میزبانی در جام جهانی قطر؛ از رویا تا واقعیت/ مدیریت مناطق آزاد کیش وعده می‌دهد، رقبای منطقه‌ای می‌تازند

اقتصاد۲۴- قطر حالا در روند شمارش معکوس به روز‌های میزبانی جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ نزدیک می‌شود. ۶ ماه دیگر و در نوامبر و دسامبر ۲۰۲۲ (آبان و آذر ۱۴۰۱) قطر در حالی میزبان جام جهانی خواهد شد که روند انتخاب این کشور از سال ۲۰۰۹ آغاز شد و در ۲ دسامبر ۲۰۱۰ در زوریخ برای رأی‌گیری در مورد میزبان دو تورنمنت یوفا و جام جهانی تشکیل جلسه داد و در نهایت نیز قطر به عنوان گزینه نهایی انتخاب شد و روند بیش از یک دهه ساخت و ساز و تجهیز و ایجاد شرایط و بستر‌های مناسب برگزاری در قطر آغاز شد.
روندی که در نهایت به هزینه ۲۰۰ میلیارد دلاری قطر برای برگزاری مسابقات ختم شد و به نظر می‌رسد تا پایان برگزاری این جام، هم چنان بر هزینه‌ها افزوده خواهد شد. هزینه‌هایی که بخشی از آن با رونق گردشگری قطر و بخشی دیگر توسط حامیان مالی زمان جشنواره و بخش بزرگی نیز توسط حق پخش‌های شبکه‌های تلویزیونی جبران خواهد شد.
حال و در شرایطی که دولت قطر از هزینه چند صد میلیاردی طی حدود ۱۲ سال برای برگزاری مسابقات سخن می‌گوید، در روز‌های اخیر برخی از همسایگان این کشور نیز با علاقه و اشتیاق در انتظار رسیدن فصل جام جهانی هستند. کشورهایی، چون عمان، بحرین و امارات متحده عربی، فرصت برگزاری جام جهانی در قطر را شانسی برای معرفی کشور‌های خود به عنوان مقاصد گردشگری به جهان می‌دانند.

ایران، فرصتی که هست و عملکردی که نیست

در شرایطی که قطر با وسعت حدود ۱۱ هزار کیلومتر مربع در مقابل ایران با وسعت یک میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتر مربع از کوچکترین استان‌های ایران نیز کوچک‌تر جلوه می‌کند حالا میزبان یکی از پربیننده‌ترین و مهم‌ترین رویداد‌های نه تنها ورزشی که شاید تجمع انسانی در جهان است. برگزاری این رویداد می‌توانست شاید به فرصتی استثنایی و درخشان برای ایران تبدیل شود اگر تدبیر اوضاع به گونه دیگری بود و شاید شرایط نوعی دیگر رقم می‌خورد.
هر چند در روز‌های اخیر خبر‌های تکراری از حضور فعال ایران در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر و هم چنین نقش مهم کیش و قشم در این رویداد شنیده می‌شود، اما آیا ایران و به طریق اولی برنامه ریزی‌های شده برای حضور

جزیره کیش در میزبانی در کنار قطر می‌تواند به واقعیت بپیوندند؟

برای رسیدن به پاسخ این پرسش شاید بد نباشد نگاهی به شرایط و امکانات جزیره کیش کنیم.
منطقه آزاد تجاری - صنعتی کیش یکی از مناطق هفتگانه آزاد ایران است که در استان هرمزگان قرار دارد. منطقه آزاد کیش شامل جزایر کیش، هندرابی، فارور بزرگ و فارور کوچک است و اداره امور آن برعهده سازمانی است که مسئولیت‌هایش از سوی شورای عالی مناطق آزاد تجاری - صنعتی کشور تهیه و تصویب شده‌است.
کیش اولین منطقه آزاد ایران و شهرت اصلی‌اش برای تفریحی بودن آن است. این جزیره، یکی از مقاصد اصلی گردشگران ایرانی است. اصلی‌ترین مأموریت تعریف شده برای منطقه آزاد کیش در زمینه توریسم و گردشگری، تمرکز خدمات فرهنگی-رفاهی، صنایع پیشرفته، فناوری اطلاعات، ایجاد بورس خدمات تجاری نفت و کالا‌های نفتی و مرکزیت یافتن در زمینه نمایشگاه‌ها و همایش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای است.

