مذاکرات احیای برجام در سربالایی تازه

اقتصاد۲۴- جمهوری اسلامی ایران شامگاه پنجشنبه پاسخ خود به متن ایالات متحده امریکا برای احیای برجام را به انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده این گفتگو‌ها تحویل داد. متنی که ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه آن را سازنده خواند، اما نخستین واکنش نیمه‌رسمی مقام‌های امریکایی و اروپایی به آن به کلماتی، چون ناامیدکننده، غیرمنطقی و غیرسازنده خلاصه شد. این دومین پاسخ ایران به متن اولیه ارایه شده توسط انریکه مورا برای احیای برجام بود که تاکنون دوبار در تهران و یک بار در واشنگتن ویرایش شده و البته مقام‌های اروپایی نخستین پاسخ تهران را منطقی خوانده بودند.

به گزارش سارا معصومی از اعتماد ، ساعتی پس از تسلیم پاسخ ایران به نماینده اتحادیه اروپا، یک مقام وزارت خارجه امریکا آن را «غیرسازنده» خواند «وِدانت پاتل» معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا با صدور بیانیه‌ای رسمی ادعا کرد: «ما در حال مطالعه و بررسی [نظرات ایران]هستیم و از طریق اتحادیه اروپا نیز پاسخ خواهیم داد، اما متاسفانه این [پاسخ ایران]سازنده نبود». پایگاه خبری پولتیکو نیز در گزارشی پاسخ ایران به امریکا را یک «عقب‌گرد» خواند. پولتیکو در این مطلب به نقل از یک دیپلمات اروپایی می‌نویسد که اروپا هم با ارزیابی منفی امریکا از پاسخ تهران موافق است و جواب ارسال‌شده از سوی ایران «منفی و غیرمنطقی» است.

این رسانه همچنین به نقل از یک دیپلمات اروپایی دیگر نیز نوشته که «پاسخ ایران اصلا خوب به نظر نمی‌رسد.» لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال در بروکسل در حساب توییتری خود به نقل از یک دیپلمات اروپایی نوشت: در زمانی که می‌توانستیم این پرونده را ببندیم، قطعا پاسخی غیرمنطقی دریافت کردیم. علی واعظ، مدیر بخش ایران، گروه بین‌المللی بحران که ارتباط نزدیکی با هیات مذاکره‌کننده امریکایی دارد نیز در صفحه توییتر خود با ابراز تاسف از پاسخ ایران نوشت که با این پاسخ ایران، فرصت صادرات نفت ایران به اروپا در زمستان امسال هم از دست رفت. صبح جمعه یک منبع آگاه به مذاکرات درباره پاسخ تهران به متن پیشنهادی امریکا به اعتمادآنلاین گفت: در این پاسخ به صراحت اعلام شده که اگر معدود نظرات مطرح‌شده از سوی ایران تامین شود، تهران آماده برگزاری نشست وزرا برای اعلام توافق نهایی احیای برجام در هفته پیش‌رو خواهد بود.

به گزارش «اعتماد» نگاهی به مجموع اظهارنظر‌های مقام‌های اروپایی و امریکایی در چند روز پیش از تسلیم پاسخ تهران نشان می‌دهد که طرف مقابل انتظار پاسخی را از جانب تهران داشته که به جمع‌بندی و اعلام توافق نهایی منتهی شود، اما به نظر می‌رسد که پاسخ تهران این انتظار طرف مقابل را اجابت نکرده است.

جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز چهارشنبه در اظهاراتی خوش‌بینانه ابراز امیدواری کرد «طی چند روز آینده» در مذاکرات وین توافق حاصل شود. بورل در این باره گفته بود: «می‌دانید بیش از سه هفته است که من به عنوان تسهیل‌کننده اتحادیه اروپا یک متن پیش‌نویس را برای جمع‌بندی گفتگو‌های وین پیشنهاد داده‌ام. از همه هیات‌ها بازخورد گرفته‌ام. از ایران و امریکا نظرات‌شان را دریافت کرده‌ام که هر دو را معقول دانستم. برای من روشن است که زمینه‌های مشترک میان طرف‌ها وجود دارد و ما می‌توانیم به توافقی برسیم که نگرانی‌های همه را در نظر می‌گیرد و امیدوار هستم که طی روز‌های آینده با توجه به این نظرات منطقی که هر دو طرف - هم ایران و هم امریکا- به من ارایه کرده‌اند ما این وضعیت مثبت را از دست نخواهیم داد و توافق را جمع‌بندی خواهیم کرد.

بیشتر بخوانید: وزارت خارجه آمریکا: پاسخ ایران را دریافت کردیم، اما سازنده نبود

جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات استراتژیک در شورای امنیت ملی کاخ سفید هم روز چهارشنبه گفت که واشنگتن هنوز برای رسیدن به توافق در مذاکرات رفع تحریم‌های وین امیدوار است. مهم‌ترین موضع‌گیری به امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه اختصاص داشت که روز پنجشنبه و ساعاتی پیش از ارسال پاسخ تهران به وین ابراز امیدواری کرد که طی روز‌های آتی، توافقی با ایران بر سر احیای برجام حاصل شود.

گره همچنان کور اختلاف ایران با آژانس

هرچند متن پاسخ تهران به ایالات متحده که با واسطه اتحادیه اروپا ارسال شده منتشر نشده، اما گمانه‌زنی درباره محتوای آن به خصوص در بخش‌هایی که طرف غربی آن را ناراضی‌کننده خوانده آغاز شده است. از مجموع سخنان ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور، محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران و حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه در چند روز منتهی به ارسال پاسخ ایران اینگونه برمی‌آید که ایران بر بسته شدن پرونده اختلاف‌های پادمانی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اصرار دارد و به نظر می‌رسد که این‌بار در متن پاسخ جدید به اتحادیه اروپا این درخواست را رسما مکتوب هم کرده است.

در این مقوله طرف ایرانی معتقد است که سازوکار تعریف‌شده میان سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید به موازات مذاکرات احیای برجام پیش رفته و پرونده همزمان با اعلام خبر احیای برجام مختومه شود چرا که باز ماندن این پرونده اختلافی می‌تواند بر بهره‌برداری ایران از بند‌های درج‌شده در متن برجام به منظور عادی‌سازی فعالیت‌های هسته‌ای ایران در یک بازه زمانی مشخص و دریافت نتیجه‌گیری گسترده‌تر درباره صلح‌آمیز بودن این برنامه اختلال ایجاد کند.

برخی از رسانه‌های غربی مانند پولیتیکو و وال استریت ژورنال پیش از این ادعا کرده بودند که مساله حل اختلاف‌های پادمانی ایران با آژانس در متن پاسخ اول تهران به پیشنهاد انریکه مورا وجود نداشته و آن را به عقب‌نشینی تهران از این مطالبه تعبیر کرده بودند. تعبیری که رییس‌جمهور و وزیر خارجه آن را در موضع‌گیری‌های چند روز اخیر به صراحت رد کردند. مساله اختلاف‌های پادمانی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دستاویزی برای مخالفت تندرو‌های اسراییلی و امریکایی با احیای برجام تبدیل شده است. در همین راستا، گروهی از قانونگذاران مجلس نمایندگان امریکا درباره ادعا‌های پادمانی مطرح‌شده علیه ایران به رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نامه نوشتند. براساس ترجمه خبرگزاری فارس، این نامه به ابتکار «کلاودیا تنی»، عضو جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان امریکا تهیه شده و به امضای پنج نماینده جمهوری‌خواه دیگر کنگره رسیده است.

