بررسی نقش نیرو‌های شهرداری تهران در آرام کردن اعتراضات

اقتصاد۲۴- بررسی نقش نیرو‌های شهرداری تهران در آرام کردن اعتراضاتشهردار تهران در پاسخ به هم‌میهن: ما میدان ولیعصر را با اتوبوس نبستیم، راه‌ها را باز کردیم

چندروز پیش فیلمی از جلسه‌ای به «هم‌میهن» رسید که در آن تورج فرهادی، شهردار منطقه ۱۹ خطاب به عده‌ای صحبت می‌کند؛ جلسه‌ای که دو هفته پس از هشدار، تعدادی از اعضای شورای‌شهر تهران درباره افزایش سرعت ساخت‌وساز‌های غیرقانونی در این منطقه هشدار دادند، برگزار شد، اما بخشی از سخنان او حاشیه‌ساز شد. سخنانی درباره استفاده نیرو‌های شهرداری از لباس‌های یگان‌ویژه و ضدگلوله که موجب شد شائبه‌هایی درباره حضور نیرو‌های شهرداری در اعتراضات خیابانی ایجاد شود. شهردار منطقه ۱۹ در این جلسه گفته بود: «در مقابله با ساخت‌وساز‌های غیرمجاز مماشاتی وجود نخواهد داشت. نگاه ما برای تخریب ساخت‌وساز‌های غیرمجاز اجرای کار در یک مرحله بود؛ اما نتوانستیم کار را در یک شب اجرا کنیم. ما در پنج گروه کاری تجهیزات و نیرو‌های شهرداری را تامین کردیم که کار یک‌شبه انجام شود؛ ولی تامین انتظامی انجام نشد و تاکنون در سه مرحله برخورد با ساخت‌وساز‌های غیرمجاز در سطح منطقه انجام شده است.» سخنان او، اما آنجا شبهه‌برانگیز شد که از استفاده نیرو‌های شهرداری از لباس‌های یگان‌ویژه حرف به میان آورد: «در شب‌هایی که این قبیل عملیات انجام می‌شد، حتی نیرو‌های روابط عمومی شهرداری منطقه و همه نیرو‌های شهرداری با لباس‌های یگان‌ویژه و ضدگلوله با ما همراه می‌شوند. یک سری لباس‌های ضدگلوله، سپر و کلاه‌خود تهیه شده بود که ۶۰-۵۰ نفر با این لباس‌ها برای عملیات تخریب می‌رفتند و دقیقا مثل جنگ‌های قدیمی و قرون وسطی درگیری می‌شد؛ با چوب حمله می‌کنند، بچه‌ها مقاومت می‌کنند و چند نفر از همکاران ما مصدوم شدند. در همین عملیات‌ها از اسلحه یکی از همکاران نیروی انتظامی که مشغول تذکر دادن به برخی افراد سودجو برای ترک صحنه و اجرای عملیات بود، ناگهان تیری خارج شد که موجب آسیب دیدن خود این همکار نیروی انتظامی ما شد. ظرف روز‌های گذشته افراد سودجو که تیم‌هایی را اجیر کرده‌اند، به ساختمان ناحیه ۳ منطقه تعرض کردند و با شکستن شیشه‌های ساختمان و پرتاب نارنجک دستی کوکتل مولوتف به این ساختمان آسیب رساندند.»

تورج فرهادی، شهردار منطقه ۱۹، اما حالا در گفتگو با هم‌میهن درباره واقعیت این ماجرا می‌گوید، کجا این حرف زده شده؟ داستان این نیست که بعضی رسانه‌ها بازتاب داده‌اند: «در یک نشست خبری، نحوه عملیات شهرداری منطقه ۱۹ را در مقابله با ساخت‌وساز‌های غیرمجاز توضیح می‌دادم و گفتم، مجبور شدیم برای نیرو‌های شهرداری لباس‌هایی مانند گاردویژه تهیه کنیم.»