تمرکز مناطق آزاد کیش هیچگاه بر گردشگر خارجی نبوده است

در تمام این سال ها، اما مدیریت جزیره کیش تمرکز خود را بر روی گردشگری داخلی قرار داده بود و بنا بر آمار مشخص هیچ گاه نتوانست گردشگری منطقه‌ای و جهانی را افزایش دهد و در حقیقت همواره با بحران جدی گردشگر خارجی این جزیره مواجه بوده است.
سهم کیش از مقاصد گردشگری داخلی ۲ درصد است که در شش ماه ابتدای امسال نیز افزایش چندانی نداشته، زیرا نه‌تن‌ها تمامی گردشگرانی که به خارج از کشور سفر می‌کردند این جزیره را به مقصد جدید خود تبدیل نکرده‌اند حتی مسافران داخلی که به کیش سفر می‌کردند نیز به علت شرایط اقتصادی حاکم بر اغلب خانوار‌ها جزیره کیش را از مقاصد گردشگری خود حذف کرده‌اند. حال سوال این است در حالی که در سال آخر پیش از کرونا سهم کیش تنها دو درصد از مقاصد گردشگری بوده است و در حالی که در دو سال اخیر تنها آزمون جدی مدیریت این جزیره در زمان اوج ورود گردشگر در تعطیلات نوروز سال ۱۴۰۱ بوده و بحران هایی، چون اسکان نامناسب مسافران، و مشکلات خروج مسافران از جزیره فراهم شده است و حتی بحران تهیه بلیت هواپیما نیز جدی بوده است چطور امکان دارد که بدون زیر ساخت مناسب اکنون امکان پذیرایی وجود داشته باشد.

بحران اقامتگاه در قطر و دستان نه چندان پر منطقه آزاد کیش

این در حالی است که اکنون گفته می‌شود که طبق آخرین اعلام، در قطر حدود ۱۷۵ هزار اتاق برای تماشاچگران و شرکت‌کنندگان در بازی‌های جام جهانی وجود دارد که توازنی با آمار یک میلیون و ۵۰۰ هزار تماشاچیِ تخمین زده‌شده، وجود ندارد. به همین دلیل فیفا پیشنهاد داد که برای جبران کسری اقامتگاه، از خانه‌های اجاره‌ای به‌ویژه در روستاها، کشتی‌های کروز و ویلا‌های شخصی استفاده شود. یک شرکت سرمایه‌گذاری نیز مامور شده است اقامتگاه‌های پرتابلی (قابل جابه‌جایی) را تا آغاز بازی‌های جام جهانی در قطر ایجاد کند.
در این میان ظرفیت اسکان مسافر در جزیره کیش تا نوروز سال ۱۴۰۱ به ۵۰ هتل فعال و تعداد اتاق‌ها به پنج هزار و ۲۲۰ مورد و تعداد تخت‌ها نیز به ۱۹ هزار تخت رسیده است.
در فرودین ۱۴۰۱، اما وعده داد شد که اتمام ترمینال فرودگاه کیش تا مرداد ۱۴۰۱ رخ خواهد داد و تکمیل پنج هتل پنج ستاره با سه هزار و ۶۰۰ تخت، احداث سه زمین فوتبال، نوسازی ۲ زمین فوتبال چمن مجموعه المپیک و احداث ۲ سالن بدنسازی از جمله اولویت‌ها در جزیره کیش باشد.

