فرصت و تهدید حذف روس‌ها از تجارت بین‌المللی برای ایران چیست؟

اقتصاد۲۴- روسیه در شرایطی تحت تحریم‌های غرب قرار گرفته است که معادلات تجاری جهان را دستخوش تغییر خواهد کرد. در این میان، فرصت و تهدید حذف روس‌ها از تجارت بین‌المللی، برای ایران چیست؟ طبق آمار‌های رسمی، روسیه در سال۲۰۲۰ حدود ۴۹میلیارد دلار کالا از کشور‌های اروپایی که به تحریم‌های روسیه پیوسته‌اند (از جمله انگلیس، ایتالیا، فرانسه، هلند و آلمان) وارد کرده است. همچنین روسیه در سال۲۰۲۰ بر اساس آمار رسمی، سهم ۲/ ۲درصد را در بازار ۲۸کشور اتحادیه اروپا داشت. ارزیابی‌های بازوی پژوهشی اتاق ایران نشان می‌دهد تشابهات واردات عمده اتحادیه اروپا از روسیه با صادرات عمده ایران به جهان در سال۲۰۲۰ معادل ۲۹قلم کالاست. تشابهات صادرات عمده اتحادیه اروپا به روسیه با صادرات عمده ایران به جهان در سال۲۰۲۰ نیز معادل ۳۹قلم کالاست. با توجه به این ارزیابی، کالا‌های صادراتی ایران قابلیت زیادی برای جانشینی کالا‌های تحریمی روسیه در بازار اتحادیه اروپا و جبران خلأ کالا‌های اروپایی در بازار روسیه دارند؛ اما پیش‌نیاز‌هایی لازم دارد که متولیان باید به آن توجه کنند.

بازار جهانی منهای روسیه

تحریم روسیه چه تاثیر مستقیمی بر تجارت خارجی ایران خواهد گذاشت؟ پیامد‌های جنگ بر آینده اقتصاد جهانی چیست؟ با توجه به اینکه روسیه تحت‌تحریم‌های غرب قرار گرفته، چه فرصت‌هایی پیش‌روی اقتصاد و به‌طور اخص تجارت ایران قرار دارد؟ مدتی است که تنش دیپلماتیک میان روسیه و اوکراین، وارد درگیری مستقیم نظامی شده است. رویدادی که از نگاه تحلیلگران می‌تواند دو وجه متفاوت بر اقتصاد ایران را به نمایش بگذارد. روی مثبت این سکه رشد اقتصاد ایران به واسطه توسعه صادرات است.

