جنگ سرد یونان و ترکیه در دریای اژه

اقتصاد۲۴- رجب طیب اردوغان فقط از کیریاکوس میتسوتاکیس ناراحت نیست. وی از دست نخست وزیر یونان بسیار هم عصبانی است که می‌گوید میتسوتاکیس دیگر برای وی اصلا وجود ندارد. اگرچه وی این عصبانیت را نشان نداده و با اطمینان در اوایل هفته به خبرنگاران اعلام کرد: «روابط می‌تواند ادامه یابد، اما بر اساس قوانین بین المللی.» به هر حال، او نمی‌خواهد وارد جدالی شود که با توهین‌های شخصی همراه است.

البته اردوغان به همان اندازه تلاش می‌کند تا دولت آتن را به طور شفاهی تحریک کند. یک هفته پیش او در اظهاراتی گفت که دیگر میتسوتاکیس برای او وجود ندارد. این توهین دیپلماتیک شماره یک بود. اما روز بعد رئیس جمهور ترکیه قطع تمام روابط دوجانبه با یونان را اعلام کرد. در اواسط ماه مارس گذشته بود که پس از دیدار با میتسوتاکیس، اردوغان اعلام کرد که عصر جدیدی در روابط یونان و ترکیه آغاز شده است. این اعلام یکجانبه هم دومین توهین دیپلماتیک بود.

با این حال، تا کنون حرکت کج و معوج ترکیه باعث ناراحتی دولت آتن نشده است. یونان از مدت‌ها قبل از نوسانات سیاسی در دولت همسایه خود مطلع بوده است. برای بسیاری از یونانی‌ها، انتخاب کلمات تند از سوی اردوغان حتی تبدیل به نوعی تعریف برای آن‌ها شده است: «هرچه اردوغان تندتر لفاظی کند، همان قدر معلوم است که کار ما درست‌تر است.»

شریک قدرتمند جدید

ترکیه و یونان هیچ زمانی دوست واقعی برای یکدیگر نبوده اند. آن‌ها همیشه فقط همسایه و در نتیجه رقیب یکدیگر بوده اند. با گذشت زمان، این نزاع میان این دو به نوعی جنگ سرد در دریای اژه تبدیل شده است. ریشه بسیاری از مشکلات سال‌های اخیر در قعر دریا نهفته که کشور‌ها را از نظر جغرافیایی از هم جدا، اما آن‌ها را از نظر سیاسی، احتمالا برای همیشه، متحد می‌کند: ذخایر گاز طبیعی! این درگیری بر سر تعیین حدود آب‌های سرزمینی و منطقه انحصاری اقتصادی است که چند سالی است توسط رئیس جمهور ترکیه به چالش کشیده شده است.

اردوغان حتی تا آنجا پیش رفت که بخش‌هایی از معاهده لوزان ۱۹۲۳ را که مرز‌های بین دو کشور را حدود ۱۰۰ سال پیش تعیین کرده است زیر سوال برد. بر اساس این معاهده، بیش‌تر جزایر دریای اژه متعلق به یونان هستند و این حتی شامل جزایری می‌شود که در مجاورت سرزمین اصلی ترکیه قرار دارند. تعدادی از این جزایر در شرق دریای اژه به تجهیزات نظامی مجهز شده اند که به تعبیر ترکیه نقض معاهده‌های لوزان و پاریس در سال ۱۹۷۴ به شمار می‌رود. از سویی دیگر، برای یونان، تسلیح جزایر به تجهیزات و ادوات نظامی یک اقدام پیشگیرانه ضروری در برابر تهدید ناوچه‌های آب‌خاکی در سواحل غربی ترکیه است.

بیشتر بخوانید: نگرانی آژانس بین المللی انرژی اتمی از ضربه کشنده

پایان دادن به روابط، آن طور که اردوغان اعلام کرده و نادیده گرفتن همسایگان در حال حاضر عملا غیرممکن است. برای قطع رابطه به طور موثر، یکی از دو طرف باید به آن اقدام کند. در عوض، دولت‌های آنکارا و آتن همچنان مجبورند به نحوی با یکدیگر کنار بیایند. این دقیقا همان چیزی است که برای ترکیه بسیار سخت است، چرا که به نظر می‌رسد همسایه یونانی اش شریک جدید بسیار قدرتمندی برای خود پیدا کرده است. داشتن چنین شریکی همان چیزی است که آنکارا دوست می‌داشت برای خود داشته باشد: ایالات متحده آمریکا!