بیشتر بخوانید: انفعال مدیریت در مناطق آزاد در برابر مافیای هتل و پرواز / از بلیت ۹۰۰ هزارتومانی با پرواز خالی تا سرگردانی برای برگشت از کیش

یعنی در مجموع و بر اساس همه وعده‌های داده شده در نهایت تعداد هتل‌ها به ۵۵ عدد و تعداد تخت‌ها به ۲۲ هزار و ششصد خواهد رسید. توجه کنید که زمان پرواز از کیش تا قطر حدود ۴۰ دقیقه و در صورت سفر دریایی بین ۵ تا ۶ ساعت است و ایران را می‌توان یکی از اصلی‌ترین و بهترین مقاصد برای مسافران دانست، اما در نهایت مدیریت جزیره کیش فرصت درخشان استفاده از این فرصت طلایی را به راحتی از دست داده است.
در حالی که در روز‌های اخیر از وزیر راه و شهرسازی تا سعید محمد به عنوان دبیر شورایعالی مناطق آزاد بار‌ها از امکانات گسترده و زمین فوتبال و امکان اسکان سخن گفته اند که به نظر می‌رسد در مقابل همسایگان دیگر قطر هم، چون عربستان، بحرین و امارات متحده عربی حرف خاصی برای گفتن ندارند.

ظرفیت چند هزار نفره کیش در مقابل ظرفیت چند میلیونی دبی

برای درک ظرفیت اندک پذیرش مسافر در مقابل همسایگان دیگر ایران کافی است به آمار حضور ۲۴ میلیون مسافر از ۱۹۲ کشور در رویداد اکسپو دبی توجه کنید تا بهتر و راحت‌تر درک شود که رقبای جزیره کیش و مدیران این منطقه آزاد با چه توانی وارد عرصه رقابت می‌شوند.
در مقابل حضور یک میلیون و ۵۰۰ هزار مسافر بین المللی از کشور‌های جهان در جام جهانی قطر ۲۰۲۲، حتی اگر از محدودیت‌های گسترده فرهنگی و تفاوت آن در جزیره کیش در مقابل این گردشگران نیز بخواهیم عبور کنیم، مساله نابرابری امکانات در جزیره کیش کاملا محسوس است. گردشگری که به عنوان به یکی از ارکان شکوفایی اقتصادی مطرح می‌شود در ابتدای ورود و حضور به صراحت شرایط را خواهد سنجید، در تمام ۴ دهه گذشته زیرساخت‌های جزیره کیش در حد آرزو‌ها و رویا‌هایی که برای آن وجود داشته، رشد نکرده است و در مقابل مدیریت منطقه آزاد کیش، رقبای دیگر منطقه‌ای بدون توقف نه تنها ایجاد زیرساخت را افزایش داده اند بلکه حتی موفق شده اند گامی به جلو بردارند. نگاهی به روند برنامه ریزی رقبای منطقه‌ای در خلیج فارس نشان می‌دهد ان چه روزگاری در اهداف مدیران منطقه آزاد کیش قید شده است را بسیار دقیق‌تر در منطق خود اجرایی کنند.

اجرای ماموریت کیش در دبی و ابوظبی و عمان و عربستان

یک بار دیگر اصلی‌ترین مأموریت تعریف شده برای منطقه آزاد کیش را بررسی کنیم؛ «ماموریت در زمینه توریسم و گردشگری، تمرکز خدمات فرهنگی-رفاهی، صنایع پیشرفته، فناوری اطلاعات، ایجاد بورس خدمات تجاری نفت و کالا‌های نفتی و مرکزیت یافتن در زمینه نمایشگاه‌ها و همایش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای» حال نگاه کنیم کدام موفق‌تر بوده اند، مدیریت مناطق آزاد در کیش یا کارنامه سه دهه مدیریت در دبی، شارجه، قطر و عربستان و حتی عمان در اجرایی کردن کلمه به کلمه ماموریتی که روزی برای کیش تصور می‌شد موفق‌تر بوده اند؟ بررسی‌های آماری، جذب گردشگر و حتی حالا حتی هدف گذاری برای جذب نخبگان ایرانی نشان می‌دهد آنان هستند که در اجرای آن چه هدف گذاری مدیریت منطقه آزاد کیش بوده موفق‌تر عمل کرده اند.
از سوی دیگر اصرار به این که ایران بخشی از برگزاری این رویداد بزرگ ورزشی در قطر باشد هر چند طبیعی است، اما به نظر می‌رسد این حد از مانور بر روی اخبار آن بیشتر تبلیغاتی است تا این که رنگ حقیقت به خود بگیرد.

