آغاز هجدهمین نشست آستانه در آستانه‌ی حمله ترکیه به شمال سوریه

اقتصاد۲۴- هجدهمین دور مذاکرات آستانه درباره سوریه با حضور هیات‌های دیپلماتیک ترکیه، ایران و روسیه از روز چهارشنبه ۱۵ ژوئن (۲۵ خرداد) در شهر نورسلطان، پایتخت قزاقستان آغاز شد.

براساس گزارش‌های از پیش منتشر شده مهمترین دستور کار این دور از مذاکرات، شرایط بازگشت پناهجویان سوری به کشورشان، وضعیت اقتصادی و انسانی در سوریه، اقدامات اعتمادزا و روند مذاکرات تدوین قانون اساسی در ژنو از موضوعات نشست آستانه خواهند بود.

علی اصغر خاجی، معاون امور سیاسی وزیر امور خارجه ایران، سلجوق اونال، مدیرکل امور سوریه وزارت امور خارجه ترکیه و الکساندر لاورنتیوف، نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه در امور سوریه در این نشست شرکت کرده‌اند. از سویی دیگر نمایندگان کشور سوریه مقابل معارضان این دولت در آستانه خواهند نشست.

نشست آستانه از چه سالی و با چه هدفی شروع شد؟

مذاکرات آستانه در سال ۲۰۱۷ با نظارت کشور‌های ضامن ایران، ترکیه و روسیه به منظور یافتن راه حلی برای وضعیت سوریه آغاز شد.

رویکرد اولیه و غالب در نشست‌های آستانه، ممانعت از ایجاد منازعه در مناطق پرتنش بود تا ایران، ترکیه و روسیه اختلافات و تنش‌ها در کانون‌های بحران در سوریه، خصوصا در مناطق شمال آن را کنترل کنند. این سه بازیگر با درک واقعیت‌های میدانی، گفتگو‌ها را به موضوعات سیاسی مانند تشکیل کمیته قانون اساسی و یا دعوت از مخالفان و بازیگران دیگر به عنوان عضو ناظر بسط دادند.

با این وجود این سه کشور در حوزه‌های سیاسی به هدف نهایی که حل بحران سوریه باشد، نرسیدند. ترکیه‌ای ها در این میان تلاش کردند وضع موجود را حفظ کنند تا کانون بحران در ادلب و شمال سوریه همچنان در اختیار و تحت نفوذ آن‌ها باشد. در واقع در چندین سال گذشته آن‌ها به دنبال این بودند که در شمال سوریه وضعیت موجود را به نفع خود حفظ کنند و اجازه ندهند تغییری ایجاد شود. هر زمان که تنشی ایجاد شده و دیگر بازیگران به دنبال باز پس‌گیری ادلب بودند، ترکیه درخواست نشست‌های سیاسی دادند تا در چانه زنی‌های سیاسی، وضعیت موجود را حفظ کنند.

گفته می‌شود پیش از شروع هر دور از نشست آستانه ترکیه تهدید‌های نظامی خود را در سوریه افزایش می‌دهد تا بتواند در نشست قدرت چانه‌زنی خود را بالا ببرد.

نشست آستانه که با ابتکار ایران و روسیه شکل گرفت، عملاً به معنای حل‌وفصل موضوعات منطقه‌ای توسط کشور‌های منطقه است. در گذشته سازمان ملل در ارتباط با سوریه بسیار ناتوان عمل کرد، در واقع تحت‌فشار‌های سیاسی آمریکا موفق نشد نقش سازنده و مثبتی ایفا کند و به یک تماشاگر منفعل تبدیل شد. به‌طوری‌که چند مرتبه نمایندگان ویژه این سازمان در امور سوریه تغییر کردند.

این در حالی است که اتفاقاتی که در سوریه در حال رخ دادن است، یکی از جدی‌ترین بحران‌ها و چالش‌های انسانی در دوره معاصر است. بر اساس آمار نماینده دبیر کل، تعداد کشته‌های سوریه به بیش از ۴۰۰ هزار نفر رسیده و نیمی از جمعیت بیست‌وچهار میلیون نفری سوریه آواره شده‌اند؛ لذا کشور‌های منطقه نمی‌توانند در برابر این مسئله مهم بی‌تفاوت باشند. با توجه به عجز سازمان ملل متحد، ایران و روسیه این ابتکار را به خرج دادند و پیام این ابتکار عمل برای دنیا این است که برای برون‌رفت از وضعیت کنونی در سوریه، باید راه‌حل‌های منطقه‌ای در دستور کار قرار گیرد.

اختلافات و مشترکات کشورهای ضامن در نشست آستانه

گروه‌های مخالف، گروه‌های کرد و گروه‌های معارض، به‌غیراز داعش و جبهه النصره، از مسائلی اختلافی بین ترکیه از یکسو و ایران و روسیه از طرف دیگر است. تعریف ترکیه از این گروه‌ها با تعریفی که ایران و روسیه دارند، متفاوت است. ترکیه برخی از گروه‌ها را معارض می‌داند، ولی به‌زعم دو کشور دیگر این گروه‌ها بیشتر در دسته‌بندی تروریست‌ها جای می‌گیرند، لذا دامنه تعامل ترکیه با این گروه‌های تروریستی با دامنه برخورد ایران با این گروه‌ها تفاوت دارد.

