بن‌سلمان در یک‌قدمی تاج‌ و تخت

اقتصاد۲۴-محمد بن‌سلمان، ولیعهد قدرتمند عربستان، در یک جابه‌جایی دولتی که روز سه‌شنبه اعلام شد، به‌عنوان نخست‌وزیر معرفی شد؛ پستی که به‌طور سنتی در اختیار پادشاه بود. محمد که پیش از این چندین سال در عمل حاکم واقعی این پادشاهی بود، پیش‌تر معاون نخست وزیر در زمان ملک سلمان و همچنین وزیر دفاع بوده است. خبرگزاری فرانسه در گزارش ۲۷سپتامبر نوشت، برادر کوچک‌ترش خالد بن‌سلمان که معاون وزیر دفاع بود جایگزین وی به‌عنوان وزیر دفاع می‌شود. بر اساس فرمان سلطنتی ملک سلمان که توسط خبرگزاری رسمی عربستان منتشر شد، روسای سایر وزارتخانه‌های مهم از جمله کشور، امور خارجه و انرژی در جای خود باقی ماندند. شاهزاده محمد که ماه گذشته ۳۷ساله شد، از سال۲۰۱۷ در صف اول جانشین پدر بیمارش به‌عنوان پادشاه بوده است.

عربستان سعودی سال‌هاست که به دنبال فرونشاندن گمانه‌زنی‌ها درباره سلامت پادشاه ۸۶ساله است؛ پادشاهی که از سال۲۰۱۵ بر بزرگ‌ترین کشور صادرکننده نفت جهان حکومت می‌کند. در سال۲۰۱۷، دولت عربستان گزارش‌ها و گمانه‌زنی‌های فزاینده مبنی بر اینکه پادشاه قصد کناره‌گیری به نفع محمد را دارد، رد کرد. به گفته رسانه‌های دولتی، ملک سلمان امسال دو بار در بیمارستان بستری شده است که آخرین مورد آن حضور یک هفته‌ای در بیمارستان در ماه مه بود که شامل آزمایش‌هایی از جمله کولونوسکوپی می‌شد. شاهزاده محمد در سال۲۰۱۵ وزیر دفاع شد که گامی کلیدی در تثبیت سریع قدرت او بود. او در این نقش بر فعالیت‌های نظامی عربستان سعودی در یمن نظارت داشت؛ جایی که این پادشاهی ائتلافی را برای جنگ با حوثی‌ها رهبری می‌کند.

او همچنین به چهره عمومی برنامه اصلاحات گسترده موسوم به «چشم انداز ۲۰۳۰» تبدیل شده است. این تغییرات و اصلاحات شامل اعطای حق رانندگی به زنان، افتتاح سینما، استقبال از گردشگران خارجی، بی اعتنایی به پلیس مذهبی و میزبانی از ستارگان پاپ و مسابقات بوکس سنگین وزن و برجسته و سایر رویداد‌های ورزشی می‌شود. با این حال، او همچنان منتقدان را زندانی کرده و در یک پاکسازی گسترده از نخبگان کشور، حدود ۲۰۰شاهزاده و تاجر را در هتل «ریتز کارلتون» ریاض در برنامه سرکوب ضد فساد در سال۲۰۱۷ بازداشت کرد. این به نوعی سیطره او را بر قدرت سخت‌تر کرد. بر اساس این گزارش، او به‌خاطر قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی، در کنسولگری عربستان در استانبول در سال۲۰۱۸ به شهرت جهانی دست یافت. سال گذشته، رئیس جمهور بایدن یک گزارش اطلاعاتی را از طبقه بندی محرمانه خارج کرد که نشان می‌داد شاهزاده محمد عملیات علیه خاشقجی را تایید کرده است؛ ادعایی که مقامات سعودی آن را رد می‌کنند.