البته بی شک تحقق این هدف ناشی از سیاستگذاری‌های سریع و به‌موقع برنامه ریزان و مجریان در این مقطع است، اما روی منفی این سکه، افزایش هزینه‌های اقتصاد ایران به‌واسطه بحران عرضه کالا‌های اساسی همچون ذرت، گندم و دانه‌های روغنی است. موضوعی که بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی در تحلیلی به آن پرداخته است. از نگاه پژوهشگران مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران، فرصت تحریم روسیه برای اقتصاد ایران رشد صادرات است. در حال‌حاضر، تشابهات واردات عمده اتحادیه اروپا از روسیه (بالای ۵۰‌میلیون دلار) با صادرات عمده ایران به جهان (بالای ۱۰‌میلیون دلار) در سال‌۲۰۲۰ معادل ۲۹ قلم کالا است. از سوی دیگر، تشابهات صادرات عمده اتحادیه اروپا (بالای ۵۰‌میلیون دلار) به روسیه با صادرات عمده ایران به جهان (بالای ۱۰‌میلیون دلار) در سال‌۲۰۲۰ نیز معادل ۳۹ قلم کالا است. بدین ترتیب در بازار اتحادیه اروپا ۲۹ قلم کالا با کالا‌های صادراتی ایرانی همپوشانی دارد که امکان افزایش صادرات آن‌ها برای ایران وجود دارد. از طرفی ۳۹ قلم کالا نیز بیشترین پتانسیل را برای توسعه صادرات ایران به روسیه داراست. فرصتی که در حال‌حاضر کشور ترکیه برای بهره‌برداری از آن در دستور کار قرار داده و اعلام کرده که تجارت با روسیه را با استفاده از ارز‌های محلی ادامه می‌دهد. براین اساس در چنین شرایطی هوشیاری نظام تصمیم‌گیری کشور در مواجهه با تحولات و بحران‌های جهانی بسیار ضروری است تا این فرصت طلایی به فرصتی سوخته تبدیل نشود، اما بعد منفی این رویداد هزینه‌های نامتعارف ناشی از تامین کالا‌های اساسی همچون دانه‌های روغنی، گندم و ذرت است که به اقتصاد ایران تحمیل می‌شود. بر اساس داده‌های موجود دو کشور روسیه و اوکراین سهم بالایی در بازار دانه آفتابگردان و روغن آفتابگردان، گندم و ذرت دارند. براین اساس، در کوتاه مدت کمبود عرضه و افزایش قیمت حداقل امری اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد. این موج افزایش قیمت در کنار روند صعودی قیمت این کالا تحت‌تاثیر بحران کرونا طی دو سال‌گذشته به ناپایداری و نوسانات صعودی در بازار‌های جهانی دامن خواهد زد. این مساله از آن جهت برای اقتصاد ایران حائزاهمیت است که این اقلام جزو کالا‌های تحت‌شمول ارز ترجیحی قرار دارند و از این زاویه هزینه‌های دلاری دولت را در ماه‌های پیشرو افزایش می‌دهند.

تجارت ایران با اوکراین

به گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران، از سال‌۱۳۹۶ تا ۱۰‌ماهه ۱۴۰۰ تعداد مقاصد صادراتی ایران بین ۱۴۵ تا ۱۵۳ کشور متغیر بوده است. در این بین جایگاه اوکراین بین ۳۷ تا ۵۹ متغیر بوده است. براساس آمار گمرک ایران، میزان صادرات ایران به اوکراین از سال‌۱۳۹۶ تا ۱۰‌ماهه ۱۴۰۰ از ۶/ ۲۹میلیون دلار به ۹/ ۵۰میلیون دلار رسیده است. بدین ترتیب طی این سال‌ها سهم صادرات به اوکراین از کل صادرات ایران افزایشی بوده است، ولی سهم اوکراین از صادرات ایران قابل‌توجه نبوده است. به‌منظور بررسی اقلام عمده صادرات کشور به اوکراین، آمار تجمیعی صادرات اقلام طی چهار سال‌۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ براساس آمار مرکز تجارت بین‌الملل، مورد بررسی قرار گرفته است. طی چهار سال‌نتایج بررسی حاکی از آن است که عمده‌ترین محصول صادراتی طی این مدت شامل میوه‌های خوراکی و پوست مرکبات به میزان ۸۶‌میلیون دلار، مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده از آن و محصولات دارویی به ترتیب میزان ۷/ ۱۲‌میلیون دلار و ۱/ ۸میلیون دلار بوده اند. این فصول صادراتی سهم قابل‌توجهی از کل سبد صادراتی کشور از اقلام آن ندارند؛ به‌طوری که صادرات میوه‌های خوراکی به اوکراین تنها یک‌درصد از صادرات میوه کشور و صادرات محصولات دارویی به اوکراین تنها ۵/ ۱درصد از کل صادرات محصولات دارویی کشور است، بنابراین کشور اوکراین جایگاه ویژه‌ای در بین مقاصد صادراتی ما ندارد و به‌نظر نمی‌رسد جایگزینی بازار آن، دغدغه خاصی برای کشور باشد.

