سیگنال‌های برجامی؛ دیدار حسین امیرعبداللهیان و علی باقری با جوزپ بورل و انریکه مورا

اقتصاد۲۴- سومین نشست مجمع گفت‌وگوی تهران به تریبونی برای موضع‌گیری مقام‌های ایرانی درباره مذاکرات احیای برجام تبدیل شد و البته شاه‌بیت این موضع‌گیری‌ها هم به سید کمال خرازی، رییس شورای راهبردی روابط خارجی و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اختصاص داشت. کمال خرازی در حالی که حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه در جلسه حضور داشت با اشاره به مذاکرات احیای برجام گفت: «ایران آمادگی دارد به تعهدات برجامی خود بازگردد. مسائل بسیاری از معضلاتی که در مذاکرات بوده حل شده و الان تنها مساله پادمان است و مسائلی از گذشته که در اختیار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. امیدواریم با سفری که کارشناسان آژانس به ایران دارند این مساله حل شود و برجام به نتیجه برسد.»

کمال خرازی در ادامه سخنانش در این نشست سخنان چند ماه پیش خود درباره توانایی فنی ایران برای ساخت بمب هسته‌ای را تکرار کرده و گفت: ما به همت دانشمندان خود به تکنولوژی هسته‌ای دسترسی کامل پیدا کردیم. امروز از توانایی‌های بالا در این حوزه برخورداریم و هر روز سانتریفیوژ‌های پیشرفته‌تر و تولید بالاتر را اعلام می‌کنیم. ما توانایی داریم ولی قصد تولید بمب را نداریم. ما تولید بمب را حرام و از نظر راهبردی راهگشا نمی‌دانیم، چراکه اگر ایران به سمت سلاح هسته‌ای برود کشور‌های منطقه هم در مسابقه تسلیحاتی قرار می‌گیرند و می‌خواهند با کمک دیگران سلاح هسته‌ای تولید کنند. به این دلیل است که ما از دهه ۱۹۷۰ خواهان منطقه عاری از سلاح‌های هسته‌ای هستیم و می‌گوییم تسلیحات هسته‌ای باید نابود شود و این (رژیم) به پادمان بپیوندد.
رییس شورای راهبردی سیاست خارجی در بخش‌های دیگری از سخنانش تاکید کرد که هرچند داشتن فناوری هسته‌ای بازدارنده است، اما جمهوری اسلامی ایران سلاح هسته‌ای را الزاما امنیت‌آور نمی‌داند و مولفه‌های امنیت از نظر ما مولفه‌های دیگری هستند. 

حسین امیرعبداللهیان: آماده بازگشت به تعهدات‌مان در برجام هستیم

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه در بخش‌هایی از سخنرانی خود در سومین دور مجمع گفت‌وگوی تهران به مساله مذاکرات احیای برجام و رویکرد ایران و امریکا به این مذاکرات اشاره کرده و گفت: امریکا از سویی امروز صحبت از مذاکرات هسته‌ای و رسیدن به گام‌های نهایی توافق کرده و از سوی دیگر از ایجاد ناامنی و بی‌ثبات کردن ایران حمایت می‌کند. این سیاست ریاکارانه باید پایان یابد و اگر چنین شود و ایالات متحده واقع‌بینانه و در مسیری عملی و واقعی به دنبال رسیدن به توافق و بازگشت به تعهدات خود در برجام باشد، جمهوری اسلامی ایران نیز آمادگی دارد از مسیر گام‌های پایانی توافق برای رفع تحریم‌ها و بازگشت همه طرف‌ها به تعهدات استقبال کند. اکنون ما در مسیر استمرار تبادل پیام‌ها، مشورت و تعامل مستمر با نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا هستیم. روز یکشنبه نیز معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفتگو‌های سازنده و رو به جلویی را با همکارانم در سازمان انرژی اتمی داشتند.  

به گزارش «اعتماد»، نکته قابل توجه در سخنرانی و سخنان وزیر خارجه در جمع خبرنگاران عدم اشاره به سخنان کمال خرازی درباره حل و فصل اختلاف‌ها میان ایران و امریکا و محدود شدن آن به اختلاف پادمانی با آژانس بود.  
امیرعبداللهیان در جمع خبرنگاران درباره مذاکرات برجام و دیدار‌های حاشیه‌ای او و علی باقری با بورل و مورا در امان گفت: «تماس‌ها و گفتگو‌های همکارم آقای باقری با انریکه مورا و تماس‌های من و جوزپ بورل به صورت جدی در جریان است. اردن فرصت مناسبی است تا بتوانیم این گفتگو‌ها را تکمیل کنیم. امیدوارم با توجه به رویکرد امریکایی‌ها در سه ماه گذشته شاهد واقع‌بینانه رفتار کردن طرف امریکایی باشیم. به امریکایی‌ها به صراحت اعلام می‌کنم بین ریاکاری و درخواست برای رسیدن به توافق و بازگشت امریکا به برجام باید یکی را انتخاب کنند.»

