کم‌آبی؛ میهمان ناخوانده شهر‌های ایران

اقتصاد۲۴- بحران کم‌آبی از شهرکرد به همدان رسید. در حالی که مسئولان خبر از پایدار شدن آب شرب چهارمحال‌وبختیاری می‌دهند، هر روز اخبار قطعی آب از یک شهر به گوش می‌رسد؛ روزی از ارومیه و روزی دیگر از همدان.

کم‌آبی میهمان ناخوانده بسیاری از شهر‌های ایران در گرمای طاقت‌فرسای تابستان ۱۴۰۱ است. در این بین، چند روزی می‌شود که همدان هم به بلای شهرکرد دچار شده است. سهمیه‌بندی آب در این شهر خبر نگران‌کننده‌ای است که یادآور جیره‌بندی آب در مشهد در دهه ۸۰ است. بحرانی که ریشه تاریخی دارد و هر روز وخیم‌تر می‌شود. به نظر می‌رسد مسئولان هم چاره‌ای جزء انتقال آب از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر نمی‌بینند. موضوعی که به تعبیر کارشناسان نوعی خودزنی و چراغ سبز به فروپاشی سرزمین است و به افزایش نرخ مهاجرت دامن می‌زند.

مشکل کدورت آب بود یا شیوه آب‌رسانی؟

مسئولان در اظهارات رسمی خود علت قطعی آب در شهرکرد را گل‌آلود شدن چشمه کوهرنگ اعلام کردند. تحقیقات کارشناسی نشان می‌دهد که این چشمه در منطقه کارستی قرار دارد. موضوعی که حکایت از میزان آسیب‌پذیری بالای این چشمه در مقابل انواع تنش‌های هیدرولوژیکی دارد. به این معنا که اگر میزان بارش کم باشد؛ چشمه خشک می‌شود. اما، اگر بارش سنگین باشد؛ آب گل‌آلود به سیستم کارست نفوذ پیدا می‌کند و به‌راحتی به چشمه کوهرنگ منتقل می‌شود. امری که بار‌ها در طول تاریخ اتفاق افتاده است.

بیشتر بخوانید: همدان بی‌آب‌تر می‌شود

در ۱۶ مردادماه امسال هم بارش‌های سیل‌آسا در چهارمحال‌وبختیاری، آب این چشمه را که از چشمه‌های مهم و حیاتی استان محسوب می‌شود گل‌آلود و در نهایت از مدار آب‌رسانی خارج کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که کدورت آب چشمه به ۴۰۰۰ هزار ntu معادل چندصد برابر میزان مجاز کدورت رسید. در نتیجه، مردم شهرکرد و بسیاری از شهرستان‌های اطراف آن با قطعی آب مواجه شدند. بدین ترتیب، مردم این استان زاگرس‌نشین، برای چند روز در صف‌های طویل به انتظار گرفتن کسیه‌های پلاستیکی آب معطل ماندند!

از قطعی تا سهمیه‌بندی آب در همدان

اما این تمام ماجرا نیست! حالا چند روزی می‌شود که قطعی آب به همدان که همگان آن را با قامت بلند الوند و دشت‌های سرسبزش می‌شناسند، رسیده است. سد اکباتان خشک و آب در این شهر سهمیه‌بندی شده است. هرچند تصاویر منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که آب برخی مناطق برای مدت زمان کوتاهی وصل می‌شود، اما آن هم به صورت گل‌آلود به خانه‌های مردم می‌رسد.

در همین زمینه، مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان همدان اعلام کرده که «خشکسالی آسیب جدی به قنوات همدان زده است.» آمار‌ها از وجود ۲۴۷۷ رشته قنات در استان همدان خبر می‌دهند. امیرعباس کردیان همچنین به ایسنا توضیح داده «زمانی که بارندگی کاهش می‌یابد به منابع آبی فشار وارد شده و سطح آب‌های زیرزمینی پایین می‌آید به طوریکه حتی اگر بارندگی هم صورت بگیرد مجدد احیا نمی‌شود چرا که ما آبخوان را از دست داده‌ایم.»

با این‌حال مسئولان از آب‌رسانی به مردم همدان خبر می‌دهند. علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو، هم طی اظهاراتی اعلام کرده که به دنبال اجرای مرحله اول طرح آب‌رسانی بین حوضه‌ای به همدان، آب تا سه هفته آینده به همدان می‌رسد.

گفتنی است؛ اجرای این طرح با طول ۱۴۰ کیلومتر و خط انتقال ۱۶۰۰، لوله‌ای به قطر یک متر و ۶۰ سانتی‌متر، سه ایستگاه پمپاژ به ارتفاع نزدیک به ۶۰۰ متر دارد که آب در ارتفاع در کوهستان پمپ می‌شود و طی یک مسیر صعب و مشکل این آب به تصفیه‌خانه می‌رسد و به شهر همدان منتقل خواهد شد. این طرح یک ابر پروژه است که عملیات اجرایی آن، ۱۷ سال قبل آغاز شده است.