واردات ایران از اوکراین

براساس آمار گمرک ایران روند میزان واردات ایران از اوکراین از سال‌۱۳۹۶ تا ۱۰‌ماهه ۱۴۰۰ ابتدا نزولی و بعد صعودی شده است. هرچند این افزایش و رقم ۷/ ۱۱۱میلیون دلار در ۱۰‌ماهه ۱۴۰۰ همچنان از ۹/ ۱۶۳میلیون دلار واردات در سال‌۱۳۹۶ کمتر است. سهم واردات ایران از اوکراین از کل واردات کشور نیز ابتدا روندی کاهشی و سپس افزایش یافته است، ولی حداکثر این سهم ۳/ ۰‌درصد بوده و بنابراین سهم قابل‌توجهی در واردات ما ندارد. درخصوص واردات از اوکراین نیز به غیر از غلات، مابقی اقلام ورودشان از اوکراین در سال‌۲۰۲۰ صفر بوده است.

بر اساس آمار سال‌۲۰۲۰ مرکز تجارت بین الملل، اقلام اصلی وارداتی از کشور اوکراین عمدتا شامل غلات (ذرت) به میزان ۹/ ۴۶میلیون دلار بوده است، پس از آن با فاصله زیاد واردات «رآکتور‌های هسته ای، دیگ ها‌ی بخار و ماشین آلات و وسایل مکانیکی» به میزان ۱/ ۵‌میلیون دلار و «مصنوعات از چدن، آهن و فولاد» به میزان ۹/ ۲‌میلیون دلار بوده است.

در بین اقلام مورد بررسی با وجود آنکه بیشترین میزان واردات ما از اوکراین ذرت بوده است، ولی سهم واردات ذرت کشور از اوکراین به کل واردات ذرت ما از جهان، طی این مدت کاهش قابل‌توجهی یافته است؛ به‌طوری‌که در سال‌۲۰۱۶ معادل ۲۰‌درصد واردات ذرت ما از اوکراین بوده است، ولی این‌درصد در سال‌۲۰۲۰ تنها به حدود ۲‌درصد رسیده است که درصد قابل‌توجهی نیست. اگرچه به‌نظر نمی‌رسد نگرانی از بابت جایگزینی برای این مبدا وارداتی درخصوص واردات ذرت وجود داشته باشد، اما یکی از آثار قطعی بحران فعلی افزایش قیمت این محصولات و در نتیجه نیاز‌های ارزی کشور برای واردات است که نیازمند اتخاذ سیاست‌هایی، هم با هدف افزایش تولید داخل در سال‌آتی و هم پیش‌بینی منابع ارزی لازم برای واردات است.

میزان واردات ایران از کشور اوکراین درخصوص دو قلم «لوله‌ها و پروفیل‌های توخالی از آهن یا فولاد» و «سوزن، ریل تقاطعی، میله سوزنبانی و سایر لوازم تقاطع یا تغییر مسیر»، با سهم به ترتیب ۳/ ۳۵ درصد و ۷/ ۲۸‌درصد در سبد وارداتی ما از این کالا‌ها در سال‌۲۰۲۰ قابل‌توجه است، بنابراین لازم است، مبدا جایگزین برای واردات این دو قلم به کشور مورد بررسی قرار گیرد. در سال۲۰۲۰ درخصوص «لوله‌ها و پروفیل‌های توخالی از آهن یا فولاد» عمده واردات ایران در سال‌۲۰۲۰ از سه کشور اوکراین، کویت و چین بوده است. درخصوص «سوزن، ریل تقاطعی، میله سوزنبانی و سایر لوازم تقاطع یا تغییر مسیر»، نیز ایران از سه کشور چین، اوکراین و ترکیه در سال‌۲۰۲۰ وارد کرده است. در صورت ادامه بحران در اوکراین برای قلم اول می‌توان از کویت و چین و برای قلم دوم از چین و ترکیه به‌عنوان مبدا جایگزین استفاده کرد.