بیشتر بخوانید: بن سلمان چقدر خطرناک است؟

اما جهش قیمت انرژی ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین، چندین رهبر غربی را به سفر به عربستان سعودی برای درخواست افزایش تولید نفت برانگیخت. در این میان افرادی مانند بوریس جانسون، نخست‌وزیر وقت بریتانیا و خود بایدن از جمله این افراد بودند. آن‌ها قبلا دولت عربستان را «مطرود» نامیده و قول داده بودند که این کشور را منزوی سازند. اولاف شولتز، صدراعظم آلمان آخرین رهبری بود که از این پادشاهی دیدن کرد و در آخر هفته گذشته به عربستان رفت.

«استفانی کرچگاسنر» هم در گزارش ۲۷سپتامبر در گاردین نوشت: محمد بن‌سلمان در حالی به‌عنوان نخست وزیر عربستان سعودی منصوب شد که کارشناسان معتقدند احتمالا این اقدام باعث می‌شود ولیعهد در برابر دعوی بالقوه مخرب ایالات متحده درباره ارتباط وی با نقش ادعایی‌اش در قتل جمال خاشقجی مصون شود. عربستان سعودی روز سه شنبه اعلام کرد که ملک سلمان یک استثنایی به قوانین عربستان وارد کرد که بر اساس آن پسرش نخست وزیر می‌شود. به این ترتیب، رسما عنوان دوگانه «پادشاه» و «نخست وزیر» را که شخصا تاکنون داشت به فرزندش واگذار کرد. از این موضوع چنین برمی‌آید که ملک سلمان از مقام خود کناره گرفته و محمد به‌عنوان «پادشاه در سایه» عمل می‌کند. به نوشتعه گزارشگر گاردین، به نظر نمی‌رسد این تحول توازن قوا را در عربستان سعودی تغییر دهد؛ چرا که این شاهزاده ۳۷ساله پیش از این هم به‌عنوان حاکم واقعی عربستان و وارث تاج و تخت دیده می‌شد.

اما از نظر منتقدان دولت عربستان، زمان بندی این تصمیم به‌طور قطع با مهلت مقرر دادگاهی در هفته آینده مرتبط است که در آن یک قاضی آمریکایی از دولت بایدن خواسته درباره اینکه آیا شاهزاده محمد باید با مصونیت حاکمیتی در پرونده‌ای که توسط نامزد خاشقجی، خدیجه چنگیز مطرح شده است، حضور یابد یا خیر؟ خدیجه چنگیز در شکایت خود محمد بن‌سلمان و بیست نفر دیگر را به دست داشتن در قتل خاشقجی متهم کرده و می‌گوید این جنایت به لحاظ شخصی و مالی به او لطمه زده است. او خواستار دریافت غرامت شده است. با این حال، این قاضی خواستار این شده است که آیا شاهزاده محمد باید طبق قوانینی که از رئیس دولت کشور‌ها محافظت می‌کند، مصونیت داشته باشد یا خیر؟ «عبدالله علاود»، مدیر خلیج‌فارس در Dawn یک گروه حامی دموکراسی مستقر در واشنگتن گفت: «به نظر می‌رسد به [شاهزاده محمد]توصیه شده است که این اقدام را قبل از پاسخ دولت بایدن در ۳ اکتبر انجام دهد. عملا، [نخست وزیر شدن]هیچ تفاوتی ندارد.»

در عربستان سعودی، انتصاب ولیعهد به‌عنوان نخست‌وزیر، یک اقدام غیرمتعارف به شمار می‌رود، اما درگذشته نیز اتفاق افتاده است و در دهه ۵۰ از قرن پیش، ولیعهد فیصل آل سعود به ریاست شورای وزیران دست‌یافت، اما درنهایت طی یک جنگ بر سر قدرت، طی یک کودتا، قدرت را به دست گرفت و برادرش، ملک سعود را از پادشاهی کنار گذاشت. سه‌شنبه‌شب، ملک سلمان بن عبدالعزیز ۸۶ ساله، طی حکمی، ولیعهد را که نایب‌رئیس شورای وزیران بود، جایگزین خود معرفی کرد و پسر کوچک‌ترش خالد را به‌عنوان وزیر دفاع منصوب کرد.

