پتروشیمی خلیج‌فارس، سرگروهی که حیاط خلوت دولت است

اقتصاد۲۴- شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، بزرگترین شرکت بورسی و به اصطلاح بورسی‌ها، لیدر بازار سهام است. ارزش بازار ۳۵۸ هزار میلیارد تومانی این شرکت را خاص کرده است، اما مهم تر از ارزش بازار بازدهی شرکت در یک‌سال گذشته است.

به گزارش هم میهن ، اغلب شرکت‌های بورسی به‌صورت سالانه بازدهی منفی یا نزدیک به صفر داشتند، حتی شاخص کل بورس زیر یک درصد در یک‌سال گذشته بازدهی داشت، اما شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس با نماد «فارس» در بورس بیش از ۳۲ درصد بازدهی در یک‌سال گذشته داشته و بیش از ۵۰۰ ریال سود برای هر سهم خود تقسیم کرد. این شرکت در یک‌سال منتهی به خرداد ۱۴۰۱ بالغ بر ۱۹۳ هزار میلیارد تومان فروش گاز، پروپان، بوتان، اتان گرید بطری و دیگر محصولات داشت. بزرگترین سهامدار این شرکت سهام عدالت است که دو کرسی در هیئت مدیره شرکت نیز دارد. از دیگر موارد مهم برای شرکت، ارزآوری این شرکت است، چراکه یکی از بزرگترین صادرکنندگان ایران است؛ هرچند باید ریسک تحریم را برای این شرکت در نظر داشت. علاوه بر این در لیست شرکت‌های زیرمجموعه خلیج‌فارس اسامی آشنایی مانند پتروشیمی بندر امام، اروند، تندگویان، فجر، بوعلی، مبین، کارون، پارس، نوری، پالایشگاه بیدبلند و عملیات غیرصنعتی بازارگاد دیده می‌شود.

لیدر بورس تهران این روزها، حال خوبی دارد. هم تولید خوب است، هم قیمت سهام شرکت روند صعودی دارد. در حقیقت، شرکت سهامی صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس از جمله شرکت‌های بورسی است که در روز‌ها و هفته‌های اخیر برخلاف منفی بودن بسیاری از شرکت‌های بورسی، بازدهی مناسبی را از خود به‌جای گذاشت. این شرکت در بازار سرمایه به لیدر بازار معروف است، چراکه به دلیل حجم بزرگی که ارزش بازار و سهام این شرکت دارد، هر حرکت قیمتی به سمت بالا یا پایین، سبب تغییر جهت شاخص‌های بورسی می‌شود. ارزش بازار سهام این شرکت ۳۵۸ هزار و ۳۱۴ میلیارد تومان است. برهمین اساس، این شرکت در رده شرکت‌های بسیار بزرگ در بازار سرمایه قرار می‌گیرد. بازدهی شرکت در سه ماه گذشته سه درصد، در شش ماه گذشته منفی ۷ درصد، در ۹ ماه گذشته ۱۷ درصد و در یک‌سال گذشته ۳۲ درصد بوده که تقریبا در بین حدود ۸۰۰ شرکت بورسی بازدهی بالایی تلقی شده و براساس برخی از رده‌بندی‌هایی که در بازار سهام بورس تهران انجام می‌شود، شرکت هلدینگ خلیج‌فارس به لحاظ بازدهی در رده ۱۰ تا ۱۲ شرکت برتر در بین بیش از ۴۰۰ شرکت بورس تهران قرار می‌گیرد.

در حقیقت، شرکت هلدینگ خلیج‌فارس، بزرگترین شرکت بورسی است که برخی از زیرمجموعه‌های این شرکت خود به اندازه چند شرکت کوچک بورسی است. این شرکت در دو سال گذشته دارای حواشی زیادی بود. واگذاری مسئله‌دار سهام شرکت، مدیرعامل غیرمتخصص و انتصاب سیاسی از جمله مواردی بودند که این شرکت در ماه‌های اخیر پشت سر گذاشته است. علی عسگری، رئیس سابق صداوسیما در دولت سیزدهم مدیرعامل شرکت شده و این انتصاب با انتقادات زیادی همراه بوده است، چراکه این شرکت یکی از تخصصی‌ترین شرکت‌های ایران و یکی از ارزآورترین‌های ایران است و باید دولت برای این شرکت تدابیر بهتری بیندیشد، اما ظاهرا انتصابات سیاسی بر هرچیزی می‌چربد.

