فاجعه اقلیمی در عراق خطر مضاعف برای ایران

اقتصاد۲۴- رکورد‌های جدید گرمای سالانه با دمای بیش از ۵۰ درجه سانتی‌گراد در بخش‌هایی از عراق، زندگی را به ویژه برای بخش‌های فقیرتر جمعیت سخت‌تر کرده است. وضع توفان گرد و خاک به شکلی است که لایه‌ای از خاک به طور تقریبا دائمی بر روی ساختمان‌ها و درختان و خیابان‌ها و زمین‌های کشاورزی و هر جسم ساکن و متحرکی دیده می‌شود. در مناطق روستایی، کل مناطق زیر کشت کشاورزی در معرض خطر بیابان‌زایی است که خود منجر به مهاجرت درون‌سرزمینی می‌شود.

تغییر اقلیم به عنوان شتاب‌دهنده درگیری‌ها در کل منطقه خاورمیانه عمل کرده است. به نحوی که بانک جهانی در سال ۱۹۹۵ پیش‌بینی کرد که «جنگ‌های قرن آینده بر سر آب خواهد بود». علاوه بر این، مشکلات اجتماعی موجود به طور فزاینده‌ای توسط شرایط بد محیطی دامن می‌زند که قربانیان اصلی‌اش به ویژه جوانان عراقی هستند. ﺟﻨﮓ ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ را ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮐﻨﺪ و زﻧﺪﮔﯽ را ﺗﺎ ﻣﺪت‌ها ﭘﺲ از آتش‌بس ﻣﺘﺤﻮل ﮐﻨﺪ. در ﺟﻨﻮب ﻋﺮاق، ﻣﺤﯿﻄ زیست ﺳﺎل‌ها از جنگ و درﮔﯿﺮی، ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺿﻌﯿﻒ محیط زیستی و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺿﻌﯿﻒ آﺳﯿﺐ دﯾﺪه اﺳﺖ. وﻗﺘﯽ که تغییر اقلیم را به این ﺗﺮﮐﯿﺐ اﺿﺎفه ﮐﻨﯿﺪ، می‌توانید حدس بزنید که چرا در ما‌های اخیر مدام اخبار توفان گرد و خاک در عراق منتشر می‌شود و همین توفان‌ها به کشور ما نیز وارد می‌شود. ﺑﺎﺗﻼق‌های ﻋﺮاق ﺗﺎﻻب‌هایی ﺑﺎ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻨﺤﺼﺮ به ﻓﺮد در ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل رودﺧﺎنه‌های ﻓﺮات و دﺟله هستند (بودند!).

بیشتر بخوانید: اردوغان و سدسازی‌های ترکیه، عامل اصلی کم آبی و دشمن محیط زیست ایران

در اواﯾﻞ دهه ۱۹۹۰، اﯾﻦ زﻣﯿﻦ‌های ﺑﺎﺗﻼﻗﯽ به‌ﻋﻤﺪ از سوی رژیم صدام به ﻋﻨﻮان وﺳﯿله‌ای ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎم علیه جمعیت اکثرا شیعه که دست به قیام زده بودند (انتفاضه شعبانیه ۱۹۹۱) ﺧﺸﮏ ﺷﺪﻧﺪ. ﺗﺎ ﺳﺎل ۲۰۰۱، ۹۰ درﺻﺪ از زﻣﯿﻦ‌های ﺑﺎﺗﻼﻗﯽ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺷﺪند. این روند ﻣﻨﺠﺮ به از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺗﻨﻮع زیستی شده است.

مسائل متعددی وضعیت وخیم آب و هوا را در عراق تشدید می‌کند، از جمله همپوشانی و تضاد در تصمیم‌گیری بین مقامات مرکزی، مقامات محلی و نهاد‌ها در مورد سیاست‌های مدیریت آب، همچنین دیپلماسی ضعیف با کشور‌های همسایه که منجر به کاهش ورودی آب سطحی می‌شود، مدیریت ضعیف آب در سطح استان‌ها و بروز اختلافات محلی و همچنین نبود فناوری‌های مدرن و نوآورانه آب.

