گزارش از آخرین تحولات برجامی؛ توافق پشت در‌های بسته یا توهمات!

اقتصاد۲۴ - دیروز دوشنبه ناصرکنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران طی نشست هفتگی خبری خود در پاسخ به سوال دیگری در ارتباط با آخرین روند مذاکرات رفع تحریم‌ها و گفتگو‌های اخیر صورت گرفته در این ارتباط بین امیرعبداللهیان و بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تصریح کرد: «شب گذشته (یک شنبه شب) وزیر امور خارجه در این ارتباط اظهاراتی کافی داشتند و در عالی‌ترین سطح مواضع جمهوری اسلامی ایران را در این ارتباط مطرح کردند.» کنعانی با تاکید بر اینکه همانطور که آقای امیرعبداللهیان اشاره کردند تبادل پیام‌ها از کانال‌های مختلف بین ایران و دیگر طرف‌های مذاکره کننده ادامه دارد و به قوت خود باقی است، افزود: «موضوع هسته‌ای صرفا موضوع جمهوری اسلامی ایران نیست و همانطور که سخنگوی اتحادیه اروپا اخیرا اعلام کردند آقای بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این زمینه در تعامل با طرف‌های ذیربط از جمله طرف ایرانی و آمریکایی است و در این چارچوب تبادل پیام‌ها و دیدگاه‌ها ادامه دارد.»

کنعانی همچنین به نقش آفرینی برخی دیگر از کشور‌ها در این زمینه نیز اشاره کرد و گفت: «باید توجه داشت که عدم برگزاری مذاکرات رسمی و جلسات رسمی مذاکرات به معنای عدم تعامل و عدم تبادل پیام نیست.» پیش از کنعانی، امیرعبداللهیان یک شنبه شب ذیل گفت‌وگویی تلویزیونی در پاسخ به سوالی در ارتباط با آخرین روند مذاکرات رفع تحریم‌ها، تصریح کرد: «مسیر تبادل پیام‌ها همچنان ادامه دارد؛ در قطع نامه اخیر پارلمان اروپا علیه ایران، بندی آورده شده بود که تاکید داشت که کشور‌های اروپایی باید از برجام عبور کنند و اعلام کنند که برجام دیگر اولویت ما نیست، ولی در همین پارلمان احساسی اروپا، این بند رای نیاورد.»

وزیر امور خارجه در مهمترین فراز از مصاحبه خود با تاکید بر این‌که همچنان پیام‌ها در حال تبادل است، خاطرنشان کرد: «ما در مسیر دستیابی به توافق، گام‌هایی را تعریف کرده‌ایم و فکر می‌کنیم در آینده‌ای نزدیک یکی از این گام‌ها عملیاتی می‌شود.» امیرعبداللهیان در همین ارتباط گفت: «ما در پاسخ به پیام آمریکایی‌ها که به‌صورت مستمر در این زمینه انجام می‌شود، چارچوبی را تعریف کرده‌ایم و بر همان اساس پیش می‌رویم.» وی با بیان این‌که طرف‌های مقابل، گزینه دیگری در این ارتباط ندارند و به همین دلیل نیز در قطع نامه پارلمان اروپا بند عبور از برجام رای نمی‌آورد و حذف می‌شود، ادامه داد: «به همین دلیل آمریکایی‌ها که از سه کشور اروپایی زودتر فهمیدند که در پی اغتشاشات در ایران خبری نیست، برای بازگشت به برجام تاکید و اصرار دارند. گرچه در فضای رسانه‌ای ریاکاری خود را ادامه می‌دهند.» امیرعبداللهیان افزود: «در عرصه دیپلماسی پیام‌های دیپلماتیک مهم است و همان‌طور که گفتم تبادل پیام‌ها ادامه دارد و در این روند و تبادل پیام‌ها تحقق منافع ملی کشور برای ما دارای اولویت جدی و مهم است.»

توافق پشت در‌های بسته؟!

