آیا گره اقتصاد ایران بدون گره گشایی از برجام باز می‌شود؟

اقتصاد۲۴- زندگی مردم را به برجام گره نزنیم، اقتصاد ایران را به برجام گره نزنیم و ... جملاتی از این دست بار‌ها در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی از زبان منتقدان و مخالفانش شنیده می‌شد. جمله‌ای که حتی مشابه آن را ابراهیم رئیسی در فرودین سال جاری نیز گفت و حتی تاکید کرد که زندگی و معیشت مردم نباید به برجام گره بخورد. رئیسی روز ۱۱ فروردین گفته بود که: «مذاکرات برجام با قوت و عزت دنبال می‌شود؛ به هیچ عنوان زندگی مردم و اقتصاد را به برجام و مذاکره گره نزده‌ایم.»
به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر و در شرایطی که متغیر‌های اقتصادی کشور از جمله نرخ تورم، نرخ بیکاری، رشد اقتصادی و سرمایه گذاری در وضعیت رو به رشد قرار دارد، حالا شاهد گره خوردن اقتصاد کشور به نتایج برجام نیز هستیم به طوری که هر گاه با انتشار اخبار مثبت از نتایج مذاکرات، نرخ ارز و قیمت‌ها در بازار کاهش می‌یابد و در مقابل با انتشار اخبار منفی از مذاکرات، بازار پول و سرمایه کشور به سرعت به آن واکنش منفی نشان می‌دهد.

برجام گره‌ای روی گره اقتصادی کشور

این مساله که نباید برجام را به اقتصاد یا معیشت شهروندان گره زد هر چند در جمله بندی شاید زیبا باشد، اما ماهیتی به نام برجام حالا به تمام عرصه‌های سیاست خارجی کشور گره خورده است. مساله تراکنش‌های بین المللی پولی و بانکی در کنار مراودات اقتصادی، جا به جایی پول و حتی صادرات کالا‌های ایرانی و حتی نفت در حالی به مساله روابط خارجی و بین المللی در جهان وصل است که تمام آن روابط بین المللی اقتصادی نیز اکنون به توافقی بند شده که نام برجام به خود گرفته است.
عجیب این است که برخی حالا انتظار دارند توافقی که تلاش برای بهبود شرایط بود را به معیشت یا اقتصاد کشور گره زده نشود. حقیقت غیرقابل انکار این است که برجام قرار بود در مسیر توسعه زیرساخت‌ها و شکوفایی اقتصاد کشور مثمر ثمر باشد، اما اکنون خود به گره‌ای دیگر بر روی گره‌های فراوان اقتصادی کشور تبدیل شده است.

نامه اقتصاددانان، زنگ خطری جدی که باید شنید

۲۰ خرداد سال جاری، ۶۱ اقتصاددان نهادگرا طی نامه‌ای خطاب به ملت ایران شوک‌های متعدد و بی ثباتی اقتصاد کلان را در پی جراحی‌های اقتصادی از سوی سیاست گذار بدون توجه به عواقب آن را بسیار خطرناک دانستند. نامه این اقتصاددانان، اما حاوی نکات مهم دیگری بود، از جمله در بخشی از نامه این اقتصاددانان اشاره می‌کنند که: «جناب آقای رئیسی وعده داده بودند، بدون گره زدن معیشت مردم و اداره اقتصاد کشور به مذاکرات هسته ای، رشد اقتصادی ۵ درصدی، تولید سالانه یک میلیون شغل و یک میلیون واحد مسکونی جدید، کاهش نرخ بیکاری و از بین بردن سریع فقر مطلق تحقق خواهد یافت. نرخ تورم ۵۰ درصد کاهش و سپس تک رقمی خواهد شد. صادرات غیر نفتی ایران از ۳۵ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ به ۷۰ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۴ خواهد رسید و کل نیاز ارزی کشور از محل صادرات غیر نفتی تامین خواهد شد. در همان زمان کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی و سیاسی بسیاری با دور اندیشی و دلسوزی هشدار دادند که بدون دستیابی به توافق زودهنگام در مذاکرات وین - پس از گفتگو‌های طولانی و فرساینده دوساله- تحقق چنین وعده هائی ناممکن خواهد بود. درصورت توافق در مذاکرات هسته‌ای و پذیرش توافق نامه‌های جهانی مبادلات مالی FATF)) و همزمان با پایان همه گیری کوید-۱۹ با وجود ظرفیت‌های بدون استفاده انسانی و فیزیکی و تعداد بسیاری پروژه‌های ناتمام و نیز میلیارد‌ها دلار منابع ارزی مسدود شده در خارج از کشور، بخشی از این وعده‌ها و نوید‌ها قابل تحقق می‌بود و البته تحقق کامل آن نیز نیازمند و مشروط به برخورداری از حکمرانی مطلوب و توسعه گرا و برنامه‌ای اندیشیده است.»

بیشتر بخوانید: ادعای کیهان درباره تحریم‌ها در دوره روحانی و رئیسی

در همین نامه و در بخش دیگر باز اقتصاددانان تاکید می‌کنند که چطور اخبار ناامید کننده از برجام روند بازار ایران را دچار تنش کرده است.
توجه به این نامه و هم چنین برخی توصیه‌های دیگر به خوبی نشان می‌دهد که آن چنان که گفته می‌شود نمی‌توان میان احیای برجام و بهبود یا حتی رونق اقتصادی در کشور تفکیک قائل شد چرا که در هم تندیگی بهبود رابطه با جهان در اقتصاد امروز برای بهبود و رونق اقتصاد داخلی هر کشوری نیاز است.