در طی تجاوز نظامی ارتش بعثی به ایران در دهه ۱۹۸۰ ﻧﺨﻞ‌ها ﺑﺮای اهداف ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﻣﮑﺎن‌هایی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎو، در ﺟﻨﻮب ﺑﺼﺮه، ﻗﻄﻊ ﺷﺪﻧﺪ. ﺑﯿﺶ از ۳۰ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﺨﻞ ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ اﯾﺮان و. ﻋﺮاق وﺟﻮد داﺷﺖ و اﻣﺮوز شمار نخل‌ها ﮐﻤﺘﺮ از ﻧﺼﻒ اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد اﺳﺖ.

علاوه بر جنگ، ﻏﻔﻠﺖ، ﺷﻮری ﺧﺎک، و دﻻﯾﻞ ﻣﺘﻌﺪدی دیگری به از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ نخل‌ها ﮐﻤﮏ ﮐﺮده‌اند. نخلستان‌ها علاوه بر ﻣﺤﺼﻮﻻت کشاورزی، ﺳﺎیه نیز ایجاد می‌کنند و از ﺑﺮگ هایشان ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺒﻠﻤﺎن، ﺻﻨﺪﻟﯽ و ﺗﺨﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‌ﺷﻮد. نبود ﻧﺨﻞ به‌ﻣﻌﻨﺎی نبود ﺗﺠﺎرت اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺮدم منطقه مزبور را ﺗﺮک ﮐﺮده و ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺷﻐﻞ به شهر‌ها ﻧﻘﻞ ﻣﮑﺎن می‌کنند. از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻧﺨﻞ‌ها و ﺧﺸﮏ ﺷﺪن زﻣﯿﻦ‌های ﺑﺎﺗﻼﻗﯽ ﯾﺎدآور آﺳﯿﺐ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ اﺳﺖ که ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در ﺟﻨﻮب ﻋﺮاق وارد ﮐﺮده اﺳﺖ. ﭘﯿﺎﻣﺪ‌های ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺟﻨﮓ – چه در ﻋﺮاق و چه در هر ﺟﺎی دﯾﮕﺮ – ﮐﻤﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎهد اﺳﺖ، اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻣﻀﺮﺗﺮ اﺳﺖ. به ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، درﮔﯿﺮی اﻏﻠﺐ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دوﻟﺖ را ﺑﺮای ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ طﺒﯿﻌﯽ، ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و زﯾﺮﺳﺎﺧﺖ‌ها ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﻘﺎﯾﺎی ﺟﻨﮓ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻼح‌های ﻣﻨﻔﺠﺮ ﻧﺸﺪه ﯾﺎ ﻣﯿﻦ‌های ﺿﺪﻧﻔﺮ، زﻣﯿﻦ را ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده می‌ﮐﻨﺪ و به ﺣﯿﺎت وﺣﺶ آﺳﯿﺐ می‌رساند. از سوی دیگر استقرار افراد بی‌جاشده در محل جدید و پناهندگان جنگی ﻓﺸﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ جدید وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ.

از طرف دیگر با وجود وابستگی فرهنگی و عاطفی به رودخانه ها، سطح آگاهی عمومی از وضعیت وخیم منابع آبی عراق همچنان پایین است. خطر مدیریت نامناسب آب که در نهایت باعث تخلیه منابع آبی کشور می‌شود، مورد توجه قرار نمی‌گیرد. عراق در تلاش است تا مسیر خود را برای تبدیل آب‌های خود به منبع درآمدزایی با استفاده از سامانه‌های تعرفه آب یا ظرفیت انرژی آبی بیابد. سطح بالای فساد و سطح پایین اجرای قانون تنها دو دلیلِ مانع اجرای راهکار‌های حفاظت از آب، جلوگیری از هدر رفتن آب و تبدیل آن به منبع ثروت است. در حالی که تغییر اقلیم و سیاست‌گذاری ناکارآمد در مورد منابع آب بر همه عراقی‌ها اثر می‌گذارد، کسانی که بیشتر تحت اثر قرار می‌گیرند، کسانی هستند که هیچ حرف و نقشی در تصمیم‌گیری‌ها ندارند!

فاجعه اقلیمی در عراق باید در چارچوب اقدامی منطقه‌ای و همکاری بین‌المللی مورد توجه قرار گیرد. چرا که هر چه گسترده‌تر شود، اوضاع هم در عراق وخیم‌تر می‌شود و هم در کشور‌های همسایه به ویژه ایران – مخصوصا استان‌های مرزی مانند خوزستان، ایلام و کرمانشاه – در معرض آسیب‌های هرچه بیشتر محیطی قرار می‌گیرند.

منبع: پیام ما