آیا اوپک واقعا نمی‌تواند جای خالی روسیه در بازار را پر کند؟

اقتصاد۲۴- از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین، نفت قیمت‌های باورنکردنی را تجربه کرد که در برخی روز‌ها رکورد چندین ساله‌اش را نیز شکسته بود؛ دلار ۱۲۳ که در ده سال اخیر بی‌سابقه بوده است. البته که کشف سویه جدید کرونا در چین و قرنطینه‌های سختگیرانه این کشور نیز در شدت گرفتن قیمت نفت بی‌تاثیر نبود؛ بسیاری از کارشناسان بر این باورند در صورتی که سویه جدید، غالب در جهان باشد، علاوه بر اینکه بازگشت تقاضا به روز‌های پیش از کرونا سخت‌تر است، اعمال محدودیت برای جلوگیری از گسترش آن نیز غیرممکن خواهد بود، چرا که در بسیاری از کشورها، محدودیت‌ها برداشته و حتی زدن ماسک در مکان‌های عمومی دیگر الزامی نیست.

اگرچه به نظر نمی‌رسد شیوع سویه جدید کرونا بر روند رو به رشد قیمت نفت تاثیر بگذارد و آن را معکوس کند. از زمان آغاز درگیری در اوکراین و اعمال بسته‌های تحریمی علیه بخش‌های مختلف روسیه، قیمت نفت در کانال‌های صد دلاری قرار گرفت. البته که به نظر می‌رسد با رفع اختلاف میان اعضای اتحادیه اروپا، گام بلندی برای حذف روسیه از بازار نفت صورت بگیرد، اما در حال حاضر به دلیل نبود جایگزین مناسب، کشور‌های اروپایی بر سر تحریم انرژی روسیه به توافق نرسیده و درخواستش از اوپک برای پر کردن جای روسیه نیز بی‌نتیجه مانده است.

به نظر می‌رسد زمان آن رسیده که جهان برای پایان جنگ در اوکراین همچنین از بین بردن نااطمینانی نسبت به آینده اقتصادی و مقابله با پوتین تصمیم سخت‌تری اتخاذ کند؛ با نفت بالای صد دلاری و تبعاتش مانند تورم و بیکاری همراه شود یا تا پایان جنگ (که زمان آن مشخص نیست) واردات انرژی از روسیه را ادامه دهد. البته که هرچه جنگ در اوکراین طولانی‌تر باشد، آسیب‌پذیری بازار نفت نیز تداوم خواهد یافت.

چندی پیش و پس از آنکه برخی اعضای کارتل اوپک از افزایش تولید اجتناب کردند خبر‌هایی مبنی بر توافق اعضای آژانس بین‌المللی انرژی مبنی بر آزادسازی حدود ۲۴۰ میلیون بشکه نفت طی ۶ ماه آینده برای به آرامش رساندن بازار منتشر شد.۱۸۰ میلیون بشکه از آن توسط امریکا و از ماه مه آزاد خواهد شد. با وجود تلاش‌های بسیار، به ثبات رسیدن بازار در کوتاه‌مدت حاصل نخواهد شد، چرا که تنها جنگ روسیه و اوکراین متغیر تاثیرگذار بر این بازار نیستند؛ در این راستا «اکونومیست» معتقد است سه نیروی عدم افزایش تولید توسط اوپک، معضلات شیل امریکا و قرنطینه‌های پی در پی در چین سه ضلع پیچیده‌تر کردن اوضاع در حیاتی‌ترین بازار آن‌هم در میانه جنگ اوکراین است.

بیشتر بخوانید: تاثیر جنگ روسیه و اوکراین بر بازار مواد غذایی ایران

معضل نفت

از زمان آغاز حمله نظامی در خاک اوکراین، نفت قیمت‌های عجیب و غریبی را تجربه کرده؛ از ۱۲۸ دلار در هر بشکه به ۹۸ دلار رسید، اما روز گذشته با افزایشی حدود دو دلاری مجددا به کانال ۱۰۰ دلاری وارد شد. اگرچه در صورت توافق اروپا و امریکا بر سر تحریم بخش انرژی این کشور، روزانه ۴ تا ۵ میلیون بشکه نفت از بازار حذف می‌شود که همین امر می‌تواند بر افزایش بیشتر قیمت‌ها تاثیر بگذارد. با حذف نفت روسیه از بازار، نه تنها قدرت چانه‌زنی این کشور در محافل مختلف کاهش پیدا می‌کند، بلکه عربستان سعودی و امارات متحده عربی بیشترین توانایی برای تاثیر در بازار نفت را به دست می‌آورند؛ براساس گزارش‌های رسمی این دو کشور ظرفیت تولیدی برای جبران بخشی از حذف نفت روسیه از بازار را دارند.