ادعای روزانه ۲۰۰ پرواز بین کیش و قطر حقیقت ندارد

حتی اگر اظهارات طنز روزنامه انگلیسی درباره حضور شهروندان این کشور در ایران را در کنار تفاوت‌های فرهنگی به طور کامل نادیده بگیریم نیز چطور مدیران منطقه آزاد کیش با زیرساخت ناکافی و یا مشکلات پنهان مانده پس پرده چهره زیبای طبیعت کیش، امیدوار هستند که بتوانند وعده‌های داده شده را عملی کنند؟
این در حالی است که رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی در این باره مدعی شده است که «جمهوری اسلامی ایران در سه بخش اسکان، حمل و نقل هوایی و دریایی از جام جهانی ۲۰۲۲ قطر پشتیبانی می‌کند.»
قاسمی گفته است که: «بر اساس توافق‌های اولیه در سفر آیت الله رییسی به قطر و دیدار با امیر این کشور اسکان، حمل و نقل هوایی و دریایی بخشی از مسافران و گردشگران جام جهانی ۲۰۲۲ از جمله پشتیبانی‌های ایران از این رویداد خواهد بود.»
این ادعا البته در حالی مطرح می‌شود که سرپرست معاون هوانوردی سازمان هواپیمایی درباره توان انجام ۲۰۰ پرواز در روز به قطر در بازه زمانی جام‌جهانی خبر داده است، اما در ادامه نیز گفته است که: «هیچ تعدادی از انجام پرواز‌ها به طور قطعی نهایی نشد و انتشار خبر درباره این میزان پرواز به قطر در روز یک برداشت نادرست رسانه‌ای بود.» در حقیقت آن چه به عنوان مانور تبلیغاتی حتی روزانه ۲۰۰ پرواز نیز مطرح شد رنگی از حقیقت به خود نداشت و در واقع فعلا هیچ توافقی برای افزایش پرواز‌ها انجام نشده است و تنها امکان این تعداد حمل و نقل هوایی مد نظر بوده است.

به جای مانور تبلیغاتی و وعده بر عمل گرایی بیافزایید

این بحران جدی به همین شکل احتمالا در سایر بخش‌ها نیز وجود دارد. ادعای آماده بودن دو زمین برای تمرین تیم‌های فوتبال حاضر در جام جهانی و ادعای وجود امکانات لجستیک و پشتیبانی نیز باید از همان دست ادعا‌ها درباره ۲۰۰ پرواز روزانه به قطر ارزیابی کرد و این ادعا‌ها باید در بوته نقد و بازبینی قرار بگیرد.
توجه کنید که قطر میلیون‌ها دلار برای رسیدن به ورزشگاه‌ها و زمین‌های تمرین با چمن و امکانات مناسب هزینه کرده است و ادعای سعید محمد و یا دیگر مدیران منطقه آزاد کیش اگر حقیقت داشته باشد باید به عنوان نمونه در جهان تدریس شود؛ یعنی اگربا بودجه یک و نیم میلیاردی زمین مناسب تیم‌های فوتبالی با گران‌ترین بازیکنان جهان را آماده کرده اند، این روش قابل تدریس در دانشگاه‌های جهان است.
مدیران منطقه آزاد کیش تاکنون تنها میکروفون یک طرفه‌ای را در مقابل خود قرار داده اند و از افزایش ۵ هتل و ۳۰۰۰ تخت سخن می‌گویند، اما مشکلات بنیادین، عدم توسعه متوازن و مشکلاتی هم، چون آن چه که در نوروز ۱۴۰۱ رخ داد، نشان می‌دهد که با تبلیغات و مانور‌های نمایشی نمی‌توان میزبان شایسته و نماینده‌ای خوب برای ایران بود. مدیران منطقه آزاد کیش اگر تا پیش از این با گردشگران داخلی مواجه بوده اند حالا و این بار در بوته نقد جدی قرار گرفته اند و شاید لازم است میکروفون‌های همیشه روشن را رها کنند، صدای منتقدان مستقل را بشنوند و به جای تلاش برای نمایش موفقیت، با بررسی نقاط ضعف، پیش از آن که دیر شود شرایط را برای حفظ عزت و اعتبار ایران تغییر دهند.