چرا لباس‌هایی شبیه نیرو‌های گاردویژه برای نیرو‌های شهرداری تهیه شده است؟ تورج فرهادی در پاسخ به این سوال، از نیرو‌های انتظامی تشکر ویژه می‌کند و با گفتن خداقوت به آن‌ها می‌گوید، عده‌ای از سازندگان فرصت‌طلب، پولدار و زمین‌خوارند: «این فرصت‌طلبان آدم‌های خاص مثل اراذل و اوباش را استخدام می‌کنند تا دور زمین‌های‌شان بایستند و با چوب، سنگ و حتی آهن به نیرو‌های شهرداری مقابله با ساخت‌وساز‌های غیرقانونی، حمله می‌کنند. تا کنون ۴۰-۳۰ نفر از ماموران شهرداری دچار آسیب‌های جدی شده‌اند. به همین دلیل برای آن‌ها لباس‌هایی (کلاه‌خود و سپر) تهیه کردیم تا صدمه جانی نیرو‌های شهرداری را کاهش دهیم. هر روز و بدون استثنا یکی از نیرو‌های شهرداری راهی بیمارستان می‌شود.» او از این که حرف‌هایش تقطیع و منتشر شده، گلایه و تاکید می‌کند که داشتم توضیح می‌دادم چه اتفاقاتی در این تخریب‌ها، واحد عملیات شهرداری را تهدید می‌کند و ما برای حفظ سلامت آن‌ها تجهیزاتی تهیه کرده‌ایم: «چنین برداشتی از حرف‌های من اشتباه است. ما دنبال این هستیم که فرصت‌های منطقه را مدیریت کنیم تا برای ساکنانش ارزش‌افزوده‌ای به وجود آید.»

شهردار منطقه ۱۹ این را هم می‌گوید که این «فرصت‌طلبان» فکر کردند کار انقلاب و نظام تمام است: «آن‌ها با خودشان گفتند: «تا دیر نشده منافع خودمان را برداریم!» برای همین دور پارک که محل تفرج مردم بوده، دیوار کشیده‌اند. در هیچ دوره تاریخ چنین موضوع عجیبی ندیده و نخوانده‌ایم. شاید بشود دور زمین‌های کشاورزی دیوار کشید و با تغییر کاربری ساخت‌وسازی در آن انجام داد، اما واقعا دور از ذهن است که یک نفر دور پارک را دیوار بکشد!»

ساخت‌وساز‌های عجیب و غریب این منطقه به همین‌جا ختم نمی‌شود. جلوی چشم شهرداری ۶۰۰ ساختمان طی همین چند روز که همه سرگرم اعتراضات اخیر بودند، قد کشیده است. تورج فرهادی در این باره می‌گوید، در ناحیه ۳ منطقه ۱۹ تقریبا حدود ۱۰ سال اخیر به محدوده شهر اضافه شده است: «۷۰ درصد این ناحیه زمین‌های کشاورزی و اکثرا زمین‌های اوقافی بوده است. کل ناحیه ۳ حدود ۷۶۰ هکتار است که حدود ۵۵۰ هکتار آن موقوفه مروی و بقیه آن موقوفه جراح تهرانی و مفرح و حدود ۸۰-۷۰ هکتار هم کوره‌پزخانه است. ۱۸۰ هکتار این محدوده پارک ایرانیان و مابقی فضای بازی است که طرح مشخصی هم ندارد تا مردم براساس آن طرح بسازند. موقوفه مروی که به «قمرالسلطنه» (از نوادگان فتحعلی‌شاه قاجار) به کشاورزان اهدا شده، یک مثال است. وقتی این زمین‌ها به محدوده شهر اضافه شد، به فکر این افتادند که این زمین‌ها را تقسیم و بدون مجوز و تفکیکی واگذار کنند. دور زمین‌هایی که فروخته شده هم دیوارکشی نشده بود. در حال حاضر خریداران نمی‌توانند زمین‌های خود را بسازند، چون باید ماده ۱۰۱ تفکیک را مراعات کنند و طبق ضوابط مصوب شورای‌عالی شهرسازی و معماری، با ورود این زمین‌ها از حریم به شهر باید ۷۰-۳۰ (جهت تامین سرانه‌ها ۷۰ درصد زمین به شهرداری واگذار می‌شود) آن رعایت شود. باید ذخیره نوسازی و سهم موقوفه را هم بدهند. یعنی افرادی که زمین‌ها را خریده‌اند هیچ مدرکی دست‌شان نیست؛ بنابراین بیشترشان ترجیح می‌دهند این زمین‌ها را به‌صورت غیرقانونی ساخته و حقوق مکتسبه‌ای را به‌وجود آورند. از سوی دیگر افرادی هستند که زمین‌های بزرگ را خریداری کرده و امروز به هر طریقی مثل لابی، زور، رابطه و ضرب تلاش می‌کنند رانت بیشتری برای خود ایجاد کنند.»

