پیامد‌های رویکرد غیرواقع‌بینانه به سیاست خارجی؛ از توقف احیای برجام تا فروش پهپاد

اقتصاد۲۴- سیاست خارجی جمهوری اسلامی در چند هفته گذشته، با دو مشکل روبه‌رو شده است. اول آنکه، احتمال احیای برجام به سبب عوامل گوناگون به‌شدت کاهش یافته و دوم آنکه، موضوع فروش پهپاد به روسیه، با واکنش‌های جهانی روبه‌رو و سبب تناقض‌گویی مقامات ایران شده است. می‌توان این پرسش را مطرح کرد که این دو مشکل، با وجود تفاوت‌ها، چه وجه مشترکی دارند؟ این نوشتار پاسخی اجمالی دربر دارد.

پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، فضای مناسبی برای احیای برجام ایجاد کرد. نمایندگان مجلس یازدهم، در آن شرایط طرح "اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها" را تصویب کردند. این قانون شرایط سختی را برای انجام و فرجام مذاکرات احیای برجام، تدوین کرد. نویسنده این یادداشت در آن زمان در نوشتاری به این نکته اشاره کرد که آن قانون سرانجامی نخواهد داشت. آینده نشان داد که آن قانون نتوانست هدف اعلامی خود را محقق کند. دقت در متن آن قانون و اظهارات بعضی از مشاوران رئیس مجلس، بیانگر نقش محوری آن‌ها در تهیه و تصویب این قانون بود.

در ادامه، زمانی که احتمال احیای برجام در تابستان امسال افزایش یافت، گروهی از فعالان و رسانه‌های اصولگرا، با اطمینان فراوان از زمستان سخت غرب خبر دادند و این توهم را رواج دادند که اگر ایران فقط دو ماه صبر کند، ورق به نفع جمهوری اسلامی برمی‌گردد. اما غرب بحران انرژی را مدیریت کرد و وقایع ایران سبب شد فضای سیاسی و رسانه‌ای غرب علیه هرگونه توافق با ایران، تحریک شود تا این‌گونه، پوچی و بی‌اعتباری پیش‌بینی‌های بعضی اصولگرایان و رسانه‌های آنها، آشکار شود.

بعضی رسانه‌ها و نمایندگان مجلس، مدتی پیش از فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه خبر دادند. یکی از مشاوران رئیس مجلس – که همان‌گونه که اشاره شد، از طرح مجلس با عنوان "اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها" حمایت کرده بود – بار دیگر در مصاحبه‌ای دستاورد‌های فروش پهباد به روسیه را تشریح کرد. اما واکنش جهانی سبب شد که بعضی مقامات جمهوری اسلامی و حتی روسیه، موضوع فروش پهپاد‌های ایرانی را انکار و تکذیب کنند و سرانجام وزیر امورخارجه، فروش تعدادی از آن‌ها را به روسیه تأیید کرد.

بیشتر بخوانید: جزئیات نشست آتی شورای حکام، پیش نویس قطعنامه و مواضع برجامی اروپایی‌ها

می‌توان پیش‌بینی کرد که دستگاه دیپلماسی برای مدیریت پیامد‌های احتمالی این موضوع، با مشکل روبه‌رو خواهد بود.
سیاست خارجی و روابط بین‌الملل، حوزه‌ای تخصصی است که با منافع و امنیت ملی، پیوندی محکم دارد. ازاین‌رو، تصمیم‌گیری در این حوزه به فهم مناسبات و معادلات جهانی، واقع‌بینی و پرهیز از خیال‌پردازی نیازمند است.
عده‌ای تا پیش از بهمن۱۳۸۴ ادعا می‌کردند پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت نمی‌رود و اگر هم چنین شود، آن شورا، ایران را تحریم نخواهد کرد. همین عده در مقابل برجام ایستادند و سپس در تدوین و تصویب طرح مجلس یازدهم، فعالانه نقش ایفا کردند و از فروش پهپاد به روسیه تمجید کردند و سرانجام، درباره زمستان سخت غرب، داستان‌ها گفتند. اگر این گروه بتوانند همچنان بر تصمیم‌گیری‌های عرصه سیاست خارجی ایران، تأثیر گذارند، بحران‌ها و مشکلات جمهوری اسلامی ادامه خواهد یافت.

منبع: راهبرد / حسن بختیاری‌زاده، کارشناس ارشد روابط بین‌الملل