چندی پیش، سهام این شرکت به ارزش ۱۰۸ هزار میلیارد تومان واگذار شده که صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت آن را به‌صورت قسطی خریداری کرده است. در حقیقت سهام این شرکت بین زیرمجموعه‌های دولت جابه‌جا شده است و مانند تمام خصوصی‌سازی‌های چند سال اخیر، این واگذاری نیز با، اما و اگر‌های زیادی همراه بود. صندوق بازنشستگی خود را غیردولتی می‌داند. این در حالی است که طبق اساسنامه صندوق‌های بازنشستگی وزارت نفت، وزیر نفت، رئیس هیئت امنای این صندوق است و رئیس صندوق که بالاترین مقام اجرایی صندوق و مسئول اداره آن است از سوی وزیر نفت انتخاب می‌شود. به‌عبارت دیگر، همان نقشی که وزارت کار در شرکت‌های زیرمجموعه سازمان تامین اجتماعی ازجمله شستا بازی می‌کند، در این صندوق‌ها نیز وزارت نفت بازیگر همان نقش است، ولی خود را خصوصی و غیردولتی نشان می‌دهد. تقریبا تمامی این صندوق‌ها زیرمجموعه وزارت‌خانه‌های خود هستند و تبادل مالی نزدیکی دارند، اما به دلیل اینکه صندوق بازنشستگی کارکنان نفت شفافیت مالی نداشته و چندان از عملکرد این صندوق آگاه نیستند، شرکت به‌راحتی خود را غیردولتی معرفی می‌کند.

بیشتر بخوانید: صف آرایی مجلس و دولت بر سر نرخ خوراک پتروشیمی‌ها

صندوق بازنشتسگی کارکنان نفت به حیاط خلوت دولت تبدیل شده است و در حال حاضر این صندوق سهام هلدینگ خلیج‌فارس را خریداری کرده است و همچنان موضوع ناکارآمد بودن خصوصی‌سازی در ایران و خصولتی‌سازی نمایان شده است. شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت دو کرسی در هیئت‌مدیره شرکت هلدینگ خلیج‌فارس دارند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که در شرایطی که وضعیت اقتصادی کشور مناسب ارزیابی نمی‌شود، این واگذاری‌ها به‌صلاح نیست، چراکه ممکن است وضعیت شرکت را تغییر دهد. علت این بدبینی به تجربه خصوصی‌سازی در سال‌های اخیر برمی‌گردد که حتی برخی از آن‌ها خلع‌ید شده‌اند به همین دلیل واگذاری‌ها را در چنین شرایطی به صلاح نمی‌دانند.

وضعیت شرکت

شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس متشکل از شرکت‌ها و بخش‌های تولیدی، مهندسی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، آموزشی و خدماتی به‌عنوان بزرگترین هلدینگ تخصصی پتروشیمی در سال ۱۳۸۹ با مدیریت دولتی به‌صورت سهامی عام تاسیس و در سال ۱۳۹۲ در راستای اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی از مدیریت دولتی به بخش خصوصی واگذار شد. این شرکت در چند وجه یکی از برترین شرکت‌های ایران است. در نگاه نخست باید گفت که محصول محوری این شرکت محصولات گازی و اتیلن است که اهمیت این محصولات برای اقتصاد از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. از طرف دیگر این شرکت، رتبه اول را در صادرات داشته و در گروه پتروشیمی نیز رتبه نخست را دارد. هرچند که باید گفت، تولید این شرکت به دلیل مسائل سیاسی و تحریم‌ها دقیق اعلام نمی‌شود که البته نشان از اهمیت این شرکت برای اقتصاد کشور دارد.

ترکیب سهامداران شرکت عبارت‌اند از ۲۳.۱۱ درصد به شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت، ۲۶.۳۳ درصد به شرکت گروه پتروشیمی تابان فردا، ۱۴.۷۴ درصد به مشمولین سهام عدالت که روش غیرمستقیم را انتخاب کردند، ۱۸.۷۵ درصد به شرکت ملی صنایع پتروشیمی، ۷.۶۱ درصد به سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین، ۱.۳۹ درصد به شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت و مابقی به سایرین سهامداران تعلق دارد.
شرکت دارای ۲۴۱۳۳ نفر نیرو است که ۲۵۰ نفر نیز پرسنل اصلی شرکت هستند و مابقی نیرو‌های گروه هستند که نسبت به سال ۱۳۹۹ رشدی ۲۰ درصدی در تعداد نیرو داشتند.

