید: ایران چگونه می‌تواند از فرصت درخشان نفت ۱۳۰ دلاری استفاده کند؟ / در هم‌تنیدگی حمله روسیه و احیای برجام در معادلات اقتصادی

حتی خطر خروج از برجام شاید زودتر از سال ۲۰۲۵ رخ دهد. اگر جمهوری‌خواهان در انتخابات ماه نوامبر مجلس پیروز شوند ممکن است خروج از برجام را زودتر آغاز کنند. شاید قوانینی برای تحریم‌های تروریستی و حقوق بشری علیه ایران وضع کنند که عملا اجرای برجام را مختل کند. ممکن است جو بایدن از حق وتوی خود برای همه این تحریم‌ها استفاده کند و...، اما فشار کنگره می‌تواند در مقاطعی خطرساز باشد و آن زمانی است که کنگره قرار است بار دیگر در باره قانون تحریم‌ها علیه ایران تصمیم‌گیری کند. این اتفاق یک بار دیگر در سال ۲۰۲۳ باید بیفتد.
یک خطر دیگر هم وضعیت سیاسی در ایران در شش سال آینده است. حسن روحانی خود پیشگام توافق برجام و تغییر مناسبات ایران با جهان به ویژه آمریکا و متحدانش بود. او برای امضای چندین توافق چند میلیارد دلاری به اروپا هم سفر کرده بود. روحانی حتی برای تسهیل اجرای برجام سعی کرد با نهاد‌های قدرت در ایران برای عدم دخالت در سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در بخش‌های کلیدی نظیر انرژی به تعامل برسد. او برای اجرای قانون اصلاح بانکداری داخلی با وجود مخالفت نیرو‌های تندرو اصرار داشت. با این حال روحانی هم توفیق زیادی نداشت. امروز ایران همچنان در فهرست سیاه FATF است.

برجام در دوره ابراهیم رئیسی چگونه اجرا خواهد شد؟

اختلافات روحانی با جریان متبوع رئیس جمهور کنونی دلیل اصلی این عدم توفیق بود. سیاست خارجی ابراهیم رئیسی بر محور بهبود روابط با همسایگان، روسیه و چین بنا شده است. تصور سفر رئیسی به اروپا هم به خاطر اتفاقات سال ۶۷ دشوار است. حتی بعید به نظر می‌رسد که رئیسی برای برخی اقدامات لازم جهت جذب سرمایه اقدام خاصی انجام دهد. ایران همچنان برای اجرای اصلاحات لازم جهت خروج از فهرست سیاه FATF مقاومت می‌کند. در عوض احتمالا رئیسی طرح اقتصاد مقاومتی را تقویبت خواهد کرد و همه مزایای حاصل از لغو تحریم‌ها عملا صرف تقویت ظرفیت‌هایی برای مقابله با تحریم‌های آتی خواهد شد نه پیوستن به جامعه جهانی.
رئیسی حتما مدعی خواهد شد که به توافقی بهتر از قبلی دست پیدا کرده، اما احتمالا با توجه به اینکه مردم ایران مزایای حاصل از توافق را درک نخواهند کرد، زیاد به این شعار‌ها ادامه نخواهد داد. فارین افیرز پیش بینی کرده که مسیر متلاطمی در انتظار ایران باشد. شرکت‌های اروپایی و برخی شرکت‌های آسیایی نسبت به باد‌های مخالف سیاسی حساسیت جدی دارند. ایران مممکن است به این نتیجه برسد که بانک‌ها و شرکت‌های چینی و روسی شرکای بهتری هستند هرچند مشخص نیست اصلا این کشور‌ها قادرند وضعیت اقتصادی ایران را بهبود ببخشند یا نه.
حمله روسیه به اوکراین وصعیت اقتصادی این کشور را دچار مشکل خواد کرد و دلیلی ندارد شرکت‌های روسی بخواهند به صورت نقدی در ایران سرمایه‌گذاری کنند. شرکت‌های چینی هم نسبت به بازگشت به بازار ایران محتاط‌تر شده‌اند. در توافق ۲۵ ساله ایران و چین نقشه راهی برای تعامل طراحی شده، اما اجتمالا این نقشه راه هم توسط آمریکا بزرگنمایی شده است. حتی اگر خود دولت چین هم بیش از سایر دولت‌ها از برجام حمایت کند، شرکت‌های چینی در بربر تلاطم و خطرات ناشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران مصون نیستند و خطر نمی‌کنند.
اگرچه بایدن می‌خواهد از برجام به عنوان بستری برای مذاکرات آتی با ایران استفاده کند، اما این چشم‌انداز هم مبهم به نظر می‌رسد به ویژه اگر توافق نتواند منافع چشمگیری برای ایران به دنبال داشته باشد.
مقامات آمریکایی و اروپایی احتمالا می‌گویند اگر ایران به دنبال توافقی پایدار‌تر است باید درباره سایر موضوعات هم مذاکره کند، اما این فشار در تهران نتیجه عکس خواهد داد. اگر آمریکا نتواند شرایط فعلی را بهبود ببخشد بعید است در آینده هم بتواند کاری کند. مذاکره بر سر احیای برجام چالش‌برانگیز بود، اما حفظ توافق حاصل از آن چالش‌برانگیز‌تر هم هست.

منبع: رویداد ۲۴