قانونگذاران امریکایی در این نامه مدعی شده‌اند رافائل گروسی ممکن است از سوی دولت جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا و طرف‌های دیگر برای مختومه اعلام کردن ادعا‌های پادمانی درباره ایران تحت فشار قرار بگیرد. تنی در این نامه مدعی شده است: «جو بایدن با عجله نابجا و غیرمسوولانه‌اش برای بازگشتن به توافق هسته‌ای شکست خورده با ایران مایل است امنیت ملی ما و اعتبار کل معماری منع اشاعه هسته‌ای را به مخاطره بیندازد. مایلم رافائل گروسی بداند به‌رغم فشاری که ایشان ممکن است از سوی دولت بایدن و دیگران برای توقف زودهنگام تحقیقاتش با آن مواجه شود اعضای کنگره از ماموریت او حمایت می‌کنند.»

ایران نگران ماندگاری توافق است

رضا نصری، حقوقدان و کارشناس سیاست خارجی در پاسخ به این پرسش «اعتماد» که چرا حل‌وفصل این پرونده برای تهران تا این اندازه مهم است می‌گوید: «حساسیت ایران بیش از هرچیز به بی‌اعتمادی ایران نسبت به صلابت و بیطرفی آژانس بازمی‌گردد. مشخصا سه تجربه تاریخی نیز این بی‌اعتمادی را به وجود و تشدید کرده است. یکی اینکه شورای حکام آژانس در سال ۲۰۰۶ میلادی پرونده ایران را به صورت غیرقانونی و کاملا غیرضروری به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داد و پرونده هسته‌ای را به یک بحران بین‌المللی بزرگ برای ایران تبدیل کرد.
دوم اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متعاقبا بسیاری از ارزیابی‌ها و گزارشات خود علیه ایران را بر مبنای اطلاعاتی تنظیم و تدوین کرد که از جانب سرویس‌های امنیتی یک بازیگر متخاصم (اسراییل) به آن ارایه شده بود، حال اینکه اصل احتیاط و بیطرفی ایجاب می‌کرد برنامه هسته‌ای ایران را صرفا بر اساس اطلاعاتی ارزیابی کند که «بازرسان بیطرف» گردآوردی کرده‌اند. سوم اینکه آژانس در برابر خرابکاری‌ها و حملات تروریستی علیه تاسیسات هسته‌ای ایران - که مستعد ایجاد فجایع انسانی قابل ملاحظه‌ای بودند - برخلاف رسالت خود همواره جانب انفعال را پیش گرفت. در نتیجه، امروز ایران می‌خواهد اطمینان حاصل کند موضوعات پادمانی به مستمسکی برای تداوم فشار‌های سیاسی و اقتصادی تبدیل نخواهد شد. به عبارت دیگر، شاید بتوان گفت از دید ایران موضوعات پادمانی بیش از هر چیز در زیرمجموعه «تضمین‌های ماندگاری» قرارداد، تعریف می‌شود تا موضوعات فنی.

هراس اروپا از واکنش‌ها به یک توافق سیاسی

رضا نصری در پاسخ به این سوال که چرا طرف غربی حصول توافق را با مخالفت با حل مساله اختلاف پادمانی به موازات مذاکرات احیای برجام به تعویق می‌اندازد، به «اعتماد» گفت: طرف مقابل هم نمی‌تواند به آسانی از موضوع اختلافات پادمانی چشم‌پوشی کند چرا که به‌شدت اسیر ایران‌هراسی‌هایی شده که خود در سال‌های اخیر به آن دامن زده است. در واقع، پس از اینکه دولت‌های امریکایی و اروپایی سال‌ها افکار عمومی را به غلط از انگیره‌های نظامی و «سلاح هسته‌ای» ادعایی ایران ترسانده‌اند، برای‌شان دشوار است به همان افکار عمومی - و به مخالفان برجام در پایتخت‌های‌شان - این‌بار بگویند قرار است آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به خاطر یک توافق سیاسی از ادامه آنچه مخالفان «وظایف فنی» آژانس می‌خوانند صرف‌نظر کند.