نمایش اراده سیاسی ایران برای احیای برجام

به گزارش «اعتماد»، این بخش از سخنان کمال خرازی به بمب خبری در فضای رسانه‌ای داخل تبدیل شد و او را به نخستین مقام ایرانی تبدیل کرد که از حل تمام اختلاف‌ها (جز مساله پادمان) میان ایران، ۱+۴ و امریکا در مسیر احیای برجام خبر داد. مذاکرات برای احیای برجام در چند ماه اخیر عملا در حالت اغما بوده و طرف‌های اروپایی و امریکایی با بی‌میلی نسبت به این مذاکرات صحبت کرده و بعضا هر روز تکرار کرده‌اند که فعلا در مواجهه با ایران، مساله احیای برجام در اولویت نیست و ترجیح می‌دهند به آنچه دغدغه‌های حقوق بشری و حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین می‌خوانند، بپردازند. به‌رغم این تظاهر به بی‌میلی در طرف اروپایی و امریکا، وزیر خارجه و سخنگوی وزارت خارجه بار‌ها و بار‌ها در ۴ ماه اخیر از تبادل پیام میان ایران و امریکا با وساطت اتحادیه اروپا خبر دادند.  

بیشتر بخوانید: ایران در دوراهی از سرگیری مذاکرات یا ترک کامل میز!

حسین امیرعبداللهیان در نشست خبری که دوم آذرماه ۱۴۰۱ با خبرنگاران رسانه‌های داخلی و خارجی داشت در پاسخ به روزنامه اعتماد درباره آخرین وضعیت مذاکرات احیای برجام از باقی ماندن سه اختلاف با طرف غربی به خصوص ایالات متحده خبر داده و گفته بود: ما به‌طور مشخص در سه موضوع با طرف امریکایی تفاوت دیدگاه و اختلاف‌نظر داریم. سه کشور اروپایی هم در این موضوعات با طرف امریکایی همکاری می‌کنند، اما آقای جوزپ بورل و آقای انریکه مورا تلاش دارند که به راه‌حلی در این موضوعات دست پیدا کنیم. یکی از این موضوعات حل مسائل باقیمانده با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. موضوع دیگر به تضمین اقتصادی بازمی‌گردد. ما سعی کردیم این موضوع را فرمول‌بندی بکنیم. اینکه مدت اجرای قرارداد کمپانی‌های خارجی در ایران باید به نحوی باشد که سرمایه‌گذار خارجی برای انتقال سرمایه به ایران بتواند اعتماد کند. اینکه گفته شود تا پایان دولت آقای بایدن توافق پابرجاست و پس از آن را نمی‌دانیم، درست نیست. ما با یک قبیله در امریکا طرف نیستیم.

با یک حکومت طرفیم. قرار نیست آمد و رفت دولت‌ها قرارداد‌های بین‌المللی را متزلزل کند. سومین مورد این است که در راستای تضمین اقتصادی، این بازی که طرف‌های غربی به راه انداختند و تسری تحریم به طرف‌های ثالث را عاملی برای تداوم تحریم قرار دادند، باید رفع شود. در این موضوعات آخرین متنی که نشات گرفته از دیدگاه‌های کارشناسی و دیدگاه‌های دو‌طرف بود، یعنی متن پیشنهادی آقای بورل (در مرداد‌ماه ۱۴۰۱) روی میز است، اما همچنان در سه موضوع مشخص اختلاف وجود دارد و متن باید نیرومند‌تر شود.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه نیز در چند هفته اخیر بار‌ها بر برقراری تماس میان ایران و اتحادیه اروپا به شکل مستقیم و ایران و امریکا به شکل غیرمستقیم به منظور احیای برجام خبر داده و روایت طرف امریکایی درباره در اولویت نبودن این مساله را به دورویی تعبیر و مورد انتقاد قرار داده است.  

در چنین شرایطی سخنان کمال خرازی درباره حل تمام مشکلات میان ایران و طرف مقابل در مسیر احیای برجام و محدود شدن اختلاف به یک مورد اختلاف‌های پادمانی به مطرح شدن پرسش‌های کلیدی منتهی شد: 
۱- در فاصله نخستین تا واپسین روز‌های آذرماه که عملا شاهد رفت و آمد حداقل اعلام شده‌ای هم میان هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و کشور‌های عضو برجام نبودیم چه اتفاقی رخ داد که دو اختلاف اعلام شده از سوی وزیر خارجه حل و فصل شد؟ آیا جمهوری اسلامی ایران از مطالبه‌های از پیش اعلام شده عقب‌نشینی کرده یا طرف امریکایی انعطاف بیشتری به خرج داده و شاید هم گزینه سوم که حصول راه‌حلی مرضی‌الطرفین است.  
۲- چرا تنها چند ساعت باقیمانده به حضور حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه و علی باقری، معاون سیاسی او در امان به منظور شرکت در کنفرانس بغداد ۲ که در حاشیه آن دیداری هم میان هیات ایرانی با هیات اتحادیه اروپا به ریاست جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همراهی انریکه مورا صورت خواهد گرفت، کمال خرازی باید از حل و فصل اختلاف‌ها (جز یک مورد) در مسیر احیای برجام سخن بگوید؟ آیا می‌توان این اظهارنظر از سوی چهره‌ای نزدیک به رهبری را پیام نهایی ایران به طرف مقابل در مذاکرات دانست؟  

