چرا هیچ‌کس مرگ برجام را گردن نمی‌گیرد؟

اقتصاد۲۴- به تازگی ویدئویی از "جو بایدن" رئیس جمهور آمریکا منتشر شده که وی در آن از مرگ توافق برجام سخن می‌گوید؛ با این حال به این نکته نیز اشاره می‌کند که به هزاران دلیل قادر نیست این مساله را به صراحت و در قالب سیاست رسمی ایالات متحده آمریکا اعلام کند. "جان کربی" سخنگوی وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) و "رابرت مالی" (نماینده ویژه دولت آمریکا در مساله ایران و مذاکرات هسته‌ای وین) نیز در موضع‌گیری‌های جداگانه‌ای تاکید کرده‌اند که توافق برجام و احیای آن در اولویت دولت آمریکا نیست.

 در این رابطه حتی رابرت مالی مدعی شده که ایران پیشتر بار‌ها به توافقی که مورد اجماع و موافقت تمامی طرف‌ها بوده پشت کرده و فرصت‌ها را در این رابطه سوزانده است. با این حال، حسین امیر عبداللهیان که برای نشست بغداد ۲ به امان پایتخت اردن سفر کرد، در جریان ملاقات خود با "جوزپ بورل" مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، سیگنال‌های تازه‌ای را در مورد اراده ایران جهت دستیابی به یک توافق کارآمد و خوب با غرب ارسال کرده است.

این مساله در کنار تلاش‌های ضمنی واشینگتن جهت حفظ کانال‌های دیپلماتیک با تهران، گمانه‌زنی‌های مختلفی را در مورد سرنوشت نهایی توافق برجام ایجاد کرده است. با این همه، هنوز هم بسیاری با اشاره به ویدئوی اخیری که از بایدن منتشر شده به طرح این سوال می‌پردازند که اساساً چرا رئیس‌جمهور آمریکا بنابر آنچه خود می‌گوید، علی رغم تاکید بر اینکه توافق برجام مُرده است، حاضر به اعلام رسمی و صریح این موضوع نیست؟ در واقع، چه محرک‌هایی وی را از اعلام این مساله برحذر می‌دارند؟

در این راستا، در گفتگو با "فریدون مجلسی"، "منصور حقیقت پور" و "جلال خوش‌چهره"، ۳ تن از کارشناسان حوزه سیاست خارجی کشورمان، به ارزیابی و تحلیل این موضوع پرداختیم. مشروح پاسخ این ۳ کارشناس به سوال مذکور را در ادامه مطالعه فرمایید.

هیچ‌کس، مرگ برجام را گردن نمی‌گیرد

رمزگشایی از موضع‌گیری مرموزفریدون مجلسی، دیپلمات سابق و کارشناس سیاست خارجی کشورمان در مورد دلایل موضع‌گیری اخیر جو بایدن گفت: «من فکر می‌کنم که جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به این جمع‌بندی رسیده که ایران مایل به احیای برجام نیست. البته که این بی میلی پیشتر بار‌ها به انحاء مختلف و در قالب‌های مستقیم و غیرمستقیم از سوی برخی مقام‌های ایرانی نیز اعلام شده است».

وی افزود: «در واقع، برخی مقام‌های کشورمان نسبت به کلیت توافق برجام انتقاد‌های جدی دارند و حتی این توافق را توافقی بَد و به زیان ایران خوانده‌اند. در کنار این‌ها، با حضور دولت جدید ایران در قدرت نیز شاهد فرسایشی شدن مذاکرات و تشدید غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران بوده‌ایم و در جبهه مقابل، با تشدید فشار‌ها علیه ایران رو به رو شده‌ایم. به نظر من غرب به خوبی می‌داند که برجام توافقی مُرده است. از طرفی، وزیر خارجه ایران اعلام کرده که ما پیشنهاد خود را جهت احیای برجام داده‌ایم و منتظر ابراز حسن نیت آمریکا هستیم».

فریدون مجلسی تصریح کرد: «این مساله از نگاه دولت کشورمان به معنای تسلیم شدن دولت آمریکا در برابر درخواست‌های ایران و قبول متنی است که مورد نظر ایران است. در جبهه مقابل و از طرف آمریکا نیز ابراز حسن‌نیت ایران به معنای قبول مطالب و پیشنهاداتی است که پیشتر واشینگتن از طریق واسطه‌های بین المللی به تهران ارائه کرده است. در واقع، آمریکا به ایران گفته است که اگر می‌خواهد از فضای تحریم‌ها خارج شود و بار دیگر به فضای بین المللی بازگردد، هیچ راهی جز پذیرش شروط مد نظر آمریکا ندارد».