پاسخ سازمان برنامه به نامه اقتصاددانان و اشاره به پیش نیاز برجام

نامه ۶۱ اقتصاددان، اما بی پاسخ باقی نماند و فارغ از حملات فراگیر برخی رسانه‌های جریان اقتدارگرا در نهایت پاسخی کامل از سوی روابط عمومی سازمان برنامه و بودجه به این نامه داده شد. در بخشی از این پاسخ سازمان برنامه به مساله تحریم‌های اقتصادی، برجام و fatf نیز اشاره شده و در توضیح آمده: «اقتصاددانان محترم به لزوم فراهم نمودن پیش‌نیاز‌ها و لوازم جراحی اقتصادی و عوامل غیر اقتصادی نظیر برجام، FATF، ساختار حکمرانی کشور و نیز ثبات اقتصادی اشاره داشته‌اند که باید گفت بسیاری از موارد فوق برونزا و خارج از اختیارات دولت است. برای مثال، احیا نشدن برجام متأثر از زیاده‌خواهی‌های طرف‌های مقابل بوده که بهترین راه دفع آن افزایش قدرت چانه‌زنی از طریق افزایش قدرت اقتصادی کشور و مخصوصا بالا بردن سهم تجارت بین‌الملل (به ویژه در امور غیرنفتی) است که دولت مترصد آن هست ...»

این بخش از پاسخ سازمان برنامه و بودجه هر چند بحران احیای برجام را منسوب به طرف‌های مقابل می‌کند، اما به خوبی نیز نشان می‌دهد که احیای برجام و رابطه با جهان و حتی پیوستن به قرارداد‌های بین المللی از پیش نیاز‌های جراحی اقتصادی دانسته شده است. اما در همین جراحی اقتصادی خونبار رخ داده که بسیاری معتقد هستند منجر به رشد شیب تورم شده، پیش شرط برجام به طور کامل نادیده گرفته می‌شود.

اقتصاد ایران به احیای برجام نیاز دارد

حال با نگاهی به نامه ۶۱ اقتصاددان و پاسخ سازمان برنامه و بودجه شاید صریح‌تر بتوان گفت که جمله قشنگ «گره نزدن معیشت مردم به برجام» در سطح یک ایده شعاری باقی مانده است. روند وقایع در ماه‌ها و حتی سال‌های اخیر به خوبی نشان داده است که نمی‌توان در‌های کشور را به روی جهان بست و بدون مراودات مالی و اقتصادی با دنیا، اقتصاد کشور را نجات داد یا احیا کرد.

احیای برجام به سود اقتصاد و امنیت ملی ایران است چرا که هم در بعد اقتصادی می‌تواند فرصت تنفسی برای دولت باشد تا شاید بتواند بخشی از بحران‌های فزاینده اقتصادی که از همه سو اقتصاد کشور را محاصره کرده و مدام در حال تضعیف قدرت خرید طبقات متوسط و پایین جامعه است، حل کند و از سوی دیگر با جلوگیری از ارجاع دوباره پرونده ایران به شورای امنیت از خطراتی که به صورت بالقوه می‌تواند متوجه امنیت ملی کشور باشد جلوگیری کند.

بیشتر بخوانید: خبر جدید وزیر اقتصاد درباره یارانه بنزین

اما باید توجه کرد که توافق برجام قرار نیست به معنای باز شدن در‌های بهشت به روی اقتصاد ایران و حل مشکلات ساختاری باشد که اقتصاد ایران با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کند و اکنون یکی از مهم‌ترین و ملموس‌ترین آن‌ها تورم است.
حقیقت این است که در طول نیم قرن اخیر جامعه ایران شاهد تغییر و تحولات گسترده‌ای بوده، اما در همین مدت تورم همراه همیشگی شهروندان و بسیاری از دولت‌های ایران (دولت‌های قبل از انقلاب و دولت‌های متعدد بعد از انقلاب؛ چه اصلاح طلب، اصول گرا و اعتدالی) با شعار‌ها و گرایش‌های متعدد و متنوع اقتصادی بوده است.

تورم در ایران نسبتی مستقیم با بحران ها، ناکارامدی‌ها و ناتوانی‌های اقتصاد ایران در حوزه‌هایی مانند تولید، نرخ ارز، واردات، مالیات و مهمتر از همه وابستگی شدید به قیمت نفت دارد. حال تصور کنید همان اقتصاد اسیب دیده و نیمه جان تحت جراحی نیز قرار گرفته در حالی که به زعم خود سازمان برنامه و بودجه، پیش نیاز لازم برای جراحی یعنی احیای برجام هنور عملی نشده است، قابل حدس است که نتیجه آن جراحی خونریزی مداوم و آشکار در معیشت شهروندان خواهد بود. این است که حالا دیگر یک بار برای همیشه باید نهاد‌های قدرت جرات به خرج بدهند و تعارف را کنار بگذارند و بپذیرند، اقتصاد ایران در نسبت و پیوند مستقیم با رابطه مستحکم و آزاد و متدام با جهان قرار گرفته است.

منبع: آرمان امروز