واکنش شهردار

باوجود اینکه شهردار منطقه ۱۹، استفاده از نیرو‌های شهرداری را برای برخورد با معترضان و پوشیدن لباس یگان‌ویژه را برای این ماموریت رد می‌کند، همچنان بین تعدادی از شهروندان و کاربران شبکه‌های اجتماعی دراین‌باره شک وجود دارد. با این حال، اما از شهردار تهران تا اعضای شورای شهر تهران، در گفتگو با هم‌میهن، رفتن نیرو‌های شهرداری به کمک نیرو‌های امنیتی را تایید نمی‌کنند.

یک سوال، اما سر جای خودش است؛ اینکه براساس قانون یا آیین‌نامه‌های داخلی، آیا شهرداری می‌تواند نیرو‌های خود را برای کاهش تنش و مقابله با اعتراضات گسترده در اختیار نهاد‌های امنیتی قرار دهد؟ و آیا شهرداری در بیش از ۵۰ روز اعتراضات سراسری، کمکی به نیرو‌های انتظامی کرده است؟ علیرضا زاکانی، شهردار تهران در این باره به هم‌میهن می‌گوید، وظایف شهرداری مشخص و معلوم است: «بیشترین زحمت را پاکبانان برای تمیز کردن شهر و خدمات شهری به‌ویژه آتش‌نشانی برای صدماتی که آشوبگران به شهر زده بودند، کشیدند. وظیفه ما معلوم است و وظایف‌مان را بدون هیاهو انجام دادیم. هیچ علاقه‌ای نداشتیم که پروپاگاندا کنیم. امیدواریم این‌کار انجام‌شده، مورد قبول خدا قرار گیرد.»

موضوع دیگر، فیلم‌هایی است که از روز‌های اول اعتراضات در تهران منتشر شده؛ فیلم‌هایی که در آن‌ها صف اتوبوس‌های شرکت‌واحد برای بستن میدان‌هایی مانند ولیعصر (عج) مشخص است. شهردار تهران در این باره هم می‌گوید شهرداری هیچ‌وقت اتوبوس‌ها را برای بستن میدان‌ها استفاده نکرده است: «ما دنبال این هستیم که راه‌ها را باز کنیم تا ترافیکی ایجاد نشود، آن وقت شما می‌گویید اتوبوس‌ها را گذاشتیم تا راه را ببندیم؟»
نیرو‌های امنیتی نیازی به شهرداری ندارند
شهرداری تهران از لحاظ قانونی می‌تواند به نیرو‌های امنیتی کمک کند؟ محمد آقامیری، عضو شورای‌شهر تهران در پاسخ به این سوال می‌گوید: «نیروی انتظامی نیازی به کمک شهرداری ندارد.»

او در واکنش به این گفته که سوله‌های مترو برای استراحتگاه در اختیار نیرو‌های امنیتی قرار گرفته است هم می‌گوید: «بعید است چنین اتفاقی رخ داده باشد.»، اما اگر چنین اتفاقی رخ داده باشد، باید شورای‌شهر تهران از آن خبر داشته باشد و نیازی به مصوبه پارلمان شهری پایتخت دارد یا خیر؟ محمد آقامیری در این باره می‌گوید، ضرورتی ندارد شورای‌شهر در جریان این موضوع باشد: «تعامل بین‌خدماتی در سطح شهر تهران از گذشته وجود داشته و هنوز هم این تعامل وجود دارد. مدیریت شهری برای مقابله با ساخت‌وساز‌های غیرقانونی از نیرو‌های انتظامی کمک می‌گیرد. در سیل، زلزله و دیگر حوادث طبیعی هم این تعامل وجود داشته است و این تعامل قانون مشخصی ندارد. اما مسئله این است که نیرو‌های امنیتی نیازی به کمک شهرداری و نیرو‌های آن ندارند.»

بیشتر بخوانید: اعتراضات نتیجه سال‌ها تحقیر زنان بود / با مردم مصالحه کنید، نه مقابل

درباره اینکه قانون در شرایط بحرانی چه وظیفه‌ای به عهده شهرداری گذاشته و آیا اجازه داده که شهرداری نیرو یا تجهیزات خود را در شرایط خاص در اختیار نیرو‌های امنیتی قرار دهند هم احمد صادقی، رئیس کمیته شفافیت شورای‌شهر تهران می‌گوید، در چارچوب حوزه خدمات شهری باید در نگهداشت شهر تعاملاتی وجود داشته باشد: «حوزه پسماند و خدمات‌شهری در دوره اغتشاشات باید بیشتر در سطح شهر باشند تا اتفاقاتی که در شهر رخ می‌دهد و مسبب کند شدن سرعت خدمات‌رسانی به شهروندان می‌شود را مرتفع کنند و خللی در خدمات‌رسانی پیش نیاید.» او می‌گوید در مجموعه اغتشاشات، فرمانده میدانی کار را به دست می‌گیرد: «براساس مصوبات شورای‌عالی امنیت‌ملی تمام سازمان‌ها و نهاد‌ها باید به فرمان این فرمانده باشند. شهرداری هم زیرمجموعه این سازمان‌هاست و باید گوش به فرمان فرمانده میدان باشد.»
در ناآرامی‌ها شهر را به حالت اولیه برمی‌گردانیم