این کارشناس حوزه سیاست خارجی گفت: «در این راستا، از دید غرب و به طور خاص آمریکا، این ایران بوده که مولفه‌های مندرج در توافق "ان پی تی" را رعایت نکرده و از نگاه غرب، عدم احیای برجام نوعی تنبیه نرم ایران به خاطر انحراف از عمل به تعهدات بین‌المللی‌اش، بوده است. البته که ایران در سال‌های اخیر بار‌ها تاکید کرده که از قطعنامه‌ها و رویه‌های قهری غرب علیه خود نمی‌هراسد. در این فضا، وقتی بایدن می‌گوید که برجام مُرده است، این بدان معناست که او بر این باور است که نظر دولت ایران برخلاف برجام و احیای آن است. البته که واشینگتن به طور خاص مایل نیست که مسوولیت مرگ توافق برجام را نیز برعهده بگیرد».

فریدون مجلسی خاطرنشان کرد: «آمریکایی‌ها مسوولیت خروج خود از توافق برجام را برعهده گرفته‌اند، اما مسوولیت مرگ این توافق را برعهده نمی‌گیرند و سعی دارند به طریقی توپ را در زمین ایران بیندازند. البته که مجموعه غرب و به ویژه آمریکا ظاهرا ابراز تمایل‌های اخیر ایران جهت احیای برجام را در سطح شعار می‌بینند و معتقدند که ایران اراده‌ای جدی جهت تداوم غنی سازی اورانیوم و کسب پیشرفت‌های بیشتر در حوزه مسائل هسته‌ای دارد.

در این رابطه، مواضع اخیر کمال خرازی مبنی بر اینکه ایران توانایی ساخت تسلیحات اتمی را دارد و همچنین برخی صدا‌ها که از مجلس در این رابطه به گوش می‌رسند نیز از منظر غرب گواهی عینی بر این مساله هستند. در این فضا، غرب تحلیل و برآورد عمده و اصلی خود را بر این مساله قرار داده که امکان احیای برجام وجود ندارد، زیرا اساسا تمایلی به این کار نیز وجود ندارد و هر آنچه در این میان مطرح است، صرفا شعار و مواضع دیپلماتیک است».

آمریکا در پشت‌پرده از ایران معذرت‌خواهی می‌کند؛ آن‌ها به توافق باز خواهند گشت

رمزگشایی از موضع‌گیری مرموزمنصور حقیقت پور، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی و تحلیلگر مسائل سیاسی نیز در توضیح این که دلایل بایدن جهت اعلام نکردن صریح شکست مذاکرات چیست؟ گفت: «من به طور کلی مواضع و صحبت‌های شفاهی رئیس جمهور آمریکا را چندان جدی تلقی نمی‌کنم، زیرا ایشان یک انسان حواس پرتِ آلزایمری هستند. اخیرا دیدیم که وی در مقابل رئیس جمهور اوکراین، ایران را با اوکراین اشتباه می‌گیرد. افغانستان را با عراق عوضی می‌گیرد و ده‌ها مثال دیگر نیز وجود دارد که ما در مدت اخیر آن‌ها را از بایدن مشاهده کرده‌ایم و گواهی بر حواس پرتی‌های مفرط وی هستند. به طور کلی از دید من، بایدن تعادل روانی و عقلی ندارد».

وی افزود: «حتما پزشکان حاذق و خبره‌ای در حوزه روانپزشکی و روانشناسی پیدا می‌شوند که بایدن را معالجه و برای درد او درمانی ارائه کنند. با این حال، من نمی‌دانم که چرا رئیس جمهور آمریکا به آن‌ها مراجعه نمی‌کند. جدای از این‌ها باید به این نکته نیز اشاره کنم که اساسا آمریکایی‌ها در شرایطی در سطح بین‌المللی نیستند که بخواهند مثلا خط و نشانِ مرگ برجام را برای ایران بکشند. آن‌ها گهگاه عملیات‌های روانی و تبلیغی را در جامعه ما انجام می‌دهند و برخی مواقع نیز پاسخ می‌گیرند (مثلا در حوزه تلاش‌های آن‌ها برای افزایش قیمت ارز‌های خارجی)، با این حال، سیاست‌های اعلامی دولت آمریکا با سیاست‌های میدانی آن‌ها زمین تا آسمان متفاوت است».

بیشتر بخوانید: برجام وارونه؛ چرا طرفین خوانشی دوگانه از توافق دارند؟

این نماینده سابق مجلس شورای اسلامی کشورمان تصریح کرد: «سیاستمداران آمریکایی در ظاهر در مورد مسائل ایران چیزی می‌گویند، اما در پشت پرده دست به اقدامات دیگری می‌زنند و رویه‌های متفاوتی را در پیش می‌گیرند. شاهد بوده‌ایم که بار‌ها آن‌ها در ظاهر مواضعی را علیه ایران مطرح کرده‌اند، اما در پشت‌پرده از ایران معذرت خواهی می‌کنند و بیان می‌دارند که موضع رسمی و حقیقی خود را اعلام نکرده‌اند».

حقیقت پور گفت: «برداشت من این است که آمریکایی‌ها در نهایت به توافق برجام بازخواهند گشت. آن‌ها مدت هاست که در حال از دست دادن متحدان خود در سطح منطقه هستند (نظیر عربستان، امارات، و قطر) و در این شرایط، به جای اینکه بخواهند در مورد مسائل ایران خط و نشان بکشند، به این نیاز دارند تا دوستان و متحدان خود را حفظ کنند. از این رو همانطور که گفتم آمریکایی‌های به برجام بازخواهند گشت و حرف و مواضع آن‌ها نظیر آنچه اخیرا بایدن اعلام کرده، چیزی جز ژست‌های توخالی نیست.