روزنامه قطری «رأی الیوم» با انتشار این خبر نوشت: «به‌این‌ترتیب، محمد بن سلمان را از مفاد ماده (۵۶) قانون اساسی کشوری که می‌گوید شاه، رئیس شورای وزیران است و اعضای شورای وزیران او را در انجام امور کمک می‌کنند، مستثنی کرد».

بن سلمان، شورای وزیران به ریاست ولیعهد را مجددا تشکیل داد، مشروط بر این‌که شاه در صورت حضور، ریاست جلسات این شورا را بر عهده بگیرد. همچنین در این شورای جدید، تنها «عبدالعزیر بن‌سلمان»، وزیر انرژی، «فیصل بن فرحان»، وزیر خارجه، «خالد بن عبدالعزیر الفلیح»، وزیر سرمایه‌گذاری، و «عبدالعزیز بن سعود بن نایف بن عبدالعزیز»، وزیر کشور و «محمد بن عبدالله الجدان»، وزیر امور دارایی مقام‌هایی هستند که سمت آن‌ها تغییر نکرده است.

بیشتر بخوانید: این زن، رئیس کمیته حقوق بشر عربستان شد

به نوشته خبرگزاری رسمی عربستان سعودی (واس)، ولیعهد سعودی دارای مدرک کارشناسی حقوق از دانشگاه ملک سعود است. او تحصیلات عمومی خود را در مدارس پایتخت ریاض گذرانده و در مقطع دبیرستان، جزء ۱۰ نفر برتر پادشاهی بود. وی پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه، پیش از شروع کار دولتی به‌عنوان مشاور تمام‌وقت در شورای کارشناسان در شورای وزیران در آوریل ۲۰۰۷ و مشاور ویژه امیر منطقه ریاض در دسامبر ۲۰۰۹، چندین شرکت تجاری ثبت و تأسیس کرد.

در مارس ۲۰۱۳، ریاست دیوان ولیعهد آن زمان، شاهزاده سلمان بن عبدالعزیز را بر عهده گرفت و در ژوئیه همان سال، طی حکمی سلطنتی به‌عنوان ناظر کل دفتر وزیر دفاع در کنار منصب دیگرش، انتخاب شد. در آوریل ۲۰۱۴، به‌عنوان وزیر مشاور در شورای وزرا حضور یافت. در۲۳ ژانویه ۲۰۱۵، ملک عبدالله بن عبدالعزیز درگذشت، سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، پدر محمد بن سلمان قدرت را در دست گرفت و محمد را باوجود اعتراض‌ها در داخل خاندان سلطنتی به‌عنوان وزیر دفاع، رئیس دیوان پادشاهی و مشاور ویژه خود در سطح وزیر انتخاب کرد و مخالفت‌ها را سرکوب کرد. آغاز جنگ علیه یمن در چارچوب مداخله نظامی ائتلافی عربی تحت هدایت ریاض، نخستین رویداد مهم در دوره فعالیت ولیعهد جوان سعودی به‌عنوان وزیر دفاع بود که پیامد‌ها و هزینه‌های آن برای سعودی‌ها هنوز ادامه دارد.

شاه سعودی که مسیر را با سرکوب و بازداشت مخالفان در خاندان سلطنتی برای پسرش بازکرده بود، وی را در ژوئن ۲۰۱۷، با حفظ سمت‌های قبلی، به‌عنوان ولیعهد جدید معرفی کرد و وی را جایگزین «محمد بن نایف» برادرزاده خود که تا آن زمان ولیعهد بود، کرد. وی همچنین در آن زمان به‌عنوان نایب‌رئیس شورای وزیران انتخاب شد.