گره‌گشایی از اختلافات ایران و آژانس در دقیقه ۹۰

اقتصاد۲۴- رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شامگاه شنبه تهران را به مقصد وین ترک کرد. ششمین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که از سوم دسامبر ۲۰۱۹ بر این مسند تکیه داده، این دور از رایزنی‌ها را در تهران از عصر جمعه و دیدار با محمد اسلامی، معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان انرژی اتمی آغاز کرد و روز گذشته نیز پس از دور دوم رایزنی‌ها با اسلامی راهی وزارت‌خارجه شده و با حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه و پس از آن ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور دیدار کرد.

به گزارش «اعتماد»، گروسی پس از دیدار صبح شنبه با محمد اسلامی در یک نشست خبری مشترک با او شرکت کرده و به تعداد محدودی از پرسش‌های خبرنگاران رسانه‌های داخلی و خارجی پاسخ داد. به گزارش اعتماد، این دور از رایزنی‌های گروسی در ایران دو تفاوت قابل توجه با حضور قبلی او داشت: نخست حضور او در نشست با صاحب‌نظران صنعت هسته‌ای ایران و دوم تدارک نشست خبری مفصل‌تر برای او و محمد اسلامی با حضور قریب به ۱۰۰ خبرنگار و عکاس رسانه‌های داخلی و خارجی. پرسش‌های پرسیده شده از مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کم و بیش شبیه سوال‌هایی بود که همواره از او یا اسلافش در ایران پرسیده می‌شود؟ چرا حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران را متهم نمی‌کنید؟ چرا آژانس نظام نظارتی بر تاسیسات هسته‌ای اسراییل ندارد؟ آیا راهی برای ممانعت از درز اطلاعات محرمانه درباره برنامه هسته‌ای ایران به رسانه‌ها وجود دارد؟ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا چه اندازه تحت تاثیر فشار‌های سیاسی رقبا و مخالفان جمهوری اسلامی ایران قرار دارد؟ و در نهایت مهم‌ترین پرسش اینکه این سفر چه تاثیری بر کاهش اختلاف‌های فی‌مابین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گذاشت؟

هر گونه اقدام نظامی علیه نیروگاه‌های اتمی محکوم و غیرقانونی است

چرا شما حتی یک بار تهدید‌های مکرر رژیم صهیونیستی و حتی امریکا علیه تأسیسات هسته‌ای ایران را محکوم نکردید؟ رافائل گروسی در پاسخ به این پرسش خبرنگار صدا و سیما گفت: «دو مساله است که باید به آن اشاره و از یکدیگر جدا شوند. اشاره به حمله به نیروگاه‌های اتمی الان رایج شده و آن هم به خاطر حمله به اوکراین است که ممکن است خاطرات گذشته را به یاد بیاورد. در کنفرانس‌های عمومی آژانس حمله به نیروگاه‌های اتمی توسط آژانس محکوم شده است. هرگونه اقدام نظامی علیه نیروگاه‌های اتمی محکوم و غیرقانونی و خارج از هنجار‌های ساختاری است و امیدواریم همگی بتوانیم از نیروگاه‌های اتمی از جمله در اوکراین و تأسیسات اتمی دیگر محافظت کنیم.»

کار و همکاری با ایران ادامه دارد

آیا از سفرتان به ایران رضایت دارید؟ مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ به این پرسش گفت: «من همیشه از دیدار با محمد اسلامی استقبال می‌کنم و این دیدار رضایت‌بخش است ولی بحث ما بحث رضایت نیست بلکه ضرورت است. می‌خواهیم گفت‌وگوی جدی و سیستماتیک با ایران داشته باشیم. در حال حاضر که اینجا صحبت می‌کنم هنوز کار ما تمام نشده و در پایان روز می‌توانم قضاوت بهتری درباره رضایت خود بیان کنم. ولی جو حاکم یک جو کاری و مبتنی بر صداقت و همکاری است. می‌توانم بگویم که کار و همکاری با ایران ادامه دارد. دو مساله وجود دارد که بسیار مهم است حضور تعدادی بالای رسانه‌ها در این نشست حاکی از این است که سطح توقعات بالا است و همین وضع در سطح جهانی هم وجود دارد. درباره کار مشترکی که با ایران داریم نیاز به شفاف‌سازی و دریافت تضمین‌هایی از ایران بابت برنامه هسته‌ای این کشور داریم.»