بیشتر بخوانید: دلار ۴۰ هزار تومانی نتیجه اشتباه استراتژیک انتشار اوراق سکه

به گزارش «اعتماد» به نظر می‌رسد که این سخنان کمال خرازی در کنار بیانیه‌ای که چند روز پیش از سوی وزارت خارجه منتشر و در آن تاکید شده بود که ایران براساس پیش‌نویس مذاکرات وین آماده جمع‌بندی مذاکرات است، قابل تعبیر به پیامی مثبت از سوی ایران در آستانه دیدار هیات ایرانی و اروپایی در امان است.  
در حالی که طرف مقابل ایران در چند ماه اخیر مرتبا توپ را به زمین ایران پاس داده و جمهوری اسلامی را مقصر عدم به نتیجه رسیدن مذاکرات دانسته اکنون هیات ایرانی در حالی پس از چندماه وقفه با هیات اروپایی به ریاست بورل درباره مذاکرات گفتگو می‌کند که پیام صادر شده از جانب تهران آمادگی برای احیای برجام در صورت حل و فصل اختلاف‌های پادمانی است. به گواه تمام کارشناسان حل و فصل اختلاف میان ایران و طرف مقابل برای احیای برجام در گرو اراده سیاسی دو طرف است. به نظر می‌رسد که ایران این اراده سیاسی را با محدود کردن اختلاف‌ها به یک مورد مسائل پادمانی به تصویر کشیده، اما باید دید که آیا طرف مقابل حاضر است در فضای سیاسی جدیدی که علیه ایران ساخته شده موافقت خود را با احیای برجام اعلام کند؟ 

دیپلمات‌های غربی: پنجره دیپلماسی با ایران بسته نخواهد شد

اگرچه امریکا و متحدان اروپایی‌اش معتقدند که اکنون زمان خوبی برای احیای برجام نیست، اما حتی اگر در مقطعی برجام از بین برود، این بدان معنا نیست که دیپلماسی در همان زمان دفن خواهد شد. خبرگزاری رویترز در تازه‌ترین گزارش با اشاره به این رویکرد در طرف مقابل ایران در مذاکرات احیای برجام نوشت: امریکا نزدیک به دو سال برای حصول توافق بر سر احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تلاش کرد و شکست خورد، با این حال واشنگتن و متحدان اروپایی‌اش از بستن پنجره دیپلماسی سر باز می‌زنند. دلایل آن‌ها نشان‌دهنده خطرناک بودن رویکرد‌های جایگزین آن همچون پیامد‌های غیرقابل پیش‌بینی گزینه نظامی علیه ایران است و به‌علاوه آن‌ها کماکان بر این باورند که هنوز فرصت برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران وجود دارد، حتی اگر ظرفیت غنی‌سازی خود را وسعت داده باشد.

جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هفته گذشته پس از دیدار با مقامات اتحادیه اروپا در بروکسل با تکیه بر ادعا‌ها درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران گفت: از نظر من هیچ گزینه بهتری از برجام برای اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای وجود ندارد.

در ادامه این گزارش خبرگزاری رویترز آمده است: یک دیپلمات می‌گوید تا زمانی که ایران از خط قرمز، یعنی غنی‌سازی اورانیوم در سطح ۹۰ درصد عبور نکند مسیر دیپلماسی همچنان باز خواهد ماند، اما اگر چنین اتفاقی رخ دهد، مساله در اروپا و ایالات متحده کاملا تغییر خواهد کرد.

رویترز به نقل از یک مقام ارشد دولت امریکا که خواست نامش فاش نشود، نوشت: اگرچه مذاکرات متوقف شده است، انریکه مورا هماهنگ‌کننده مذاکرات هسته‌ای هنوز با تمامی طرف‌ها در تماس است.
براساس ترجمه ایسنا، در بخش پایانی گزارش رویترز آمده است: حتی اگر توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ نتواند احیا شود، به گفته یک مقام ارشد دولت بایدن راه‌حل‌های دیپلماتیک دیگری ممکن است امکان‌پذیر باشد. اینکه چه زمانی و چگونه می‌توان برجام را احیا کرد، یک سوال دشوار است. اما حتی اگر در مقطعی، برجام از بین برود، این بدان معنا نیست که دیپلماسی در همان زمان دفن خواهد شد.