ژست‌هایی که بیش از همه معطوف به اخذ امتیازات از ایران هستند و الا چیزی جز مطالبی بیهوده و بی پایه و اساس نیستند. به نظر من هم اروپایی‌ها و هم آمریکایی‌ها از مواضع امروز خود علیه ایران پشیمان خواهند شد و بالاخره نیز راهی جز بازگشت به برجام و به رسمیت شناختنِ حقوق حقه ملت ایران ندارند».

موضع‌گیری بایدن تحت تاثیر فشار‌های تبلیغاتی و جو عمومی علیه ایران است

موضع‌گیری مرموزجلال خوشچهره، روزنامه نگار پیشکسوت و کارشناس حوزه سیاست خارجی نیز در مورد محرک‌های موضع‌گیری بایدن و عللی که وی با استناد به آن‌ها نمی‌تواند مرگ رسمی توافق برجام را اعلام کند گفت: «پیرو ویدئویی که اخیرا از بایدن منتشر شده و تحلیل و تفسیر‌های مختلفی که در رابطه با آن ارائه می‌شود، به تازگی رابرت مالی بار دیگر از تمایل واشینگتن جهت احیای برجام خبر داده است. به نظر من موضع گیری اخیر بایدن علیه ایران و توافق برجام تا حدی تحت تاثیر فشار‌های تبلیغاتی بوده که علیه دولت بایدن و دموکرات‌ها در مورد تعامل آن‌ها با ایران برقرار است».

وی افزود: «در واقع بایدن به دنبال آن بوده تا جای ممکن دامنه فشار‌ها علیه خود و حزبش را بکاهد و در میان افکار عمومی آمریکا و معادلات سیاسی کشورش نیز وضعیت آرام‌تری را تجربه کند. جدای از این‌ها، به هر حال بایدن نوعی پیش بینی را انجام داده که امکان دارد برجام آینده مشخص و معلومی نداشته باشد. البته که این پیش بینی خیلی دور از واقعیت نیست، اما نکته سومی هم وجود دارد و آن این است که تا زمانی که مذاکرات برجامی هست، در‌های دیپلماتیک نیز باز است و در این چهارچوب می‌شود به فرصت‌های تازه دست پیدا کرد و برای آن فرصت‌ها، موقعیت‌های تازه نیز ایجاد کرد».

خوش‌چهره ادامه داد: «از این رو، ما باید زمان، مکان و شرایطی که بایدن در قالب آن‌ها در مورد ایران دست به موضع گیری می‌زند را ببینیم و ارزیابی کنیم. البته که آنطور که من مطلع شده‌ام، ویدئویی که اخیرا از بایدن منتشر شده، به دوره زمانی انتخابات میاندوره‌ای کنگره آمریکا بر می‌گردد. دوره‌ای که فشار‌های جدی جمهوری‌خواهان و برخی افکار عمومی در آمریکا علیه دموکرات‌ها و شخص بایدن مبنی بر تعامل با ایران را شاهد بوده‌ایم».

این کارشناس حوزه سیاست خارجی تصریح کرد: «تردیدی نیست که ناآرامی‌های اخیر کشورمان نیز این جو را ملتهب‌تر کرده است. در این میان، به نظر من انجام برخی اشتباهات از سوی تهران در رابطه با معادله برجام نیز موجب شده تا اجماعی کم بدیل علیه ایران شکل گیرد که برونداد آن همان چیزی که بایدن در ویدئو به آن اشاره کرده است. با این حال، دولت بایدن در‌ها دیپلماتیک را نبسته، اما ناامیدی خود را از روند کنونی تلاش‌ها جهت احیای برجام اعلام کرده است. دلیل اصلی این موضوع نیز این است که موانع جدی در مسیر دستیابی به یک توافق با ایران همچنان سرجای خود هستند و سفر اخیر حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه کشورمان و علی باقری کنی معاون وی به امان و شرکت آن‌ها در اجلاس بغداد ۲ هم نشان داد که چندان نمی‌توان نسبت به احیای برجام امیدوار بود».

جلال خوشچهره در پایان گفت: «از این رو، به طور کلی من بر این باورم که بایدن هرگونه موضع گیری سازنده در مورد ایران را برای خود و موقعیت دولت و حزبش پُرهزینه و خسارت بار دیده و سعی دارد با جو عمومی که اکنون علیه ایران به راه افتاده همراهی کند و بی‌دلیل برای خود و دولتش هزینه‌زایی نکند. مساله‌ای که به ویژه با توجه به تشدید فعالیت‌های جمهوری‌خواهان جهت بازپس گیری کاخ سفید از دموکرات‌ها در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ آمریکا، ابعاد جدی‌تری را نیز به خود می‌گیرد و بیش از پیش از اهمیت برخوردار می‌شود».