تحریم‌های روسیه و فرصت‌های پیش‌رو

فارغ از سایر پیامد‌های سیاسی و اقتصادی این رویداد، این اتفاق در صورت به نتیجه‌رسیدن توافق برجام، فرصت مناسبی را برای فعالان اقتصادی کشورمان در راستای توسعه صادرات به اتحایه اروپا، رقم خواهد زد. روسیه در سال‌۲۰۲۰ بر اساس آمار مرکز تجارت بین‌الملل سهم ۲/ ۲ درصدی را در بازار ۲۸ کشور اتحادیه اروپا داشته است. با شناسایی محصولات وارداتی کشور‌های اروپایی از روسیه و بررسی صادرات عمده ایران و احصا مشترکات بین این دو، می‌توان روی محصولاتی با بیشترین پتانسیل صادرات به اروپا در بازه زمانی کوتاه‌مدت، متمرکز شد.

گاز: روسیه در بازار گازی اروپا نقشی کلیدی دارد. در سال‌۲۰۲۱ اتحادیه اروپا ۱۵۵‌میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از روسیه وارد کرد که حدود ۴۵‌درصد از واردات گاز اتحادیه اروپا و نزدیک به ۴۵‌درصد از واردات گاز اتحادیه اروپا و نزدیک به ۴۰‌درصد از کل مصرف گاز آن را تشکیل می‌داد.

بیشتر بخوانید: آسیبی که روس‌ها از جنگ با اوکراین دیدند

با این وجود، حتی این سطح بالای وابستگی نیز موجب نشده است که صادرات گاز روسیه از تحریم‌های اروپا در امان باشد. در آخرین موضع گیری رسمی در سه‌شنبه ۸ مارچ ۲۰۲۲ اتحادیه اروپا از برنامه ریزی خود برای کاهش ۶۶درصدی واردات گاز از روسیه تا پایان سال‌میلادی جاری خبر دادند. در عین حال، به‌رغم تمایل بالای اتحادیه اروپا برای جایگزین‌کردن گاز روسیه، اما به دلیل فقدان زیرساخت‌های لازم، در کوتاه‌مدت ایران توان حضور در بازار گازی اروپا را ندارد.

نفت‌خام: بر اساس آمار سایت پیچیدگی اقتصادی، روسیه در سال‌۲۰۲۱ نزدیک به ۱۰۹‌میلیارد دلار صادرات نفت‌خام داشته است که از این میزان۱/ ۵۸میلیارد دلار به مقصد کشور‌های اروپایی بوده است. کشور‌های هلند با ۳/ ۱۷میلیارد دلار و آلمان با ۱۹/ ۹میلیارد دلار بیشترین واردات نفت‌خام را از روسیه داشته اند. با توجه به تنوع بالای عرضه کنندگان در بازار‌های جهانی نفت، اروپا با دشواری کمتری برای تحریم نفت‌خام در مقایسه با گاز روبه رو است. با توجه به افزایش قابل‌توجه قیمت نفت طی روز‌های بعد از بحران اوکراین، در صورت احیای برجام طی روز‌های آتی، ایران این فرصت را دارد که بخشی از سهم بازار نفت‌خام در اروپا را تصاحب کند. با توجه به ظرفیت‌های قابل‌توجه افزایش عرضه نفت ایران در بازار جهانی، مسلما می‌توان ایران را یکی از گزینه‌های اصلی جایگزینی نفت روسیه به‌شمار آورد.