از کشور‌هایی بازرسی می‌کنیم که عضو ان‌پی‌تی هستند

چرا نظارتی مشابه بر برنامه هسته‌ای ایران از سوی آژانس بر برنامه هسته‌ای اسراییل صورت نمی‌گیرد؟ رافائل گروسی در پاسخ گفت: «این سوال مهمی است و من مکررا وقتی به ایران و خاورمیانه سفر می‌کنم، می‌شنوم. مساله این است که آژانس بازرسی‌ها از کشور‌ها و تاسیسات هسته‌ای کشور‌ها را بر پایه توافق‌های قانونی و حقوقی که با آن کشور‌ها دارد، انجام می‌دهد. ایران هم به این دلیل که عضو NPT است [مشمول این بازرسی‌ها می‌شود.]کشور‌هایی که عضو NPT هستند توافقنامه‌های پادمانی با آژانس دارند. مهم است که جامعه ایران این موضوع را درک کند که نمی‌توانم جایی را که دلم می‌خواهد بازرسی کنم یا کشوری را بر اساس دلبخواهم یا دیدگاه‌های سیاسی‌ام هدف قرار دهم.

بیشتر بخوانید: انتشار بیانیه مشترک ایران و آژانس؛ همکاری برای حل سه موضوع پادمانی!

من کشور‌هایی را بازرسی می‌کنم که عضو پیمان خاصی هستند. کشور‌های دیگری هستند که عضو NPT نیستند، از جمله اسراییل. ما توافق‌های متفاوتی با اسراییل داریم که بسیار محدودتر هستند. نه فقط اسراییل، بلکه برخی دیگر کشور‌ها هم در این فهرست وجود دارند. من می‌خواهم صریح بگویم این مساله انصاف یا بی‌انصافی من نیست که من از اینجا بازرسی می‌کنم و از آنجا بازرسی نمی‌کنم. مسوولیت مدیرکل آژانس براساس پیمان‌ها محدود شده که به او عاملیت اعطا می‌کند که از جایی بازرسی کند یا نه.»

نمی‌توانم مانع از درز اطلاعات شوم

آیا آژانس نمی‌خواهد مانع از درز اطلاعات برنامه هسته‌ای ایران در رسانه‌های غربی شود؟ خلاصه پاسخ گروسی به این پرسش این بود که «هر وقت خبری درباره درز گزارشات محرمانه به گوش من می‌رسد، شخصا عصبانی و ناامید می‌شوم، ولی به من حق بدهید به عنوان مدیرکل نمی‌توانم چک کنم. چون این گزارش‌ها دست همه اعضاست و آن‌ها این کار را انجام می‌دهند.»

چرا همکاری ایران و آژانس یک ضرورت است

آیا می‌توان امیدوار بود که در نشست آتی شورای حکام فشار‌های سیاسی علیه ایران پایان یابد؟ رافائل گروسی با اشاره به اینکه برای پاسخ به این پرسش باید گوی بلورین داشته باشم، گفت: «طبیعی است کشور‌های مختلف با انگیزه‌های مختلف سعی می‌کنند از نفوذ خودشان برای تاثیرگذاری استفاده کنند. این نشان می‌دهد چقدر ضروری است ایران و آژانس با هم ارتباط نزدیک‌تری داشته باشند و هر چقدر این همکاری با آژانس بیشتر شود آن وقت کشور‌های دیگر نمی‌توانند تاثیرگذاری داشته و فشار وارد کنند.»

این ادعا که آژانس از کسی دستور می‌گیرد مضحک است

چه تضمینی می‌دهید از آژانس به عنوان ابزار سیاسی استفاده نشود؟ مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ گفت: «من این اطمینان را می‌دهم که هیچ‌وقت از آژانس به عنوان ابزار سیاسی استفاده نمی‌شود و نخواهد شد و این قول را می‌دهم که تحت دستور‌العمل هیچ کشوری کار نمی‌کنیم. ما شورای حکام داریم و عملکرد ما زیرنظر است. ما از کسی دستور نمی‌گیریم و اینگونه صحبت‌ها از نظر من مضحک هستند. برای ما عمل کردن مهم است و زیاد به حرف‌های دیگران توجه نمی‌کنیم.»