کمک‌های نظامی به اوکراین از طریق بندر یونان انجام می‌شود

آمریکایی‌ها سال هاست در قالب سیاست امنیتی در یونان فعال بوده اند، اما این فعالیت اخیرا به میزان قابل توجهی گسترش یافته است. پایگاه‌های نظامی مختلف همچون دیواری در امتداد ساحل شرقی یونان کشیده شده اند. یکی از نقاط مهم هم شهر بندری الکساندروپولی است که ایالات متحده از آنجا بیش‌تر حمایت‌های نظامی خود از اوکراین را انجام می‌دهد.

درست در آن سوی مرز، تحرکات نظامی یونان از همان ابتدا با نگرانی دنبال شده است. آنکارا از آن می‌ترسد که کشور همسایه وی اکنون نه تنها در جنگ اوکراین، بلکه به طور کلی در روابط با ایالات متحده، از جایگاه ترکیه به عنوان کشوری کلیدی برای سیاست امنیتی واشنگتن پیشی بگیرد. کوستاس ایفانتیس، استاد کنونی دانشگاه پانتئون آتن و مدرس سابق روابط بین‌الملل در ترکیه می‌گوید که ایالات متحده به خاطر کاهش وابستگی ارضی به ترکیه بیش‌تر بر یونان تمرکز خواهد کرد. این کارشناس اظهار می‌دارد که «آنکارا در گذشته شریک قابل اعتمادی نبوده، نه در سوریه و نه در دریای سیاه.»

اردوغان نمی‌تواند با ایالات متحده وارد بحث شود. در رابطه با یونان، اما همه چیز متفاوت است. یونانی‌ها هفته هاست که از ورود جنگنده‌های ترکیه به حریم هوایی خود شکایت کرده اند که با پرواز بر فراز جزایر دریای اژه یا الکساندروپولی به گفته وزارت خارجه یونان «حاکمیت ملی» این کشور را نقض کرده اند. آنکارا نیز به نوبه خود ادعا‌های مشابهی را مطرح کرده است: نیروی هوایی یونان بر فراز خاک ترکیه پرواز کرده است.

در اواسط ماه مه و برای اولین بار بود که اردوغان با صحبت علیه عضویت سوئد و فنلاند در ناتو، اشاره‌ای به رابطه این موضوع با همکاری‌های میان یونان و ایالات متحده کرد. وی همچنین به اتفاقی که بیش از ۴۰ سال پیش روی داد هم اشاره کرد. در سال ۱۹۸۰ بود که کشور‌های عضو تصمیم به گسترش ائتلاف گرفتند. آن جا بود که با تهدید به وتو ورود مجدد یونان به ناتو - که قبلا آن را ترک کرده بود - ترکیه توانست تا کفه ترازو را به سمت خود سنگین‌تر کند.

موافقت آنکارا در آن زمان با عضویت مجدد یونان به خاطر ایالات متحده بود. گفته می‌شود که پس از کودتای نظامی ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰ در ترکیه، واشنگتن اینگونه تضمین داده است: «وتو را رها کنید و ما اطمینان حاصل خواهیم کرد که در آینده مشکلی با یونان به وجود نیاید.» این معامله از نظر اردوغان، همانطور که وی هم اکنون می‌گوید، یک «اشتباه» بود که امروز نباید با سوئد و فنلاند تکرار شود.