سایر کالاها: براساس داده‌های موجود محصولات عمده وارداتی اروپا از روسیه (حدود ۵۰۰‌میلیون دلار و بالاتر) است، در مقابل محصولات عمده صادراتی ایران (حدود ۱۰‌میلیون دلار و بیشتر) است. بدین ترتیب قابلیت تمرکز و بررسی بیشتری برای افزایش صادرات ۲۹ قلم کالا از سوی ایران به ۲۸ کشور اتحادیه اروپا وجود دارد، در واقع با توجه به تشابهات ساختار اقتصادی ایران و روسیه، کالا‌های صادراتی ایران قابلیت زیادی برای جانشینی کالا‌های تحریمی روسیه در بازار اتحادیه اروپا دارند. بدین ترتیب اقلام کالایی همچون «سایر محصولات نیمه تمام از آهن یا از فولاد‌های غیرممزوج با سطح مقطع عرضی مربع مستطیل (غیر از مربع)»، «آلومینیوم غیرممزوج» و «کاتد و قطعات کاتد» سه قلم کالایی هستند که هم به لحاظ واردات اتحادیه اروپا از روسیه و هم به لحاظ حجم صادراتی ایران بیشترین ظرفیت را دارا هستند. همچنین علاوه‌بر این سه محصول، ایران در چهار قلم کالای «متانول (الکل متیلیک)»، «محصولات نیمه تمام از آهن یا از فولاد‌های غیرممزوج با سطح مقطع عرضی مربع یا مستطیل که اندازه پهنای آن کمتر از دوبرابر ضخامت آن باشد»، «سایر میله‌ها از آهن یا از فولاد‌های غیرممزوج فقط آهنگری شده، گرم نوردشده یا گرم کشیده شده یا گرم اکسترود شده، همچنین آن‌هایی که بعد از نورد شدن تاب داده شده اند دارای دندانه، برآمدگی، گودی یا سایر تغییرشکل یافتگی‌هایی باشند که در فرآیند نورد حاصل شده یا بعد از نورد تاب داده شده‌اند.» همچنین «پارا اکسیلن» صادرات بیش از ۲۰۰‌میلیون دلار در سال‌۲۰۲۰ را تجربه کرده است که این رقم نشان‌دهنده درجه رقابت پذیری بالای این محصولات صادراتی ایران است و از این نظر می‌توان پتانسیل بیشتری برای به‌دست آوردن سهمی از بازار اروپا داشته باشد.

از طرف دیگر بررسی ۲۹ قلم کالای موردنظر نشان می‌دهد، ۹ قلم کالای یعنی «کربن یا همان دوده کربن و سایر اشکال»، «محصولات تخت نوردشده از آهن یا از فولاد‌های غیرممزوج، با پهنای ۶۰۰ میلی‌متر یا بیشتر، گرم نوردشده، روکش نشده، آبکاری نشده و اندود نشده به ضخامت کمتر از ۳ میلی‌متر»، «محصولات تخت نوردشده از آهن یا از فولاد‌های غیرممزوج، با پهنای ۶۰۰ میلی‌متر یا بیشتر، گرم نوردشده، روکش نشده، آبکاری نشده و اندود نشده به ضخامت ۳ میلی‌متر یا بیشتر، ولی کمتر از ۷۵/ ۴میلی‌متر»، «میله ها، گرم نوردشده، به‌صورت تومار‌های نامنظم پیچیده شده، از آهن یا از فولاد‌های غیرممزوج با مقطع عرضی دایره به قطر کمتر از ۱۴ میلی‌متر»، «محصولات تخت نوردشده از آهن یا از فولاد‌های غیرممزوج، با پهنای ۶۰۰میلی‌متر یا بیشتر، گرم نوردشده، روکش نشده، آبکاری نشده و اندود نشده به ضخامت ۷۵/ ۴میلی‌متر یا بیشتر، ولی از یک میلی‌متر تجاوز نکند»، «کائوچوی بوتادین»، «استیرن»، «اکریلونیتریل» و «پارا اکسیلن» در لیست موردنظر دارای درجه پیچیدگی مثبت هستند که تمرکز روی صادرات این محصولات در میان‌مدت می‌تواند هم از نظر افزایش قدرت رقابت پذیری و ارتقای جایگاه ایران در زنجیره ارزش جهانی، دستاورد‌های بیشتری برای اقتصاد ملی ایران داشته باشد و هم از نظر کسب درآمد و خلق ارزش‌افزوده، منابع پایدارتری را نصیب کشور کند. تحلیلگران تاکید می‌کنند که بخشی از فرصت صادرات این اقلام به اتحادیه اروپا، احتمالا منوط به توافق برجام در اختیار کشور قرار خواهد گرفت.