سه کشور در این مساله اتفاق نظر دارند که روند آستانه حاوی این پیام است که آن‌ها می‌توانند بدون نقش مستقیم آمریکا پرونده سوریه را حل کنند. همچنین در خصوص شناسایی حزب اتحاد دموکراتیک کردی توافق وجود دارد، اما در خصوص ماهیت آن اختلاف دارند. ترکیه آن را شعبه‌ای از حزب پ. ک. ک می‌داند که آن را تروریستی قلمداد کرده است در مقابل مسکو آن را رسما سازمان تروریستی نمی‌داند و سابقا این حزب دفتر نمایندگانی در موسکو داشت که پس از بهبود روابطش با ترکیه آن را بست، اما تلاش کرده است روابطش را با این حزب کردی نگه دارد تا در زمان لازم به عنوان برگه بازی از آن استفاده کند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ایران با کردهای سوریه ارتباطاتی دارد اما این شواهد تایید نشده هسنند.

برخی معتقدند از بارزترین موفقیت‌های این فرایند رسیدن به توافق‌هایی در خصوص آتش بس، ایجاد مناطق کاهش نزاع، توافق ادلب و ایجاد کمیته قانون اساسی بوده است. با این وجود پیشرفتی که روند آستانه داشته محدود بوده و در مسائل مهمی مانند اسرا، پناهجویان و آوارگان پیشرفتی صورت نگرفته و در مساله یافتن راه حل نهایی مانند دوره انتقال سیاسی و سرنوشت رئیس جمهور بشار اسد و بازسازی سوریه اقدامی انجام نشده است.

تحلیل‌گر سیاسی: در قبال سوریه نقش سازمان ملل منفعلانه است

دکتر «اسامه دنوره» تحلیلگر سیاسی و استراتژیک سوریه چندی پیش از آغاز نشست آستانه اعلام کرد فضای اطراف اوضاع سوریه مملو از مجموعه‌ای از شاخص‌های سیاسی و دیپلماتیک است که منتظرند تا به گونه‌ای شفاف و فعال شوند که به پیشرفت سیاسی طولانی مدت و شکستن بن بست حاکم منجر شود.

وی معتقد است آنچه در رویکرد «گیر پدرسون» نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه برای حل مشکل وجود دارد توجه به افزایش عیار سیاست گذاری و ژئوپلیتیک در ازای کاهش جنبه‌های حقوقی و فنی منفعلانه و حداقلی است.

تحلیلگر سیاسی و استراتژیک سوریه تاکید کرد پدرسون بدون اینکه نقش جهان و منطقه را در پایان دادن به جنگی که بسیاری از کشور‌های غربی و برخی کشور‌های عربی از طریق تروریست‌های نیابتی علیه سوریه به راه انداختند انکار کند، باید به صراحت بگوید که عوامل سیاسی و ژئوپلیتیکی برای راه حل امروز به جز عقب نشینی نیرو‌های تروریسم و ​​ساختار‌های سیاسی غیرقانونی جهت اقرار به تعهد کامل به حاکمیت دولت سوریه و قانونی بودن مقامات منتخب آن نیست.

وی با اشاره به اینکه انتخابات سال گذشته در سوریه نشان داد که ریاست این کشور از حمایت گسترده مردمی برخوردار است و مسئولیت کامل سیاسی به آن واگذار شده است،تایید کرد با توجه به واقعیت فعلی، تحریک موضع سیاسی یا مذاکره در جهت بی ثبات کردن یک مرجع پیروز نظامی که از این میزان محبوبیت برخوردار می‌باشد، شرط بندی اشتباهی است.

تاکید نماینده روسیه بر همراهی مسکو با دمشق

پیش از شروع هجدمین نشست آستانه گفته شد ترکیه هنوز چراغ سبز حمله به شمال سوریه را از سوی آمریکا و روسیه دریافت نکرده است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه ۱۴ خرداد ماه جاری اعلام کرد که ترکیه عملیات جدیدی را در نوار امنیتی این کشور با سوریه آغاز خواهد کرد.

الکساندر لاورنتیف با اشاره به این گزارش‌ها در خصوص عملیات ترکیه در سوریه گفت: مسکو عملیات احتمالی ترکیه در سوریه را اقدامی غیرمنطقی می‌داند و از آنکارا می‌خواهد این موضوع را به صورت مسالمت آمیز حل کند. ما معتقدیم که این اقدامی غیرمنطقی خواهد بود که می‌تواند اوضاع را بی ثبات کند، تنش‌ها را تشدید و دور جدیدی از درگیری مسلحانه در این کشور ایجاد کند. «مسکو متحدان خود در منطقه را رها نخواهد کرد».

با توجه به نقش حداقلی سازمان ملل و فشارهای سیاسی آمریکا به آن بیشتر نگاه‌ها برای حل بحران سوریه به نشست آستانه است. در این نشست علاوه بر کشورهای ضامن، نمایندگان سوریه، نمایندگان معارضان و نماینده سازمان ملل از کشورهای عربی مانند اردن و مصر هم دعوت به عمل آمده تا راه‌حل جامعی در خصوص سوریه اتخاذ شود.