مهدی عباسی، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای‌شهر تهران هم درباره پوشیدن لباس‌های یگان‌ویژه توسط نیرو‌های شهرداری و وظایف قانونی شهرداری تهران در دوره ناآرامی می‌گوید، شهرداری تهران به‌دنبال خدمت‌رسانی و هر موضوعی که مانع آسایش شهروندان شود، تکلیف قانونی دارد: «وظیفه شهرداری تهران در همین ایامی که اغتشاشات بر تهران حاکم بود، این بود که به سرعت خرابی‌ها را به حالت عادی برگرداند و محل‌هایی را که به آتش کشیده شده، اطفا کند. علائم ترافیکی – شهری و المان‌های شهری تخریب شده و شهرداری تهران موظف بود این علائم و المان‌ها را به حالت عادی برگرداند. این تکلیف شهرداری تهران در عرصه خدمات شهری است.»

او معتقد است، این نوع رفتار‌ها ماموریت شهرداری تهران را برای بازگرداندن شهر به حالت طبیعی افزایش می‌دهد: «شهرداری تهران ماموریت دیگری در برابر این نوع مسائل از خود ندارد.»

مهدی عباسی در پاسخ به این سوال که شهرداری می‌تواند اتوبوس‌های خود را در اختیار نیرو‌های امنیتی قرار دهد هم می‌گوید: «شهرداری یک دستگاه خدمت‌گزار است. ترافیک و روان‌سازی شهری جزئی از ماموریت‌های شهرداری است. اینکه چه کاری اشتباه است یا نه، بحث دیگری است. اما شهرداری در ذات ماموریت‌اش موظف است هر تکلیفی را که به عنوان مطلوب و برای رفاه شهروند تعریف می‌شود، انجام دهد. در هر شرایطی و مسئله طبیعی یا غیرطبیعی، وظیفه شهرداری اقداماتی است برای برگرداندن شهر به حالت عادی خود. اینکه این اقدامات در چه شرایطی و با چه روش‌هایی انتخاب می‌شود، مفصل است. قطعا در شهر تهران شهرداری مکلف است وظایف شهری خود را انجام دهد.»

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران می‌گوید، در روز‌های ناآرامی در شهر، تجهیزات شهری تخریب و ترافیک می‌شود و شهرداری موظف است به‌سرعت معابر را باز کند: «البته اگر شهرداری بتواند به وظایف خود عمل کند.» او می‌گوید، اگر اسم این ناآرامی‌ها اعتراضات است، در اعتراضات و اگر اغتشاش است در اغتشاشات نیرو‌های شهرداری چاقو خوردند و صدمه دیده‌اند: «در این شرایط نیرو‌های شهرداری برای این‌که وظایف خود را انجام دهند دچار حادثه شدند. علت آن ماموریت این است که شهر میلیونی است و ممکن است در این حادثه عده‌ای بخواهند در شهر رفتار خشونت‌آمیزی از خود بروز دهند، اما شهروندان تهرانی باید از خدمات اولیه برخوردار شوند. یکی از خدمات اولیه حمل و نقل و دیگری ایمنی شهر است. به همین دلیل شهرداری موظف است به سرعت فرآیند حمل‌و‌نقل را تسریع کند و ایمنی را در شهر پایدار کند تا ماموریت‌های خدماتی خود را انجام دهد.»
نیرو‌های امنیتی در شهرداری قوت نگرفته‌اند