فرصت‌های تجاری ناشی از تحریم‌ها در بازار روسیه

با توجه به تحریم روسیه توسط اروپا، بازار این کشور خالی از محصولات صادراتی اتحادیه اروپا خواهد شد، بنابراین فرصت مناسبی است تا ایران بتواند نقش فعال تری در بازار روسیه ایفا کند. طبق آمار‌های رسمی، روسیه در سال‌۲۰۲۰ نزدیک به ۴۹‌میلیارد دلار کالا از کشور‌های اروپایی که به تحریم‌های روسیه پیوسته اند (شامل انگلیس، ایتالیا، فرانسه، هلند و آلمان) وارد کرده است، بنابراین هرچند بخشی از این کالا‌ها از فناوری بالایی برخوردار هستند و در حال‌حاضر ایران توان تولید و جایگزینی آن‌ها را ندارد، اما بدون‌شک کالا‌های صادراتی ایرانی این ظرفیت را دارند که بخشی از این بازار را به خود اختصاص دهند. البته باید توجه داشت که بازار روسیه منطبق با استاندارد‌های اروپایی کار می‌کند و پیش نیاز استفاده از فرصت موجود افزایش کیفیت و استاندارد‌های محصولات صادراتی است و در غیر این صورت مشابه موارد قبلی همچون تجربه عدم‌موفقیت ایران در بازار قطر در زمان تحریم این کشور توسط کشور‌های عربی خلیج‌فارس و همچنین ناکامی در کسب سهم قابل‌توجهی از بازار کشور‌های عراق و روسیه به‌رغم تمایل دولت‌های میزبان، این فرصت برای توسعه صادرات کشور نیز از دست خواهد رفت. براساس اطلاعات موجود محصولات عمده صادراتی اروپا به روسیه حدود ۵۰۰‌میلیون دلار و بالاتر است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد ۳۹ محصولی که از اتحادیه اروپا به روسیه وارد می‌شود برای ایران قابلیت تمرکز و بررسی بیشتر دارد. از این میان محصولاتی همچون «دارو‌های متشکل از محصولات مخلوط‌شده یا نشده برای مصارف درمان یا پیشگیری از بیماری، عرضه شده به شکل مقادیر معین از جمله آن‌هایی که از طریق عبور از پوست تجویز شده اند یا به‌صورت بسته بندی برای خرده فروشی»، «پلی‌اتیلن با وزن مخصوص ۹۴/ ۰ یا بیشتر»، «پلی‌اتیلن با وزن مخصوص کمتر از ۹۴/ ۰» و «سایر وسایل انواع شیر و وسایل همانند برای لوله، دیگ آب گرم یا بخار، منبع، بشکه یا همانند، همچنین شیر‌های تقلیل فشار و شیر‌های کنترل شونده به وسیله ترموستات» با توجه به ارزش بالای ۵۰۰‌میلیون دلاری واردات روسیه از اتحادیه اروپا فرصت بسیار ارزشمندی را برای صادرکنندگان ایرانی فراهم کرد.

