رقابت نابرابر چابهار و جبل علی در اقتصاد منطقه

اقتصاد۲۴- منطقه آزاد جبل‌علی امارات و منطقه آزاد چابهار ایران؛ دو منطقه تجاری که فقط روی کاغذ با عنوان رقیب شناخته می‌شوند؛ اما در واقعیت زمین تا آسمان شرایط‌شان متفاوت است. منطقه آزاد جبل‌علی امارات حالا به‌تنهایی حدود ۳.۵ برابر نفت ایران درآمد دارد و اقتصاد امارات را از نفت بی‌نیاز کرده است؛ اما در ایران منطقه آزاد چابهار عنوان حاشیه‌نشین‌ترین منطقه ایران را یدک می‌کشد و نه‌تن‌ها فرودگاه و راه‌آهن مناسبی ندارد بلکه حتی از راه آسفالته مناسبی برای عبور کامیون‌های ترانزیتی برخوردار نیست. این روز‌ها سازمان منطقه آزاد چابهار بیشتر از شش ماه است که مدیرعامل ندارد و نه‌تن‌ها سرمایه‌گذاران گرفتار یک امضای ساده اداری شده‌اند بلکه بنا به گفته معین‌الدین سعیدی، نماینده مردم چابهار در مجلس یازدهم، حتی پرداخت حقوق کارکنان این سازمان با مشکل مواجه شده است.

سیستان‌و‌بلوچستان رکوددار نرخ بی‌کاری

سیستان‌و‌بلوچستان که تنها بندر اقیانوسی ایران را در اختیار دارد و بار‌ها به‌عنوان نقطه طلایی تزانزیت ایران و کانون کریدور شرق به غرب و کریدور شمال به جنوب راه ابریشم توصیف شده است، به‌عنوان یکی از محروم‌ترین استان‌های ایران شناخته می‌شود. به گزارش مهر، دی سال گذشته حسین مدرس‌خیابانی، استاندار سیستان‌و‌بلوچستان، در نشست بررسی وضعیت تسهیلات اشتغال‌زایی کمیته امداد و بهزیستی استان گفت که سیستان‌و‌بلوچستان بالاترین نرخ بی‌کاری در ایران را دارد. آخرین گزارش مرکز آمار ایران از سرانه درآمد شهروندان ایرانی حاکی از آن است که مردم سیستان‌و‌بلوچستان از تمام استان‌های ایران درآمد کمتری دارند و میانگین سرانه درآمد مردم تهران حدود ۲.۳ برابر میانگین درآمد سیستان‌و‌بلوچستانی‌ها است. سال گذشته همشهری‌آنلاین هم به نقل از پایگاه اطلاعاتی رفاه ایرانیان نوشت که از جمعیت ۸۵ میلیون‌نفری ایران، ۲۶ میلیون‌و ۷۰۰ هزار نفر در محرومیت به سرمی‌برند و استان سیستان‌و‌بلوچستان با محرومیت ۶۲‌درصدی جمعیت رکورددار بدترین وضعیت فقر در ایران هستند.

بنا بر این گزارش میانگین نرخ محرومیت در کشور ۳۱.۴ درصد اعلام شده است. مسئله فقر در سیستان‌و‌بلوچستان به همین‌جا ختم نمی‌شود و بیشترین جمعیت حاشیه‌نشین ایران درست در نقطه‌ای واقع شده است که روی کاغذ رقیب بندر جبل‌علی امارات توصیف می‌شود. جایی که می‌توانست جبل‌علی امارات را با موقعیت ممتازتر جغرافیایی به حاشیه براند و ثروت خیره‌کننده‌ای نه‌تن‌ها برای سیستان‌و‌بلوچستان بلکه برای تمام ایران ایجاد کند. ثروتی که حالا با درآمد سالانه ۸۵ میلیارد دلار و حدود ۳.۵ برابر درآمد نفتی ایران با منطقه آزاد جبل‌علی به جیب امارات می‌رود. بندر چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران حالا بیشترین درصد جمعیت حاشیه‌نشین در ایران را دارد. مطابق اعلام استانداری سیستان‌و‌بلوچستان از جمعیت حدود ۱۲۰ هزار‌نفری چابهار بیشتر از ۶۰ درصد حاشیه‌نشین هستند.

منطقه آزاد بدون متولی

چیزی حدود ۳۲ سال پیش منطقه آزاد چابهار کلنگ خورد. روی کاغذ چابهار نگین توسعه بود و نقطه طلایی ایران و منطقه برای ترانزیت کالا به شمار می‌آمد. جایی که می‌توانست تمام بنادر منطقه را به حاشیه براند و سوژه مداوم اخبار تجارت منطقه و جهان باشد؛ اما حالا عنوان حاشیه‌نشین‌ترین منطقه ایران را یدک می‌کشد. راه‌های جاده‌ای آن عقب‌مانده است و بیشترین تصادف و کشته را به جا می‌گذارد. بر‌اساس اعلام اداره راه و شهرسازی سیستان‌و‌بلوچستان، این استان ۱۱ درصد وسعت ایران را به خود اختصاص داده؛ اما سهم آن از راه‌های جاده‌ای کشور کمتر از دو درصد است.