برخی از فعالیت‌های شرکت‌های زیرمجموعه صنایع پتروشیمی خلیچ‌فارس عبارت‌اند از تاسیس و به‌کار انداختن کارخانه‌ها برای تولید و ذخیره نمودن، حمل و نقل و فروش مواد شیمیایی پتروشیمی، تولید و فروش PET و PTA، تولید و فروش استایرن منومر، پروپان و بوتان، پنتان پالس، تولید و فروش بنزن، ارتوزایلن، پارازایلن، A۹۲، برش سنگین، HTN، رافینت، تولید و فروش اوره و آمونیاک، تولید و فروش اپکسی رزین مایع، اپکسی رزین جامد، پلی‌کربنات، متان، اتان، پروپان، بوتان، کاندنسیت، گاز اسیدی، متانول، متان و C۲ پالس و فرآوری گاز‌های مازاد مجتمع‌های پتروشیمی.

اما در مجموع باید گفت که در حال حاضر، گاز مایع (LPG) در ردیف یکی از مهمترین محصولات صادراتی شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس قرار دارد. اتیلن نیز به‌عنوان یکی از مهمترین مواد میانی تولیدی شرکت‌های زیرمجموعه شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس است.

بررسی ریسک‌ها و هزینه‌های شرکت

براساس طرح‌های زیرمجموعه‌های شرکت، این شرکت حدود هشت میلیارد دلار باقیمانده طرح از محل تسهیلات و منابع درونی دارد که باید در سال‌های آتی تسویه کند و این هزینه‌ها سبب کاهش سوددهی و احتمال کاهش تقسیم سود شرکت خواهد شد. علاوه بر این یکی از مهمترین ریسک شرکت، تحریم‌ها هستند. احتمال افزایش یا کاهش تحریم‌ها همواره وجود دارد و باید این ریسک را همیشه برای شرکت در نظر گرفت. یکی دیگر از احتمالات این است که به دلیل بهره‌برداری از برخی از پروژه‌ها درآمد شرکت تا سه میلیارد دلار در سال‌های آینده رشد یابد. این مسئله یکی از بزرگترین خطر‌ها برای شرکت است که احتمال نفوذ بیشتر دولت می‌شود.

زیرمجموعه پولساز

زیرمجموعه‌های شرکت هلدینگ خلیج‌فارس اعم از شرکت‌های تولیدی، شرکت‌های خدماتی، طرح‌های در حال ساخت و شرکت‌های تولیدی وابسته و غیرمستقیم هستند. حوزه فعالیت شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ خلیج‌فارس بخش بزرگی از صنعت پتروشیمی کشور را شامل می‌شود و این هلدینگ علاوه بر در اختیار داشتن چندین مجتمع پتروشیمی فعال، تعداد زیادی پروژه تکمیل‌نشده نیز در دست اجرا دارد که با راه‌اندازی این واحدها، فعالیت خود را گسترده‌تر خواهد کرد و به‌طور کلی شرکت‌های تابعه آن به چهار بخش تولیدی، خدماتی، پتروشیمی‌های در حال ساخت و شرکت‌های تولیدی وابسته تقسیم می‌شوند.

بیشتر بخوانید: بورس تهران درگیر بحران صنایع ایران

اصلی‌ترین قسمت شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ خلیج‌فارس، مجتمع‌های تولیدکننده محصولات پتروشیمی هستند. این شرکت‌ها عبارت از پتروشیمی ارومیه (شاروم)، پتروشیمی ایلام، شرکت مبین انرژی خلیج‌فارس، شرکت فجر انرژی خلیج‌فارس، پتروشیمی کارون، پتروشیمی خوزستان، پتروشیمی شهید تندگویان (شگویا)، پتروشیمی اروند، پتروشیمی بوعلی سینا، پتروشیمی بندر امام، پتروشیمی پارس و پتروشیمی نوری است. بخش دوم از شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ خلیج‌فارس را شرکت‌های خدماتی تشکیل می‌دهند. این شرکت‌ها عبارت از شرکت تجارت صنعت خلیج‌فارس، شرکت ره‌آوران فنون پتروشیمی، شرکت عملیات غیرصنعتی بازارگاد، شرکت بازرگانی پتروشیمی، شرکت ان‌پی‌سی اینترنشنال، شرکت مدیریت توسعه صنایع پتروشیمی، گروه سرمایه‌گذاری پتروشیمی فارس (پترول) و شرکت عملیات غیرصنعتی ماهشهر است.