طولانی شدن مذاکرات؛ خواسته کدام طرف است؟

پولیتیکو در گزارشی درباره پاسخ تهران به متن امریکا نوشت: مشخص نیست که با توجه به وضعیت پیش آمده دو طرف تا چه زمانی مشتاق به ادامه مذاکره هستند چرا که نه ایران و نه امریکا هیچ‌کدام مایل به کنار گذاشتن دیپلماسی نیستند. مساله احیای برجام هم در ایران و هم در ایالات متحده به یک امر مهم سیاسی تبدیل شده است. در ایران برجام مورد مخالفت محافظه‌کاران است و در امریکا هم قانونگذاران امریکایی در اقدامی فراحزبی در نامه به جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا نسبت به احیای برجام ابراز نگرانی کرده‌اند. به گزارش «اعتماد»، در نامه مورد اشاره پولیتیکو تعداد نمایندگان دموکرات از جمهوری‌خواه بیشتر است که این نشان‌دهنده سختی کار کاخ سفید در پیشبرد پروژه احیای برجام در کنگره است. براساس ترجمه خبرگزاری فارس، ۳۴ نماینده حزب دموکرات و ۱۶ نماینده حزب جمهوری‌خواه در این نامه از جو بایدن خواسته‌اند متن کامل هرگونه پیشنهاد مطرح‌شده برای بازگشت امریکا به توافق هسته‌ای در اختیار کنگره قرار داده شود. این قانونگذاران از دولت بایدن خواسته‌اند تمامی توافقات جانبی نیز در اختیار کنگره قرار داده شده و دولت قبل از ورود به برجام با نهاد قانونگذار درباره بازگشت به توافق مشورت کند.

بیشتر بخوانید: طرف اروپایی مدعی شد؛ پاسخ ایران به امریکا غیرمنطقی است

قانونگذاران در این نامه با تکرار ادعا‌های بی‌پایه و اساس درباره ایران نوشته‌اند: «ما عمیقا درباره چندین بند که ممکن است در متن نهایی توافق با اصلی‌ترین دولت حامی تروریسم گنجانده شود نگران هستیم.» نمایندگان کنگره امریکا مدعی شده‌اند ایران در نتیجه به دست آوردن حدود ۱ تریلیون دلار در نتیجه رفع تحریم‌ها طی یک دهه آینده خطر مفرطی علیه امریکایی‌ها در داخل یا خارج از مرز‌های این کشور خواهد بود. در بخش دیگری از این نامه آمده است: «اضافه بر این، گزارش شده است که ذیل توافق پیشنهادی، روسیه بدون هیچ مکانیسم نظارتی از سوی ایالات متحده یا شرکای اروپایی ناظر غیررسمی پایبندی [ایران به توافق]و نگهدارنده اورانیوم غنی‌شده ایران خواهد بود. ما از شما می‌خواهیم قبل از تقدیم متن کامل توافق و تمامی توافقات جانبی به کنگره وارد توافق نشوید.»

پولیتیکو در بخش دیگری از این گزارش به احتمال تاخیر در مذاکرات احیای برجام تا پس از انتخابات میان دوره‌ای کنگره امریکا اشاره کرده و می‌نویسد: توافق احیای برجام در صورت حصول احتمالا باید در کنگره بررسی شود. اما با توجه به نزدیک بودن زمان انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره (۱۷ آبان)، بسیاری از دموکرات‌ها ممکن است حاضر نباشند درگیر بحث و بررسی درمورد توافق ایران شوند. باتوجه به فاصله موجود تا انتخابات، احتمال دارد که مذاکرات تا بعد از پایان انتخابات در نوامبر متوقف شود.

