چرا نباید به آمار کاهش نرخ بیکاری دلخوش بود؟

اقتصاد۲۴- این آمار در حالی منتشر می‌شود که مرکز آمار گزارش داده نرخ بیکاری در فصل تابستان کاهش پیدا کرده است، اما مشخص می‌شود که توجه به متغیر مهمی به نام «مشارکت اقتصادی» مهم‌تر است.

مطابق تعاریف موجود نرخ مشارکت اقتصادی از تقسیم نسبت جمعیت فعال (شاغل و بیکار) ۱۵ ساله و بیشتر به جمعیت در سن کار، ۱۵ ساله و بیشتر به دست می‌آید. با این تعریف محصلان، خانه‌داران و دارندگان درآمد بدون کار، چنانچه شاغل یا بیکار نیز بوده‌اند، فعال اقتصادی محسوب می‌شوند. ضمن اینکه نرخ مشارکت اقتصادی به متغیرهایی، چون جمعیت فعال و جمعیت در سن کار که در دل خود جمعیت غیرفعال را نهفته دارد، وابسته است. افراد حاضر در این جمعیت می‌توانند بیکار یا شاغل باشند، مهم تمایل به کار کردن است. در عین حال به نسبتی از جمعیت فعال اقتصادی که نتوانسته‌اند شغلی پیدا کنند، نرخ بیکاری گفته می‌شود.

گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که طی تابستان سال جاری، نرخ مشارکت اقتصادی در نیمی از استان‌های ایران، نسبت به تابستان سال گذشته کاهش یافته است. این در حالی است که نرخ بیکاری در همین استان‌ها کاهشی بوده است. به سخن دیگر، کاهش نرخ بیکاری در این استان‌ها، به دلیل «پیدا کردن یک شغل» یا «ایجاد یک شغل» نبوده، بلکه نفراتی که به دنبال شغل بوده‌اند، از بازار کار خارج شده‌اند.

به‌طور مثال، نرخ مشارکت اقتصادی در آذربایجان شرقی از ۴۲.۷ درصد در تابستان سال گذشته به ۴۰.۶ درصد نزول کرده، در حالی که همزمان نرخ بیکاری نیز در این بازه زمانی، از ۷.۹ درصد به ۷.۷ درصد رسیده است یا در آذربایجان غربی نرخ مشارکت اقتصادی از ۴۶.۳ درصد تابستان سال گذشته به ۴۶ درصد در تابستان امسال رسیده؛ اما آن طرف، نرخ بیکاری این استان از ۹.۵ درصد به ۷ درصد کاهش یافته است!

بیشتر بخوانید:  بیکارترین استان کشور کدام است؟

این وضعیت در استان‌های البرز، ایلام، خراسان جنوبی، خوزستان، فارس، کرمان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، گلستان، لرستان، مرکزی، هرمزگان، یزد و حتی تهران رخ داده است. در همین پایتخت، نرخ بیکاری در بازه زمانی تابستان پارسال تا تابستان امسال، از ۸.۹ درصد به ۷.۲ درصد کاهش پیدا کرده، اما در نرخ مشارکت اقتصادی از ۴۱.۵ درصد به ۴۰.۳ درصد سقوط کرده است.

از همسایه‌ها هم عقب‌تریم

برای اینکه بدانید این اعداد چه اهمیتی دارند، کافی است به نرخ مشارکت در کشور‌های خارجی همسایه ایران نگاه کنید. در حالی که نرخ مشارکت اقتصادی در ایران به‌طور میانگین از ۴۱ درصد بالاتر نمی‌رود؛ در سال ۲۰۲۰ در قطر این عدد ۸۶ درصد بوده. نرخ مشارکت اقتصادی در جمهوری آذربایجان ۶۳ درصد و ترکیه ۵۰ درصد بوده است. البته در کشور‌هایی مانند چین با نرخ مشارکت ۶۷ درصد و ویتنام یا آنگولا با ۷۶ و ۷۵ درصد، این ارقام بسیار بالاتر هم هست.

شواهد مهاجرت از روستا به شهر

اگرچه برای نگاهی کلی و جامع به وضعیت نرخ مشارکت اقتصادی باید تا پایان سال صبر کرد و عملکرد دستگاه‌های متولی اشتغال‌زایی را دید؛ اما در همین گزارش مربوط به تابستان امسال مرکز آمار، می‌توان نشانه‌هایی از وجود استراتژی مهاجرت از روستا به شهر‌ها را دید.

در سال ۹۹ بالغ بر ۶ میلیون و ۴۵۷ هزار و ۷۱۷ نفر در روستا‌ها مشارکت اقتصادی داشته‌اند که این رقم در سال گذشته ۱۷۲ هزار و ۵۲۷ نفر کمتر شده است. در روستا‌ها فقط در این یک‌سال به تعداد جمعیت غیرفعال ۱۰۷ هزار و ۷۴۳ نفر اضافه شده است. هر چند این رقم برای شهر‌ها بسیار بیشتر و چیزی حدود ۵۰۰ هزار نفر است. اما مطابق آماری که مرکز آمار ایران ارایه کرده، نرخ مشارکت اقتصادی در روستا‌ها طی تابستان امسال نزولی بوده است. آن هم در شرایطی که تابستان عمدتا فصل برداشت محصول در روستا‌ها و زمین‌های کشاورزی و حتی باغات کشور است.

با این آمار طبیعی است که فرض کنیم بخش عمده‌ای از روستاییان به سمت نواحی صنعتی گسیل شده‌اند. چنانکه آمار نشان می‌دهد فقط در یک‌سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰، از تعداد روستاییانی که کار کشاورزی می‌کردند ۲۰۸ هزار و ۱۰۸ نفر کاسته شده است. در واقع اشتغال در بخش کشاورزی در روستا‌ها ۲.۴ درصد در سال گذشته نسبت به سال ۹۹ کمتر شده است. حالا با آمار جدید مرکز آمار می‌توان دید که در تابستان ۱۴۰۱ تعداد ۹۹ هزار و ۷۱۲ نفر از روستاییانی که کار کشاورزی می‌کردند نسبت به تابستان سال گذشته کاسته شده است. البته شاید بتوان از این آمار‌ها نیز چنین برداشت کرد که خشکسالی و افزایش هزینه‌های تولید، فضای اشتغال روستا‌ها را نیز تحت تاثیر قرار داده و آن‌ها را به سمت فعالیت‌های دیگری کشانده است.

افول چند پله‌ای نرخ مشارکت اقتصادی

کل جمعیت که در سن کار (۱۵ ساله و بیشتر) قرار دارند، در تابستان سال جاری ۶۳ میلیون و ۷۰۲ نفر برآورد شده که ار این تعداد ۴۱ درصد جزو جمعیت فعال اقتصادی بوده یا به بیان ساده‌تر مایل به کار کردن و در جست‌وجوی شغل هستند که البته ممکن است شاغل یا بیکار باشند. این نرخ در سال تابستان سال گذشته ۴۱.۱ درصد به ثبت رسیده، بنابراین نرخ مشارکت اقتصادی ایران در تابستان امسال کاهشی جزیی را تجربه کرده است. اما به‌طور کلی می‌توان گفت که این شاخص در ایران در چند سال گذشته رو به کاهش بوده به گونه‌ای که از بالغ بر ۴۴ درصد به اعداد فعلی رسیده است.