شهرداری ضابط قضائی نیست و در بسیاری از ماموریت‌های خود به کمک نیرو‌های انتظامی، امنیتی و حتی دستگاه قضائی مثل دادستانی نیاز پیدا می‌کند. نیرو‌های انتظامی هم در مقابله با ساخت‌وساز‌های غیرمجاز، اجرای قلع و قمع آرای کمیسیون ماده ۱۰۰ و بسیاری از موارد دیگر همراه شهرداری بوده تا این نهاد غیردولتی به وظایف خود عمل کنند. شاید یکی از مواردی که یکی از نیرو‌های امنیتی تمام‌قد از شهرداری پشتیبانی کرد، آخرین روز‌های اردیبهشت‌ماه امسال بود که رانندگان شرکت اتوبوس واحد اعتراض کرده و دست از کار کشیدند. در آن روز‌ها تهران فلج شد و ترافیک به‌قدری زیاد بود که پایتخت را برای ساعاتی به پارکینگ تبدیل کرد. در آن روز‌ها تعدادی کارمند سپاه برای کنترل ترافیک به کمک شهرداری آمدند، اما به‌نظر می‌رسد درباره برعکس آن، یعنی کمک نیرو‌های شهرداری به نیرو‌های انتظامی و امنیتی در شرایط خاص، قانون تکلیفی در نظر نگرفته است.

ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران در این باره می‌گوید، این شهرداری است که در مقابله با ساخت‌وساز‌های غیرمجاز از نیرو‌های نظامی و انتظامی کمک می‌گیرد: «جایی که شهرداری نیاز داشته باشد با حکم قضایی از نیروی انتظامی کمک می‌گیرد تا امنیت جانی نیرو‌های خود را برقرار کرده و ساخت‌وساز‌های غیرمجاز را تخریب کنند. ولی عکس این یقینا اتفاق نیفتاده است.»

او می‌گوید، کمک شهرداری به نیرو‌های نظامی و امنیتی نه در قانون شهرداری‌ها، نه در قانون نظامی کشور اصلا مطرح نشده است: «حضور در صف نیرو‌های نظامی و امنیتی حتما نیاز به آموزش‌های خاص و تحمل و مدارا دارد. اگر لازم باشد این نیرو‌ها می‌توانند از تجهیزاتی استفاده کنند که نیرو‌های شهرداری استفاده از آن را آموزش ندیده‌اند.»

ناصر امانی می‌گوید، پیش‌بینی نشده است که شهرداری به کمک نیرو‌های نظامی و امنیتی برود: «شهرداری فقط در مواقع خاص به خدمات‌رسانی کمک می‌کند. به عنوان مثال در سیل کن شهرداری تهران وظیفه‌ای نداشت، اما شهرداری تهران با دستور استانداری و وزارت کشور به کمک مردم آن منطقه رفته و گل و لای را از خانه‌ها و امامزاده تخلیه و راه‌ها را باز کرد. سازوکار‌هایی در قانون برای استفاده از تجهیزات و نیرو‌های شهرداری پیش‌بینی شده که در راستای خدمات‌رسانی با دستور برخی مقامات می‌توانند به این کار بپردازند.»

چند روز از اعتراضات سراسری می‌گذشت و دقیقا در همان روز‌هایی که برخی مسئولان در رسانه‌ها اعلام کردند که اعتراضات را جمع کرده‌اند یعنی روز پنج شنبه ۳۱ شهریورماه۱۴۰۱ علیرضا زاکانی، شهردار تهران با حضور در برنامه «صف اول» اعلام کرد: «متاسفانه ۴۳دستگاه اتوبوس، ۵۴ ایستگاه اتوبوس و ۲۳خودروی آتش‌نشانی توسط اغتشاشگران در اتفاقات اخیر آسیب دیده است.»

پس از این مصاحبه بسیاری بر این عقیده بودند که اتوبوس‌های شرکت واحدی که برای بستن میدان ولیعصر استفاده شده ازجمله این اتوبوس‌های آسیب‌دیده‌اند. ناصر امانی، عضو شورای‌شهر تهران در این باره می‌گوید ما هم در رسانه‌ها این خبر را خواندیم: «در همین حد که شهردار تهران و سخنگوی شورای‌شهر تهران اعلام کردند بیش از ۴۰ دستگاه اتوبوس و ایستگاه اتوبوس آسیب دیده، خبر داریم و اطلاعات دقیق‌تری در اختیار ما قرار نگرفت.»

در فضای مجازی خبر‌هایی از امنیتی‌تر شدن فضای شهرداری نسبت به دوره اصلاحات و حتی دوره شهرداری محمدباقر قالیباف منتشر شده است. ناصر امانی در واکنش به این خبر‌ها می‌گوید، نمی‌داند منظورشان از امنیتی‌تر شدن چیست: «قالیباف در دوران شهرداری خود برای پیشبرد پروژه‌های شهرداری از ظرفیت‌های قرارگاه خاتم استفاده می‌کرد. من نشانه‌ای از قوت گرفتن نیرو‌های امنیتی در شهرداری ندیدم.»