ردپای فقر در بازماندن و ترک تحصیل

اقتصاد۲۴- بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ به بیش از ۹۱۱هزار نفر رسیده است. مقایسه این تعداد با بازماندگان از تحصیل در ۶ سال گذشته نشان از رشد ۱۷ درصدی دارد. مشکلات اقتصادی یکی از عوامل اصلی ترک تحصیل محسوب می‌شود و می‌توان گفت که گسترش فقر در محرومیت از تحصیل ایرانیان نقش پررنگی ایفا کرده است.

بر اساس آمار ارائه‌شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ با رشد ۱۷ درصدی نسبت به سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ به بیش از ۹۱۱ هزار نفر رسیده است. با وجود اینکه آموزش عمومی یکی از مهم‌ترین اهداف توسعه‌ای ایران در یکصد سال اخیر بوده است، گسترش بازماندگی از تحصیل نشان از عدم دستیابی کامل به هدف مذکور دارد.

تصویر عددی از بازماندگان تحصیلی

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، تعداد کل افراد بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ حدود ۷۷۷ هزار نفر بوده است. این در حالی است که تعداد بازماندگان از تحصیل در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ با رشد ۱۷ درصدی نسبت به سال مذکور به بیش از ۹۱۱ هزار نفر رسیده است.

بیشتر بخوانید: زندگی منهای مدرسه؛ افزایش ۳ برابری ترک تحصیل در مناطق محروم

تعداد دانش‌آموزان ترک‌تحصیل‌کرده در سال ۱۳۹۴-۱۳۹۳ حدود ۳۴۷ هزار نفر بوده که با کاهش ۶/ ۱۹ درصدی در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ به حدود ۲۷۹ هزار نفر رسیده است. با‌این‌حال، آمار دانش‌آموزان ترک‌تحصیل‌کرده در دوره متوسطه اول در بازه زمانی مذکور رو به رشد بوده است.

به‌نحوی که تعداد ترک‌تحصیل‌کرده‌ها در این مقطع از ۶۰ هزار نفر به بیش از ۱۵۴ هزار نفر افزایش یافته است. نکته دیگر اینکه آمار بازماندگان از تحصیل با ۶ سال در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با رشد چشمگیر ۱۲۰ درصدی نسبت به سال قبل آن همراه بوده که به نظر می‌رسد علت آن، شیوع ویروس کرونا بوده است.

اما با کاهش و جلوگیری از شیوع این ویروس، بازگشت به مدرسه با روندی کند همراه بوده است. معنای این مساله آن است که بازگشت بازماندگان از تحصیل به چرخه آموزش امری دشوار است. همچنین ۶ سالگی در این چرخه بیشترین اهمیت را دارد و سیاستگذاری‌ها باید مبنی بر انسداد مبادی بی‌سوادی در سنین ابتدایی تحصیل باشد. یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد نرخ جذب بسیار ناچیز کودکان بازمانده از تحصیل در کنار تعداد بالای ترک تحصیل سالیانه سبب شده است روند بازماندگی از تحصیل در نظام آموزش‌و‌پرورش تا سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ رو به رشد باشد.

نتیجه این است که اهداف اسناد و قوانین مربوط به پوشش تحصیلی و جذب کودکان بازمانده از تحصیل تا‌کنون تحقق نیافته است و سیاستگذاری در این حوزه بدون اثرپذیری از واقعیت‌ها و وضع موجود، همچنان به عباراتی توصیه‌ای و کلی، همچون آموزش اجباری، پوشش کامل تحصیلی و جذب افراد بازمانده از تحصیل اکتفا کرده و رو به سوی قاعده‌گذاری عملیاتی و اجرایی است، و از سوی دیگر نظارت بر اجرای قوانین و مقررات از سوی نهاد‌های نظارتی دارای ضرورت است.

صدرنشینی ترک تحصیل در استان‌های محروم

بر اساس گزارش سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰، پنج استان سیستان‌و‌بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، خوزستان و آذربایجان غربی دارای بیشترین فراوانی مطلق بازماندگان از تحصیل هستند. در این میان استان سیستان‌و‌بلوچستان وضعیت بغرنجی دارد؛ به نحوی که از سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ تا کنون بیشترین فراوانی مطلق و فراوانی نسبی را در شاخص مذکور دارد.

این استان در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ حدودا ۴۵ هزار کودک بازمانده از تحصیل دارد. علاوه بر این، می‌توان گفت استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان، آذربایجان غربی و کرمان به ترتیب دارای بیشترین آمار ترک تحصیل در سال تحصیلی مذکور هستند.

چه باید کرد؟

بازماندن و ترک تحصیل دارای تبعات قابل‌توجه در سطوح مختلف فردی و جامعه است؛ به همین دلیل تلاش برای از میان بردن آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد می‌کند در زمینه سوادآموزی با توجه به ترکیب ناکارآمد، تشکیل نامنظم جلسات، نبود ضمانت اجرای مصوبات و عدم‌حضور نهادهای موثر و سیاستگذاری متمرکز و عدم‌توجه به اقتضائات محلی، باید اصلاحات ساختاری در شورای پشتیبانی سوادآموزی اجرا شود.

همچنین با اتخاذ رویکرد مدرسه‌محوری در جذب بازماندگان از تحصیل و سوادآموزی، با توجه به قرار گرفتن مدرسه در موقعیت محلی و ارتباط نزدیک معلمان و مدیران با مردم محلی، مدرسه می‌تواند کانون جذب باشد.

همچنین با توجه به دسترسی ساده‌تر به بازماندگان، هزینه کمتر و امکان شناسایی راحت‌تر، وزارت آموزش‌و‌پرورش با تهیه دستورالعمل مربوطه و اتخاذ رویکرد مدرسه‌محور، از ظرفیت معلمان رسمی در قالب اضافه‌کار و حق‌التدریس استفاده کند.

از پیشنهادهای دیگر می‌توان به راه‌اندازی سامانه‌ آماری جامع و یکپارچه با هماهنگی دستگاه‌های ذیربط، شامل آمار همه‌جانبه دانش‌آموزان، اصلاح ساختاری شورای سوادآموزی، جذب کودکان بازمانده از تحصیل، تهیه نقشه سواد‌آموزی و اصلاح برنامه درسی و انعطاف‌پذیر کردن آن برای کاهش میزان بازماندگی از تحصیل اشاره کرد.