بخش سوم از زیرمجموعه‌های شرکت، طرح‌ها و پتروشیمی‌های در حال ساخت هستند که برخی به بهره‌برداری رسیده‌اند و برخی نیز در حال تکمیل هستند. طرح کارخانه گاز و گازمایع یادآوران خلیج‌فارس، شرکت پالایش گاز بیدبلند خلیج‌فارس، شرکت پتروشیمی آپادانا خلیج‌فارس، شرکت پتروشیمی هنگام، شرکت پتروشیمی ایلام (الفین ایلام) و شرکت الفین گچساران از جمله این طرح‌ها هستند. تقریبا تمامی این شرکت‌ها به‌جز یکی از آنها، سودده بوده و برای خلیج‌فارس پولساز هستند. چراکه بازدهی زیرمجموعه‌های شرکت در یک‌سال گذشته به این شرح است که شرکت پتروشیمی نوری ۷۱ درصد، پارس ۷۱ درصد، پترول منفی ۳۰ درصد، مبین ۱۲۷ درصد، فجر ۱۷۴ درصد، شگویا ۴۵ درصد، آریا ۶۱ درصد و بوعلی ۱۲۵ درصد.

دردسر‌هایی که تمامی ندارند

برخی از مشکلات شرکت خلیج‌فارس دردسرساز هستند. مطالبات، مسائل قضایی و شرکت خارجی ورشکسته از جمله مواردی است که شرکت خلیج‌فارس در سال‌های اخیر با آن درگیر بوده و تقریبا هر سال، در صورت‌های مالی این شرکت منعکس می‌شود. حسابرس شرکت در صورت‌های مالی شرکت موارد زیر را به‌عنوان موارد مشروط شرکت گزارش کرده است که دقیقا منعکس می‌شود: «به شرح یادداشت توضیحی ۱-۱-۱۸، ۳-۱۱-۱-۱۸ و ۳-۱۸، سرفصل دریافتنی‌های تجاری و سایر دریافتنی‌ها شامل خالص مطالبات گروه از شرکت بازرگانی پتروشیمی جمعا به مبلغ ۰۵۲ ر ۳۲ میلیارد ریال (شرکت ۷۸۹ ر ۱۰ میلیارد ریال) شامل ۴۱۲ میلیون دلار (به نرخ ۷۵۰۰۰ ریال) مطالبات ارزی و ۶۴۲ ر ۲ میلیارد ریال می‌باشد که تا تاریخ این گزارش مبلغ ۱۸۰ میلیون دلار اصل بخشی از مطالبات شرکت‌های فرعی (پتروشیمی نوری و پارس) به تایید هیئت داوری و مراجع قضایی رسیده است و پیگیری حقوقی شرکت و سایر شرکت‌های فرعی در جریان است.» همچنین «مبلغ ۹۱۵ ر ۱۳ میلیارد ریال از مطالبات ارزی (معادل ۱۹۰ میلیون دلار به نرخ ۷۵۰۰۰ ریال) و مبلغ ۷۸۴ ر ۱۰ میلیارد ریال از مانده سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت گروه به شرح یادداشت‌های توضیحی ۲-۱۱-۱ -۱۸ و ۱-۱-۱۷ مربوط به شرکت پتروشیمی الیانس در کشور فیلیپین است.»

شرکت خارجی ورشکسته

یکی از موضوعاتی که در دوره‌های مالی مختلف، در سال‌های اخیر در صورت‌های مالی شرکت توسط حسابرس تکرار شده است، موضوع ورشکستگی شرکت الیانس در فیلیپین است. این شرکت به دلیل ارزبری برای هلدینگ خلیج‌فارس می‌تواند سبب مشکلات بزرگی شود، شرکت الیانس مستقر در شرکت فیلپین است. حسابرس شرکت در صورت‌های مالی پایان دوره هلیدنگ خلیج‌فارس گزارش کرده است که این شرکت ۱۰۰۰ میلیارد تومان دارایی دارد، اما در مقابل پنج هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان زیان انباشته دارد و در حال حاضر عملیات آن متوقف شده است. خروج از سرمایه‌گذاری مذکور از طریق یکی از روش‌های واگذاری سهام، انتقال تجهیزات، انحلال و ورشکستگی، توسط هیئت‌مدیره شرکت در حال بررسی است. براساس گزارش‌های حسابرس، شرکت الیانس به دلیل عملکرد بد خود زیان‌های زیادی را متحمل شده است که منجر به کسری سرمایه هفت میلیارد پزوی فیلیپین در سال ۲۰۱۸ شده و هیات‌مدیره فعالیت شرکت را متوقف کرده است و بورس فیلیپین نیز در این خصوص رای به توقف فعالیت شرکت داده است.