بحران کم‌آبی مساله دیروز و امروز نیست

با وجود این اظهارات، کارشناسان می‌گویند بحران کم‌آبی مساله دیروز و امروز سرزمین ما نیست و ریشه در حکمرانی اشتباه بر منابع آبی دارد. موضوعی که طی سال‌ها به ایجاد تنش بین مردم استان‌های مجاور منتهی شده و باید فکر اساسی در این باره شود.

در قضیه شهرکرد هم این سوال مهم مطرح شد که چطور تامین آب شهرکرد به‌عنوان مرکز استان تنها به چشمه کوهرنگ وابسته می‌شود؟ آن هم چشمه‌ای که به‌شدت آسیب‌پذیر است. در کنار آن انتقال آب هم به روش کاملا سنتی صورت می‌گیرد و خبری از افتتاح تصفیه‌خانه‌های اضطراری یا چاه‌های رزرو نیست. موضوعی که این شائبه را ایجاد می‌کند که عده‌ای در تلاشند از آب گل‌آلود شده ماهی خود را بگیرند.

در همین ارتباط، فعالان محیط زیست هشدار می‌دهند از مقابله با قوانین طبیعت و برهم زدن نظام آبشناختی حوضه‌های آبخیز دست بردارند و به دانش آبخیزداری احترام بگذارند. آن‌ها در عین حال از مسئولان می‌خواهند از خیر پروژه‌های انتقال آب که هزینه‌بر و تنش‌زا هستند، بگذرند.

حمیدرضا ناصری، عضو هیات علمی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، در این باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: «باید به طرح انتقال آب بن-بروجن در سطح ملی بنگریم. در این صورت، این سوال مطرح می‌شود که چرا باید از تونل‌های کوهرنگ ۱ و ۲، آب از حوزه کارون به زاینده‌رود منتقل شود و بعد دوباره از طریق طرح بن-بروجن از زاینده‌رود به کارون انتقال یابد؟ این چه نوع مدیریت آب است؟.»

بیشتر بخوانید: هشدار نخبگان: از خط قرمز بحران آب عبور کرده‌ایم

هومان خاکپور، فعال محیط زیست هم درباره‌ی خطر جهان گرمایی هشدار می‌دهد و در این باره به عصر ایران گفته است: «سرمایه‌گذاری برای طرح‌های انتقال آب و وابسته کردن زندگی در اصفهان، یزد، بروجن، کرمان، همدان، شهرکرد، شیراز، تبریز، تهران و …. به این طرح‌ها نوخی خودزنی و چراغ سبز به فروپاشی سرزمین و افزایش نرخ مهاجرت است.»

برای بررسی این موضوع و علت پافشاری بر اجرای برخی سیاست‌ها، باید کمی به عقب برگردیم؛ ابتدای دهه ۸۰. زمانی که دو گزینه انتقال آب شرب از کوهرنگ و انتقال آب از بن-بروجن در زمان حبیب‌ا… بی‌طرف، وزیر نیرو آن برهه زمانی مطرح شد. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که در آن زمان پروژه بن-بروجن ۱۱ میلیارد تومان هزینه و پروژه کوهرنگ نیز ۱۲٫۳ میلیارد برای احداث احتیاج داشت. در نهایت، به دلیل ماهیت کارستی چشمه کوهرنگ پروژه آن رد و و پروژه بن-بروجن مورد تایید قرار گرفت. اما، در ادامه م. م به‌عنوان نماینده منطقه‌ای با این پروژه مخالفت کرد و دعوا بالا گرفت. این در حالی بود که کارشناسان نسبت به ناپایدار بودن چشمه کوهرنگ هشدار‌هایی را مطرح کرده بودند. موضوعی که کارشناسان می‌گویند تنها ابزاری برای کسب محبوبیت بوده و نتیجه‌ای جز تنش آبی به همراه نداشته است.

در عین حال، کارشناسان محیط زیست سوالاتی را در این زمینه مطرح می‌کنند که تامل‌برانگیز است. امید سجادیان، فعال محیط زیست و تسهیلگر جامعه محلی، در گفتگو با تجارت‌نیوز، با اشاره به بحران آب در استان‌های زاگرس‌نشین، می‌گوید: «در حالی که تامین آب شرب یکی از اولویت‌های اصلی است، چرا انتقال آب دنبال می‌شود؟ چرا تصفیه‌خانه‌های اضطراری افتتاح نمی‌شود؟ و با اینحال شاهد توسعه شهر‌ها و ایجاد صنایع آب‌بر هستیم؟.»

بر اساس اطلاعات این گزارش، به نظر می‌رسد سایه حکمرانی نادرست بر مدیریت آب ایران در شرایط بی‌اعتنایی به هشدار‌های کارشناسان هر روز سنگین‌تر می‌شود و به آتش جنگ آب میان همسایگان مجاور دامن می‌زند. در این بین هم سهم مردم استان‌های زاگرس‌نشین هم کیسه‌ای آب و ماندن در صف‌های طولانی در گرمای طافت‌فرسا خواهد بود.