درخواست مقام‌های اروپایی برای عرضه نفت بیشتر توسط کارتل اوپک روز گذشته وارد فاز تازه‌ای شد؛ در دیدار دبیرکل اوپک با مقام‌های کشور‌های اروپایی که از سال ۲۰۰۵ تاکنون بی‌سابقه بوده بحث‌هایی پیرامون کاهش قیمت نفت با توسل به عرضه بیشتر توسط اوپک صورت گرفت که محمد بارکیندو بر عدم عرضه نفت به بازار تاکید کرد. با استناد به گزارش ماهانه اوپک، تقاضای نفت در سال جاری میلادی به روزی ۱۰۰ میلیون بشکه می‌رسد که ۴ میلیون بشکه بیشتر از سال ۲۰۲۱ میلادی است. در صورت حذف نفت روسیه از بازار، لازم است تولیدکنندگان عمده نفت، حداقل ۸ میلیون بشکه نفت در روز به بازار تزریق کنند تا تعادل میان عرضه و تقاضا حفظ شود. البته که در این بین موانع زیادی نیز وجود دارد.

آن‌گونه که معلوم است اوپک نمی‌تواند کمکی برای جبران شوک عرضه در بازار کند؛ بارکیندو در این خصوص به اتحادیه اروپا اعلام کرد که «تحریم‌های جاری و آتی علیه روسیه ممکن است یکی از بدترین شوک‌های عرضه نفت را ایجاد کند و جایگزین کردن این حجم از عرضه غیرممکن بوده و این گروه نفت بیشتری تولید نخواهد کرد.» بر اساس گزارش‌های رسمی اعضای اوپک در ماه فوریه سال جاری ۲۸.۴۶ میلیون بشکه در روز تولید کرده‌اند. اگرچه تولید اکثر کشور‌های عضو این کارتل نفتی نسبت به سال ۲۰۲۰ افزایش یافته، اما دبیر کلش می‌گوید که افزایش بیشتر تولید امکان‌پذیر نیست. در شرایطی که حذف روسیه از بازار انرژی مهم‌ترین و تنها راهکار پایان دادن به جنگ در اوکراین است، برخی کشور‌های اروپایی بیش از گذشته در تحریم انرژی روسیه مردد مانده‌اند.

نفع قیمت بالای نفت برای عرب‌ها

از زمان آغاز همه‌گیری کرونا تا روز گذشته قیمت هر بشکه نفت جهش ۱۲۲ درصدی داشته و از ۴۵ دلار در سال ۲۰۲۰ به ۱۰۰ دلار رسیده است. این میزان تغییر بیشتر از همه کشور‌های عربی تولید‌کننده نفت به خصوص عربستان سعودی و امارات را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. عربستان در حال حاضر بیش از ۹ میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کند و به همراه امارات ظرفیت تولیدی بالایی برای به ثبات رساندن بازار نفت دارند. از آنجایی که از اعضای اوپک دو کشور ونزوئلا و ایران درگیر با تحریم‌های نفتی هستند، در صورت از بین رفتن تحریم‌ها، شاید بتوانند حجم نفت خروجی از بازار را تا کمی جبران کنند که ممکن است با مقاومت‌هایی همراه باشد. از زمان آغاز حملات روسیه در خاک اوکراین، کشور‌های عربی تولید‌کننده نفت مهم‌ترین برندگان تلاطم در بازار هستند.

البته که برخی بر این باورند شاید امریکا نیز بتواند بر هژمونی بازار نفت تاثیر بگذارد و همراه با کشور‌های عربی، دست روسیه از بازار را کوتاه کنند. اما اکونومیست گزارش داده که وضعیت این صنعت در امریکا با سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ تفاوت‌های زیادی کرده؛ یکی از مهم‌ترین آن اعمال سختگیرانه استاندارد‌های محیط زیست برای استخراج‌کنندگان است؛ همان چیز‌هایی که بایدن در کمپین‌های انتخاباتی‌اش بار‌ها از آن سخن گفته بود.

نامعلوم بودن «میزان تقاضا» نیز بر بی‌میلی تولیدکنندگان نفت بی‌تاثیر نیست. پیش‌بینی تقاضای روزانه ۱۰۰ میلیون بشکه در حالی در گزارش‌های اوپک قرار گرفته که گسترده شدن قرنطینه در چین، نااطمینانی نسبت به آینده را افزایش داده است. هفته جاری شرکت KPMG در یکی از گزارش‌های خود پیش‌بینی کرد که تولید ناخالص داخلی عربستان به دلیل افزایش قیمت نفت ۶.۷ درصد رشد خواهد داشت.

با وجود اینکه تقریبا تمام اعضای اوپک از افزایش قیمت نفت بهره می‌برند، نامعلوم بودن آینده مذاکرات برجام باعث شده که امکان هرگونه استفاده از شرایط فعلی برای ایران مقدور نباشد. این امر در شرایطی که تورم سالانه ۱۴۰۰ بیش از ۴۰ درصد است و پیش‌بینی‌ها در خصوص کسری بودجه ۴۰۰ هزار میلیارد تومانی است و روزانه هزاران نفر از افغانستان به ایران وارد می‌شوند، می‌تواند وضعیت کشور را در سایه نبود درآمد‌های نفتی قابل اتکا، سخت‌تر کند.