گفته‌های حسین امیرعبداللهیان در مصاحبه تلویزیونی اخیرش یک سوال را بیش از پیش پررنگ می‌کند که آیا توافق احتمالی برای احیای برجام پشت در‌های بسته امضا می‌شود؟ بهروز طریقت، ذیل پاسخ به این پرسش، اساسا ادعا‌های وزیر امور خارجه را تلاش بیهوده دیپلماتیک از سوی شخص وزیر برای تعدیل فشار‌ها می‌داند. این کارشناس حوزه سیاست خارجی البته منکر وجود اصل گفتگو‌های احتمالی پشت پرده و یا مذاکرات پنهانی بین مقامات ایرانی و اروپایی یا مقامات تهران و واشنگتن نیست، کما اینکه طریقت به درز اخباری دال بر دیدار رابرت مالی و حسین ایروانی اشاره دارد، ولی از نگاه او این مذاکرات در سطحی راهگشا برای ازسرگیری گفتگو‌های هسته‌ای و احیای برجام نیست، بلکه به زعم طریقت می‌تواند حکایت از این داشته باشد که ایالات متحده آمریکا به دنبال تعریف یک فضای جدید در سایه افزایش فشار‌ها به تهران است تا پیرامون موضوعات و مسائل غیربرجامی مانند آزادی زندانیان دو تابعیتی خود وارد گفتگو شود. در همین حال این کارشناس مسائل بین الملل در گامی رو به جلو، ادعا‌های ادعا‌های کنعانی و امیرعبداللهیان توهمات تهران می‌داند که سعی می‌کنند با خوانشی وارونه و البته غیرواقعی، وضعیت را عادب و در مسیر حصول توافق نشان دهند.

در همین حال سخنگوی وزارت خارجه طی نشست دیروز دوشنبه خود در پاسخ به سوال دیگری در ارتباط با ادعا‌های مطرح شده مبنی بر گفت‌وگوی ایروانی نماینده ایران در سازمان ملل با رابرت مالی مذاکره کننده ارشد آمریکایی تصریح کرد: «در ارتباط با این خبر آقای ایروانی توضیحات لازم را ارائه دادند و ما مذاکرات مستقیم دو جانبه‌ای با آمریکا نداریم.» طریقت در ادامه تحلیل خود به «شرق»، این بی اطلاعی کنعانی را یا لفاظی دیپلماتیک و یا فرار رو به جلو و نوعی فرار از پاسخگویی می‌داند. اما به باور این کارشناس حوزه سیاست خارجی، «چه این مذاکرات پنهانی بین ایروانی و مالی صورت گرفته باشد یا نگرفته باشد، لزوما به معنای آن نیست که بستر برای مذاکرات در زمینه احیای برجام وجود دارد.» چرا که از نگاه طریقت، وضعیت کنونی ذیل تداوم و تشدید فشار‌ها بر ایران یک سناریوی ایده‌آل برای ایالات متحده آمریکا و کشور‌های اروپایی رقم زده است که نهایتاً بتوانند با کاهش بیش از پیش توان چانه زنی دیپلماتیک ایران یک توافق جدید را با تهران در پیش بگیرند.

به باور این تحلیلگر اساساً دیگر چیزی به نام مذاکرات احیای برجام وجود ندارد، بلکه به اذعان او، واقعیت‌ها حکایت از آن دارد که از این پس باید روی «فصل جدیدی از گفتگو‌های احتمالی برای حصول یک توافق جدید حرف زد.» توافقی که با یده‌آل‌های ایران فاصله بسیار زیادی دارد، چرا که از نگاه این تحلیلگر مسائل سیاسی مجموعه اتفاقات و رویداد‌های ۴ ماه اخیر موازنه دیپلماتیک به ضرر ایران را به هم زده است.

نکته بهروز طریقت مبنی بر آغاز فصل جدیدی در سیاست خارجی برای انجام گفتگو‌های احتمالی در زمینه حصول توافق جدید، گزاره‌ای بود که هادی نوابی، دیگر کارشناس در گپ و گفتش با «شرق» روی آن تمرکز و مانور بیشتری می‌دهد. چرا که به باور این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی، اتفاقاً، چون طی چهار ماه اخیر موازنه دیپلماتیک علیه ایران به هم خورده است و اروپا و آمریکا با فشار، اجماع و تلاش برای انزوای دیپلماتیک ضدتهران ایران به دنبال ترسیم توافق جدید هستند، ایران هم به ناچار و با هدف برون رفت از بحران کنونی، ناگزیر به ادامه مذاکرات است. با این ارزیابی، نوابی تاکید دارد که هر دو طرف (تهران و غرب) سعی دارند یک مذاکرات پشت پرده را شکل دهند؛ مذاکراتی پنهانی و به دور از چشم خبرنگاران، تحلیلگران و کارشناسان تا نه اروپایی‌ها و آمریکا و نه تهران حاضر به پاسخگویی و مسئولیت پذیری در قبال این مذاکرات نباشند.