هیچ واکنشی از طرف آمریکا انجام نگرفته است. در عوض، دو روز پس از بیانیه اردوغان، میتسوتاکیس نخست وزیر یونان در ساختمان کنگره در واشنگتن به سخنرانی پرداخت. او نامی از ترکیه نبرد، اما به صراحت درخواست کرد که دیگر با دولت آنکارا معامله تسلیحاتی صورت نگیرد. کوستاس می‌گوید: «البته که این اشاره‌ای به ترکیه بود. ما در تلاش هستیم تا سرعت روابط آن‌ها را کنترل کنیم.» این یک پاسخ طبیعی به تحریکات آنکارا در هفته‌های اخیر است.

پایان برتری جزئی ترکیه

پس از سخنرانی میتسوتاکیس ترکیه احساس نگرانی کرده است. کنگره آمریکا تا کنون از توافق با آنکارا برای ارتقاء جت‌های اف-۱۶ موجود جلوگیری کرده است. از سوی دیگر، یونان به زودی شانس خوبی برای دریافت هواپیما‌های اف-۱۶ خواهد داشت. این پایان برتری جزئی نیروی هوایی ترکیه خواهد بود. در این صورت، صنعت تسلیحاتی ترکیه هم هر اندازه که در موقعیت خوبی قرار داشته باشد و کارآمد باشد، نمی‌تواند پا به پای این تغییرات حرکت کند.

اما اظهارات میتسوتاکیس در واشنگتن حسادت آنکارا را نیز برانگیخته است. اردوغان نخست وزیر یونان را به لابی گری غیرقانونی علیه ترکیه متهم کرده است. در پس این مسائل، چنین احساس نگرانی در ترکیه وجود دارد که ایالات متحده و یونان می‌توانند آن قدر به هم نزدیک شوند که در نهایت با هم علیه ترکیه همکاری کنند.

بیشتر بخوانید: مستندات آژانس برای گزارش‌هایش درباره ایران چیست؟

آن چه اردوغان نمی‌تواند مستقیما به آمریکایی‌ها بگوید، حداقل پس از اینکه اولاف شولز صدراعظم آلمان از ترکیه خواست تا خویشتن داری کند، به آلمان‌ها گفت: «دخالت آلمان و شرکت آن در کارزار بدنامی علیه ترکیه غیر قابل قبول است.» در نامه‌ای از طرف وزارت امور خارجه ترکیه تاکید شده است که «اظهارات فاقد صلاحیت» آلمان قاطعانه از طرف این کشور رد می‌شود.

تهدید همیشگی از سوی ترکیه

علاوه بر این، ترکیه به مداخل مستقیم برلین در این درگیری عادت ندارد. در زمان آنگلا مرکل صدراعظم سابق نیز پیام‌های مثبتی به آتن فرستاده می‌شد. اما در عین حال، به ترکیه ای‌ها هم با دیپلماسی پشت پرده اطمینان داده می‌شد.

در همین حال، یونان البته از هرگونه حمایت متحدان غربی احساس خوشحالی می‌کند. پروفسور کوستاس می‌گوید: «واکنش‌های غرب ما را شگفت زده نمی‌کند. به هر حال، ما سال‌ها تلاش کرده‌ایم این کار را انجام دهیم، زیرا اساسا همیشه از سوی ترکیه احساس خطر کرده ایم.»

احساس تهدید متقابل و تحرکات یونانی-ترکیه‌ای یک سنت همیشگی میان این دو بوده است. این موضوع باعث نمی‌شود که منازعه بین همسایه‌ها اهمیت کمتری داشته باشد. گاهی اوقات حتی خطرناک هم بوده است. مثلا تابستان دو سال پیش بود که دعوا در دریای اژه بسیار بالا گرفت.
یونان برای مدت‌ها در وحشت به سر می‌برد. از آن زمان یونانی‌ها به میزان قابل توجهی بیش‌تر از قبل در بخش تسلیحات سرمایه گذاری کرده اند. آیا این اتفاقات می‌تواند متحدان ناتو را با مسابقه‌ای تسلیحاتی تهدید کند؟ کوستاس در این رابطه می‌گوید: «از قبل وجود داشته است. این همان چیزی است که این منازعه را بیش‌تر و بیش‌تر خطرناک می‌کند. اوضاع هر لحظه ممکن است از کنترل خارج شود.»

منبع: زایت (آلمان) / دیپلماسی ایرانی