معین‌الدین سعیدی، نماینده مردم چابهار در مجلس یازدهم به «شرق» می‌گوید که راه‌آهن مهمی که می‌توانست حلقه‌های مفقود ترانزیت در این منطقه را به هم وصل کند، به دلیل نبود اعتبار متوقف شده است. پروژه راه‌آهن سرخس به چابهار حالا متوقف است و کریدور جاده‌ای چابهار به مرز میلک به دلیل نبود راه مناسب برای کامیون‌های باری حالا هر روز شاهد تصادفات مرگ‌بار است.

بیشتر بخوانید: نبض اقتصاد ۵ تریلیون دلاری هند در چابهار می‌زند

شهر فرودگاهی چابهار هم بنا به گفته سعیدی، نماینده مجلس معطل مانده و راه دسترسی به چابهار، فرودگاهی نظامی است که حدود ۴۰ کیلومتر با بندر چابهار فاصله دارد؛ آن هم با تعداد محدودی پرواز که شامل پرواز‌های شبانه نمی‌شود. اما حالا منطقه آزاد چابهار برای کار‌های اداری سرمایه‌گذاران هم دچار مشکل شده است. حدود شش ماه پیش و در بهمن سال ۱۴۰۰ رسانه‌های ایران نوشتند که عبدالرحیم کردی، مدیرعامل منطقه آزاد چابهار، بازداشت شده است. اما از آن زمان تاکنون تکلیف مدیرعامل جدید منطقه آزاد چابهار مشخص نشده است. بسیاری از فعالان اقتصادی این منطقه خبر می‌دهند که سرمایه‌گذاران معطل، این روز‌ها در حال خروج از این منطقه هستند و بسیاری از آن‌ها راهی عمان و امارات شده‌اند. معین‌الدین سعیدی، نماینده مردم چابهار در مجلس یازدهم، با تأیید این موضوع به «شرق» می‌گوید که مشخص نیست چرا مدیرعامل منطقه آزاد چابهار تعیین نمی‌شود و گویا دولت این منطقه را رها کرده است. او توضیح می‌دهد که بار‌ها با رئیس‌جمهوری، معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری، دبیر شورای عالی مناطق آزاد کشور و وزیر اقتصاد جلساتی در این زمینه برگزار شده؛ اما تکلیف دبیر شورای عالی منطقه آزاد چابهار روشن نشده است.

او تأکید می‌کند که نه‌فقط سرمایه‌گذاران بلکه حتی برای پرداخت حقوق کارکنان سازمان منطقه آزاد مشکل ایجاد شده و سرمایه‌گذاران زیادی در حال خروج از منطقه هستند. فداحسین مالکی، دیگر نماینده سیستان‌و‌بلوچستان در مجلس یازدهم، هم در گفتگو با «شرق» تأکید می‌کند که افراد زیادی به‌عنوان مدیرعامل جدید منطقه آزاد چابهار معرفی شده‌اند؛ اما همگی با دلایل مختلف رد شده‌اند و مشخص نیست چه زمانی تکلیف این موضوع روشن می‌شود. او می‌گوید که بحث‌هایی برای ادغام مدیریتی سواحل مکران و منطقه آزاد چابهار هم وجود دارد که هنوز به تصمیم‌گیری نرسیده است.

جبل‌علی امارات، غول منطقه

منطقه آزاد جبل‌علی امارات، با مرکز شهر دوبی حدود ۳۰ کیلومتر فاصله دارد و بر‌اساس گزارش اتاق بازرگانی مشترک ایران و امارات سالانه حدود ۸۵ میلیارد دلار درآمد دارد. برای فهم درآمد خیره‌کننده جبل‌علی کافی است که بدانید بر‌اساس گزارش اوپک ایران در سال ۲۰۲۱ فقط حدود ۲۵ میلیارد دلار درآمد نفتی داشته است و به‌این‌ترتیب باید گفت که جبل‌علی امارات به‌تن‌هایی حدود ۳.۵ برابر درآمد نفتی ایران برای اماراتی‌ها درآمدزایی می‌کند. منطقه آزاد جبل‌علی به‌تن‌هایی حدود ۱۰.۷ درصد از تولید ناخالص داخلی امارات را تشکیل می‌دهد و به عبارتی باید گفت که امارات با درآمد منطقه آزاد جبل‌علی از درآمد نفت بی‌نیاز شده است.

در‌حال‌حاضر بندر جبل‌علی جزء یکی از پنج بندر بزرگ ترانزیتی در جهان است و بزرگ‌ترین بندر دریایی در خاورمیانه به شمار می‌آید که به‌عنوان نقطه کانونی شبکه تجارت جهانی بازار‌های شرقی و غربی را به هم پیوند می‌دهد.

این بندر بیشتر از ۶۵ بندر و پایانه دریایی در شش قاره جهان را زیر پوشش خود دارد و به ۳۴۰ بندر در سراسر دنیا متصل و دارای ۲۳ اسکله و ۷۸ جرثقیل برای تأمین نیاز‌های بزرگ‌ترین کشتی‌های کانتینری در جهان و بهترین بندر دریایی در خاورمیانه رتبه‌بندی شده است. این بندر و منطقه آزاد تجاری آن شامل حدود ۲۱۰ کارخانه و شرکت متعلق به بیش از ۱۳۰ کشور جهان است و حدود پنج هزار شرکت بین‌المللی را در خود جای داده است.