اتفاقا در همین راستا محمد مهاجری در گفت وگویی که با «شرق» داشت به این نکته اشاره کرد که «شرایط در مسیری قرار گرفته است که نهایتا کار با توافقات و مذاکرات پشت پرده پیش خواهد رفت.» البته این فعال سیاسی تاکید داشت: «واقعا هنوز مشخص نیست هزینه‌های این نوع مذاکرات و توافق‌های پشت پرده برای کشور چقدر خواهد بود؛ چون این قبیل مذاکرات و توافق‌ها همان‌گونه که از نامش پیداست، پشت پرده است و در یک فضا و بستر غیرشفاف هم پیش می‌رود.»

احمد رفیعی، دیگر تحلیلگر حوزه بین الملل، در بُعدی متفاوت برای تبیین بیشتر گزاره مطرح شده از سوی دو کارشناس قبلی که مورد تایید او نیز هست، به اقدام پارلمان اروپا در تصویب قطع نامه پنج شنبه هفته گذشته ورود می‌کند و در این باره اعتقاد دارد که «اگرچه تمام بند‌های این قطع نامه ضدایرانی تصویب شد و طی بند پیشنهادی، سپاه پاسداران در لیست گروه‌های تروریستی قرار گرفت، اما همین قطع نامه به بند قطع مذاکرات برجامی رای منفی داد.» همین نکته از زاویه دید رفیعی به معنای آن است که اروپایی‌ها به موازات فشار، اجماع و انزوای ایران سعی دارند از یک سو از پذیرش مسئولیت و تبعات بعدی هرگونه تلاشی برای شکست رسمی مذاکرات احیای برجام نه شانه خالی کنند و از سوی دیگر، مسیر برای گفتگو، نه در راستای احیای برجام سال ۲۰۱۵ و مذاکرات انجام شده دوره روحانی و دوره رئیسی، بلکه تعریف یک توافق جدید باز بماند.»

البته عبدالرضا فرجی‌راد پیرامون احتمال شکل گیری مذاکرات محرمانه بین ایران و غرب، ذیل گزارشی به نام «مذاکرات چراغ خاموش» در ۲۰ دی ماه به «شرق» گفته بود که به واسطه مسائل سیاسی ایران و به دنبال آن پررنگ‌شدن فشار افکار عمومی بر دولت‌های اروپایی و آمریکا، فضا برای مذاکرات غیرعلنی و مخفیانه شکل گرفته است. از این منظر، سفیر پیشین ایسلند، گزینه مذاکرات غیرعلنی را بسیار جدی می‌داند؛ چرا‌که به باور او در سایه برخی اتفاقات این امکان وجود ندارد که مانند ادوار پیشین ایران، سه کشور اروپایی عضو برجام، آمریکا، روسیه، چین و اتحادیه اروپا علنا در هتل کوبورگ وین گرد هم بیایند و در سایه حضور پررنگ عکاسان و خبرنگاران بتوانند گفتگو‌های هسته‌ای را پیش ببرند.

بیشتر بخوانید: ایران در مقابل ۳ سناریوی «خوب، بد، زشت» در روابط با اروپا در عصر جدید

سفیر اسبق ایران در نروژ گریزی نیز به ادعای دیپلماتیک آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها درباره خروج مذاکرات هسته‌ای از دستور کار سیاست خارجی آن‌ها می‌زند و برای تبیین بیشتر این ادعا یادآور می‌شود که اکنون نمی‌توان انتظاری غیر از این موضع‌گیری‌ها داشت؛ چون به نظر فرجی‌راد در‌حال‌حاضر فشار افکار عمومی به قدری بر اروپایی‌ها افزایش پیدا کرده که حتی کار به کفالت سیاسی چهره‌های پارلمانی اروپا هم کشیده شده است. در چنین شرایطی این تحلیلگر مسائل بین‌الملل بدیهی می‌داند که طرف غربی برای تعدیل این فشار‌ها و پاسخ‌گویی به افکار عمومی در ظاهر ادعای مذاکره‌نکردن با ایران را مطرح کند.

سفیر پیشین ایران در مجارستان روی شکل و فرم مذاکرات غیرمستقیم و محرمانه احتمالی هم دست می‌گذارد و در تشریح آن به «شرق» می‌گوید: «اگر این مذاکرات محرمانه احتمالی صورت بگیرد، یا به واسطه کشور‌های میانجیگر منطقه مانند عمان، قطر و... خواهد بود یا از طریق دفتر حافظ منافع آمریکا». فرجی‌راد حالت سوم را ناظر بر فعال‌شدن کانال اتحادیه اروپا می‌داند. این استاد حوزه ژئوپلیتیک در ترسیم دقیق‌تر و جزئی‌تر شکل و ساختار مذاکرات احتمالی غیرمستقیم و تبادل پیام‌ها بین تهران و واشنگتن به این مهم نیز اشاره دارد که اگر پای کشوری مانند عمان در میان باشد، احتمالا تبادل پیام‌های تهران و واشنگتن و مذاکرات غیرعلنی صرفا به تلاش برای آزاد‌شدن زندانیان دوتابعیتی دو کشور ایران و آمریکا محدود شود. اما این دیپلمات اسبق کشورمان در‌عین‌حال تأکید دارد که اگر مذاکرات از طرف دفتر حافظ منافع یا اتحادیه اروپا انجام شود، می‌تواند موضوعات کلان‌تری مانند برجام را هم در بر بگیرد.

