سرنوشت پلیس‌های امنیت اخلاقی در کشور‌های اسلامی مشترک است؟

اقتصاد۲۴- نشریه اکونومیست در یادداشتی همزمان با اعتراضات ایران، سابقه پلیس امنیت اخلاق در کشورهای اسلامی را مورد بررسی قرار داده است. در این گزارش آمده «مهسا امینی ۲۲ ساله روز ۱۶ سپتامبر در حالی که توسط پلیس اخلاق بازداشت شده بود درگذشت. بعد از مرگ مهسا امینی اعتراضات در سراسر ایران شدت گرفت. جمهوری اسلامی قواعد سفت و سختی برای پوشش و رفتار در عرصه عمومی دارد. آزادی زنان به طور خاص با این قواعد محدود شده است. اما سوال اینجاست که پلیس اخلاق چیست؟»

از نظر قرآن مسلمانان موظف به امر به اجرای معروف و نهی از منکردند. در صدر اسلام چیزی به نام پلیس اخلاق وجود نداشت. از زمان حضرت محمد، اخلاق عمومی توسط محتسب یا همان بازرس بازار رصد می‌شد.

محتسب توسط دولت برای جلوگیری از تقلب و حفظ امنیت سفر تجار انتخاب می‌شد. یکی از اولین محتسب‌ها در اسلام که توسط پیامبر اسلام در مدینه انتخاب شده بود، زن بود. بعد از چند قرن این محتسبان وظایف گسترده‌تری بر عهده گرفتند و یکی از آن‌ها مراقبت از استاندارد‌های اقلامی از جمله پوشش زنان بود. اما حتی در این مدت هم به اندازه نیرو‌های پلیس مدرن به این افراد اختیار داده نشده بود.

بیشتر بخوانید: محمد مهاجری: قالیباف احساس می‌کند که نظام یک ریاست جمهوری به او بدهکار است

با از بین رفتن سیستم حقوقی اسلامی سنتی و ایجاد پادشاهی‌ها در اوایل قرن بیست، مفهوم محتسب هم از بین رفت. در عربستان سعودی سیاست‌های اخلافی تحت نفود وهابیت تفوق جدیدی پیدا کرد. اولین پلیس اخلاقی که بر سر کار آمد، در سال ۱۹۲۶ ایجاد شد. افسران این نیرو جلوی اختلاط زن و مرد را می‌گرفتند و از برگزاری نماز توسط شهروندان عادی اطمینان حاصل می‌کردند.

تا سال ۲۰۱۲ تقریبا یک سوم کشور‌ها در شمال آفریقا و خاورمیانه نوعی پلیس امنیت اخلاقی را ایجاد کردند. در سال ۲۰۰۲ حدود ۱۵ دختر سعودی در مدرسه‌شان سوزانده شدند. در ابتدا گفته می‌شد دلیل شروع آتش‌سوزی جرقهٔ سیم‌های برق بود، اما در یک بررسی از طرف دولت عربستان می‌گوید که باقی‌ماندهٔ سیگار روشن که روی مجموعه‌ای از کاغذ‌ها افتاده شده، عامل آتش‌سوزی بوده‌است. 

هیات امر به معروف و نهی از منکر عربستان سعودی متهم است که با بستن در‌ها روی دختران و جلوگیری از ورود گروه امداد و نجات به مدرسه به دلیل اینکه آن‌ها با آن دختران محرم نبودند و دختران «حجاب نپوشیده» بودند، باعث افزایش تعداد قربانیان این حادثه شده‌اند، این کار پلیس دینی عربستان انتقاداتی را ضد این گروه به همراه داشت.

در نهایت هم کشته شدن چندین جوان سعودی در تعقیب و گریز با خودروی پلیس اخلاق باعث ایجاد تغییراتی در قانون عربستان شد. در سال ۲۰۱۶ اختیار بازداشت از پلیس مذهبی عربستان سلب شد و اکنون آن‌ها فقط می‌توانند خیلی مودبانه کسانی که از خط خارج شده‌اند را سرزنش کنند.

پلیسی شدن حفظ اخلاق در ایران، خیلی متاخر است. پلیس اخلاق کنونی در ایران تحت عنوان گشت ارشاد از سال ۲۰۰۵ ایجاد شده است. با ادامه اعتراضات در ایران ممکن است سرنوشتی مشابه عربستان در انتظار گشت ارشاد ایران باشد.