درضمن به ترتیب حجم صادرات ایران، کالا‌های همچون «پلی (کلروروینیل)، مخلوط نشده با سایر مواد»، «سایر صفحه ها، ورق ها، ورقه‌های نازک، باریکه و تیغه از مواد پلاستیکی غیراسفنجی، مستحکم نشده، مطبق نشده، فاقد تکیه گاه یا جور نشده به طریق مشابه با مواد دیگر؛ از پلیمر‌های اتیلن»، «سایر شیرینی (همچنین شکلات سفید)، بدون کاکائو»، «سایر محصولات خبازی، نان شیرینی سازی یا بیسکویت سازی، حتی دارای کاکائو؛ فطیر کاشه خالی برای مصارف داروئی، خمیر برای لاک و مهر، خمیر‌های خشک‌کرده آرد، نشاسته یا فکول به شکل ورق و محصولات همانند»، «پلی‌اتیلن با وزن مخصوص کمتر از ۹۴/ ۰» و «پلی‌اتیلن با وزن مخصوص ۹۴/ ۰ یا بیشتر» با حجم صادراتی بالای ۷۰‌میلیون دلار، بیشترین سهم در سبد صادراتی ایران در لیست تهیه شده را دارا بودند، که نشان‌دهنده قابلیت بالای تولیدکنندگان ایرانی برای توسعه صادرات کالا‌های موردنظر است. همچنین از منظر بالاترین درجه پیچیدگی نیز کالا‌های «سایر وسایل انواع شیر و وسایل همانند برای لوله، دیگ آب‌گرم یا بخار، منبع، بشکه یا همانند، همچنین شیر‌های تقلیل فشار و شیر‌های کنترل شونده به وسیله ترموستات»، «سایر اجزاء و قطعات و متفرعات وسایل نقلیه موتوری»، «آنتی‌سرم‌ها و سایر مشتقات خونی»، «بدنه ازجمله اتاق راننده، برای وسایل نقلیه»، «حوله‌های بهداشتی و تامپون ها، پوشک و پوشک کامل بچه و اشیای مشابه از هر جنس»، «سایر توربوجت ها، توربوپراپلر‌ها و سایر توربین‌های گازی»، «پلی‌متیلن فنیل ایزوسیانات خام، پلیمریک» و «ایزوسیانات ها» با داشتن درجه پیچیدگی نزدیک به مثبت یک و بالاتر از اهمیت بسیار بالایی برای توسعه صادرات کشور و حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان برخوردار هستند. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در کوتاه‌مدت و میان‌مدت دولت نقش کلیدی برای فراهم کردن زیرساخت‌های موردنیاز بخش‌خصوصی در راستای توسعه صادرات دارد. در کوتاه‌مدت اقداماتی از قبیل رفع موانع سایسی در مسیر‌های ترانزینی ایران و روسیه، همچون مسیر زمینی ترکمنستان و مسیر قزاقستان، در کنار اقدامات تسهیل‌گرایانه در راستای بهبود وضعیت حمل‌ونقل در دریای خزر و بندر آستارا جزو پیش‌نیاز‌های استفاده از فرصت‌های تجاری در روسیه به‌شمار می‌رود. همچنین باید توجه داشت که به واسطه شرایط تحریمی روسیه، وضعیت قدرت چانه‌زنی ایران در عرصه منطقه اوراسیا بهبود یافته است. همچنین حداقل کوتاه‌مدت دسترسی به نظام بانکی بین‌المللی همچنان یکی از موانع پیش‌روی اقتصاد ایران به حساب می‌آید، لذا با توجه به شرایط تحریمی که روسیه در حال‌حاضر با آن روبه‌رو است، فضای مساعدتری برای ایجاد صندوق تهاتر کالا بر مبنای روبل-ریال میان ایران و روسیه وجود دارد، در نتیجه پیگیری و ایجاد هرچه سریع‌تر یک سازوکار عملیاتی و قابل دسترس تهاتر کالا میان ایران و روسیه می‌تواند قدم مناسبی برای توسعه صادرات ایران به بازار روسیه در نظر گرفته شود. در بازه زمانی میان‌مدت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیکی در حوزه ریلی و زمینی یکی از الزامات اولیه توسعه صادرات به منطقه اوراسیا و روسیه به‌حساب می‌آید.