مجتمع پتروشیمی «آلیانس» طرح مشترک پتروشیمی ایران و فیلیپین بوده که ۸۰ درصد سهام این مجتمع پتروشیمی در اختیار ایران شامل هلدینگ خلیج‌فارس و یک شرکت ایرانی بوده که به دلیل فعالیت غیراقتصادی فعلا تعطیل شده است. هزینه بالای تأمین اتیلن و نبود خوراک مازاد این ماده در منطقه از جمله دلائل تعطیلی این طرح عنوان شد. این خبر در آبان سال ۹۶ درحالی رسانه‌ای شد که بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار برای این طرح سرمایه‌گذاری صورت گرفته بود. خروج از این سرمایه‌گذاری بنا بود با یکی از روش‌های واگذاری سهام، انتقال تجهیزات، انحلال و ورشکستگی انجام گیرد که به دلیل محدودیت‏های ناشی از وجود شریک خارجی و قوانین کشور مذکور تاکنون امکان‌پذیر نشده است. براساس گزارشی، مشخص شده است که حدود ۱۴۰۰ میلیارد تومان مطالبات و ۴۰۰ میلیارد تومان مانده سرمایه‌گذاری این طرح هنوز تعیین‌تکلیف نشده و دارای ابهام است.

تحلیل از وضعیت مالی شرکت

در پنج سال مالی گذشته درآمد عملیاتی، سود خالص و سود هر سهم شرکت روندی افزایشی داشته است. پایان سال مالی شرکت خرداد هر سال است. در خرداد امسال نسبت به سال گذشته درآمد عملیاتی که نشان از درآمد از تولید و فروش شرکت است، رشدی ۳۴ درصدی درآمد عملیاتی شرکت، افزایش سود خالص شرکت سودی ۴۴ درصدی را در پی داشته داشته است. شرکت سالانه چندین هزار میلیارد تومان تسهیلات دریافت می‌کند که برای شرکت‌های بزرگ امری معمولی است و برای ارزیابی وضعیت تسهیلات شرکت‌ها باید نسبت هزینه‌های مالی به سود خالص را بررسی کرد که برای شرکت خلیج‌فارس روندی کاهشی دارد. یکی از مواردی که باید در خصوص شرکت و زیرمجموعه‌های شرکت به آن اشاره کرد عدم تولید براساس ۱۰۰ درصد ظرفیت تولید شرکت است.

ظرفیت اسمی شرکت ۳۰ میلیون تن تولید سالانه است، اما به دلیل مشکلاتی که در حوزه تولید و فروش وجود دارد، شرکت بیش از تولید ۲۵ میلیون ۷۷۳ هزار و ۱۸۲ تن نداشته و کمتر از ظرفیت اسمی حتی تولید می‌کند. وضعیت مالی شرکت در سه سال گذشته نشان از رشد این شرکت در حوزه‌های مختلف مالی دارد. سودی که نسبت به فروش کسب می‌کند، روبه‌رشد است، هرچند کند، اما مثبت ارزیابی می‌شود. شرکت دارای ۱۳۷ هزار و ۴۹۳ میلیارد تومان دارایی است که بازدهی از این میزان دارایی بالای چهل درصد است، یعنی از هر ۱۰۰ تومان دارایی شرکت ۴۰ تومان بازدهی کسب می‌کند که رقم قابل‌توجهی در این شرایط اقتصادی است. هرچند که تولیدات شرکت به دلیل استراتژیک بودن همواره پربازده خواهد بود. نسبت بدهی شرکت نیز وضعیت مناسبی داشته و در حال کاهش است و نشان از نداشتن تعهدات بالاست و ریسک شرکت پایین است. بر اساس صورت‌های مالی، شرکت خلیج‌فارس شرایط خوبی دارد. تنها مشکل این شرکت تحریم‌هایی است که ممکن است ریسک‌های زیادی را برای شرکت ایجاد کند.