با وجود همه نکات یادشده، فرجی‌راد این موضوع مهم را هم گوشزد می‌کند که با وجود احتمال مذاکرات غیرمستقیم و محرمانه و تبادل پیام بین ایران و آمریکا، اگر تهران در شرایط کنونی به دنبال حصول توافق و به تبع آن بهبود وضعیت اقتصادی و معیشی است، باید به برخی امور هم سر‌و‌سامان بدهد و به نوعی آن‌ها را مدیریت کند. در کنار آن به باور دیپلمات پیشین کشور، تهران مجبور است اختلافات پادمانی خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را هم حل‌وفصل کند؛ بنابراین از این منظر، استاد ژئوپلیتیک صرف شکل‌گیری کانال تبادل پیام یا آغاز پروسه مذاکرات محرمانه احتمالی بین تهران و واشنگتن را به معنای حصول توافق نمی‌داند، بلکه سفیر اسبق ایران در نروژ آن را مسیری تلقی می‌کند که برای رسیدن به نقطه ایده آل باید از شر موانع خلاص شود.

یک صبحانه غیررسمی!

وزیران امورخارجه اتحادیه اروپا و رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صبح دیروز (دوشنبه) پیش از برگزاری نشست شورای روابط اتحادیه اروپا در بروکسل در یک صبحانه غیررسمی با یکدیگر دیدار کردند. بنابر گزارش خبرگزاری نووآ، در این دیدار که به میزبانی اتریش برگزار شده است، طرف‌ها درباره ایران و اوکراین گفتگو و تبادل نظر کردند.

احمد رفیعی در ادامه تحلیل خود «شرق» از دالان تحلیل چرایی حضور رافائل گروسی در نشست شورای وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا و دلایل برگزاری یک صبحانه کاری غیررسمی میان این شورا و مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عبور می‌کند و در این راستا تاکید دارد که، چون اروپایی‌ها و آمریکا از یک سو نگران گسترده‌ترشدن ابعاد فعالیت‌های هسته‌ای ایران هستند و از سوی دیگر نمی‌توانند به واسطه فشار افکار عمومی مذاکرات علنی با ایران داشته باشند، بهترین گزینه و سناریو را برای مدیریت این شرایط در پیگیری مذاکرات مخفی و غیرعلنی می‌بینند. از این رو به باور این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی سعی شده است با مشورت و رایزنی بین گروسی و شورای اروپا، از یک‌سو جزئیات دقیق‌تر و به روزتری از ابعاد پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران به دست اید و به دنبالش از منظر رفیعی، مسیری برای گفتگو‌ها با هدف حصول توافق جدید با ایران ترسیم و تعریف شود. البته بهروز طریقت نگاه دیگری دارد و در تحلیلش به «شرق» از یک سناریوی بدبینانه می‌گوید.

چون به زعم این تحلیلگر سیاست خارجی دیدار گروسی و اعضای شورای وزرای امور خارجه اروپا به معنای آماده شدن و ایجاد هماهنگی میان شورای وزرای اروپا با آژانس بین المللی انرژی اتمی و شورای حکام در نشست پیش رو است؛ هماهنگی که طریقت اصرار دارد از دل آن تصمیم برای صدور یک قطع نامه نهایی و ارجاع پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران از شورای حکام به شورای امنیت بیرون خواهد امد. البته هادی نوابی با تایید دو تحلیل مطرح شده از سوی بهروز طریقت و احمد رفیعی، هر دو گزاره را لزوماً مخالف و متضاد هم نمی‌بیند و در این راستا وی گزاره سومی را هم مطرح می‌کند که بدبینانه‌تر از سناریوی ارسال پرونده ایران به شورای امنیت است. چون نوابی تاکید دارد که اساساً اروپایی‌ها در کنار ایالات متحده آمریکا سعی دارند سناریو نهایی یعنی فعال کردن مکانیسم ماشه را به بحث و بررسی بگذارند.

منبع: شرق