همزمان در ایران نیز برخی رسانه‌ها مانند کیهان از ایده به تعویق افتادن توافق سخن می‌گویند. به عنوان روزنامه کیهان در شماره روز پنجشنبه خود در یاداشتی با عنوان «تابستان روشن ایران تا زمستان تاریک اروپا» که گزارش یورونیوز نیز به آن اشاره شده نوشت: «در حال حاضر به‌واسطه در پیش رو بودن زمستان سخت در اروپا و بحران انرژی در امریکا (که البته خود این دولت‌ها به جهت زیاده‌خواهی، مسبب آن هستند) و به دلایل متعدد دیگر، ایران در مذاکرات دست برتر را دارد. به عبارت دیگر، هرچه دست امریکا و تروییکای اروپا خالی است، دست ایران پُر است. نشان به آن نشان که اروپا دست به دامان ایران شده تا هرطور شده از باتلاق جنگ اوکراین و بحران ناشی از آن رهایی یابد.» رضا نصری در پاسخ به این پرسش «اعتماد» که آیا تهران به تاخیر افتادن توافق را در راستای منافع خود می‌داند، می‌گوید: گمان نمی‌کنم تهران سودی در به تاخیر انداختن توافق ببیند. در مورد موضوع سوخت‌رسانی به اروپا، اگر قرار باشد مشکل تحریم ایران حل شود تا بتواند برای زمستان امسال بخشی از سوخت اروپا را تامین کند، زمان حل مشکل همین الان است و تاخیر بیش از حد این فرصت را از ایران سلب خواهد کرد. در واقع، اگر بیش از این وقت تلف شود، اولا اروپا تدابیر جایگزینی برای تطبیق مصرف خود با میزان عرضه سوخت خواهد اندیشید و ثانیا فرصت کافی برای زمینه‌چینی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای فروش و رساندن سوخت از ایران به اروپا باقی نخواهد ماند.

در نتیجه، دست‌کم از این زاویه، سودی در تاخیر توافق قابل تصور نیست. در مورد انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره نیز حقیقت این است که با اتلاف وقت نه تنها شرایط برای ایران مساعدتر نخواهد شد، بلکه با گذر زمان مخالفان برجام و لابی‌های متخاصم هم فرصت بهره‌برداری بیشتری از فضای هیجانی انتخابات برای تشدید «توافق‌هراسی» خواهند داشت و هم مجال بیشتری برای ایجاد موانع جدید حقوقی خواهند یافت. حال اینکه اگر توافق پیش از انتخابات کنگره منعقد شود، تلاش‌های آن‌ها بیشتر ماهیت سلبی خواهد داشت و نه ایجابی. به گزارش «اعتماد»، در حالی که واکنش اولیه امریکا و اروپا به پاسخ تهران فضای مذاکرات را برای چندمین بار در یک سال و نیم اخیر مبهم کرده است و به نظر می‌رسد که دو طرف دوباره باید برای خروج از بن بست احتمالی تلاش کنند، اما برای سخن گفتن از شکست مذاکرات هم زود است. باید دید پاسخ رسمی طرف مقابل به تهران چیست و در این میان اروپا به عنوان میانجی چه موضعی اتخاد خواهد کرد.

رضا نصری، حقوقدان و کارشناس سیاست خارجی:
گمان نمی‌کنم تهران سودی در به تاخیر انداختن توافق ببیند. در مورد موضوع سوخت‌رسانی به اروپا، اگر قرار باشد مشکل تحریم ایران حل شود تا بتواند برای زمستان امسال بخشی از سوخت اروپا را تامین کند، زمان حل مشکل همین الان است و تاخیر بیش از حد این فرصت را از ایران سلب خواهد کرد. در واقع، اگر بیش از این وقت تلف شود، اولا اروپا تدابیر جایگزینی برای تطبیق مصرف خود با میزان عرضه سوخت خواهد اندیشید و ثانیا فرصت کافی برای زمینه‌چینی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای فروش و رساندن سوخت از ایران به اروپا باقی نخواهد ماند. در نتیجه، دست‌کم از این زاویه، سودی در تاخیر توافق قابل تصور نیست.

منبع: اعتماد