بیم و امید‌های مذاکره آقای مدیرکل پشت در‌های بسته

سفر رافائل گروسی به تهران در حالی اتجام گرفت که بر دامنه اختلاف‌ها یا مسائل نیازمند رایزنی بیشتر میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزوده شده است. سطح غنی‌سازی در ایران با توجه به پیدا شدن ذرات اورانیوم غنی‌شده تا ۸۳ درصد، کاهش نظارت آژانس بر تاسیسات هسته‌ای ایران به دلیل پایان یافتن اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، افزایش ذخایر مواد غنی شده تا ۶۰ درصد و اختلاف‌های باقی مانده میان دو‌طرف درباره مواد پیدا شده در سه مکان اعلام نشده در ایران عملا پرونده مشترک میان دو طرف را که نیازمند کار فوری است قطور و قطورتر کرده است. سایت گاردین در گزارشی درباره سفر مدیرکل آژانس به تهران نوشت: گروسی روز جمعه در بحبوحه بن‌بست مذاکرات درباره احیای برجام، وارد ایران شد. یک منبع دیپلماتیک به خبرگزاری فرانسه گفته است که رییس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جریان سفر خود با ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور ایران دیدار کرد تا «گفت‌وگوها» در مورد کار هسته‌ای ایران و «روابط در بالاترین سطح» از سر گرفته شود. گروسی به صراحت گفته بود «تن‌ها در صورتی آماده رفتن به تهران است که دعوتی برای صحبت با رییس‌جمهور داشته باشد». گروسی اواخر روز شنبه با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران دیدار کرد. امیرعبداللهیان پیش از این دیدار به سی‌ان‌ان گفته بود: «پنجره برای توافق بر سر مذاکره برای لغو تحریم‌ها همچنان باز است، اما این پنجره برای همیشه باز نخواهد بود».

به گفته یک منبع دیپلماتیک، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در طول این سفر قصد داشت «دسترسی بیشتر به سایت [فردو]و بازرسی‌های بیشتر را درخواست کند.» فرانسه، یکی از اعضای برجام روز پنجشنبه در واکنشی به توسعه برنامه هسته‌ای ایران گفت: توسعه غنی‌سازی در ایران «بی‌سابقه و بسیار جدی» است. سفر گروسی به ایران به عنوان نشانه دیگری از امکان‌پذیر بودن رویکرد گفتگو محور برای حل بن‌بست هسته‌ای در ایران تلقی می‌شود. بسته به نتیجه سفر گروسی، ایالات متحده و همچنین بریتانیا، فرانسه و آلمان تصمیم خواهند گرفت که آیا پیش‌نویس قطعنامه محکومیت ایران را به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که قرار است هفته آینده در وین تشکیل شود، ارایه کنند یا خیر.

گروسی آخرین بار در مارس سال گذشته (۲۰۲۲) در سفری که متمرکز حل اختلاف‌های پادمانی با ایران بود به تهران سفر کرده بود. الجزیره نیز در گزارشی درباره سفر گروسی به تهران نوشت: رافائل گروسی با ماموریت دستیابی به تفاهم با ایران در مورد موضوعات مورد اختلاف پادمانی که می‌تواند بر حیات برجام هم تاثیر بگذارد راهی تهران شد. این سفر چند روز پیش از نشست بعدی شورای حکام آژانس در روز دوشنبه انجام شد. این احتمال وجود دارد که ایالات متحده و متحدان اروپایی آن بتوانند قطعنامه دیگری را برای محکوم کردن ایران در نشست آتی شورای حکام دنبال کنند. در میان گزارش‌ها مبنی بر مخالفت واشنگتن با فشار اروپا برای قطعنامه‌ای دیگر، مقام‌های امریکایی گفته‌اند که منتظر نتایج سفر‌های گروسی برای تصمیم‌گیری درباره اقدام بعدی خود خواهند بود.

بیانیه سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آقای رافائل گروسی در تاریخ ۳ و ۴ مارس ۲۰۲۳ (۱۲ و ۱۳ اسفند ۱۴۰۱) از جمهوری اسلامی ایران بازدید کرد. وی در این سفر با جناب آقای دکتر ابراهیم رییسی، رییس‌جمهوری اسلامی ایران و جناب آقای دکتر حسین امیرعبداللهیان وزیر محترم امور خارجه و جناب آقای مهندس محمد اسلامی معاون محترم رییس‌جمهور و رییس سازمان انرژی اتمی ایران دیدار و گفتگو کرد. این نشست‌های سطح بالا به اهمیت برداشتن گام‌هایی به منظور تسهیل همکاری‌های گسترده‌تر جهت تسریع در حل مسائل پادمانی باقی مانده به نحو مقتضی، پرداخت. دو طرف اعتقاد دارند که چنین تعاملات مثبتی می‌تواند راه را برای توافق‌های گسترده‌تر میان دولت‌های عضو هموار نماید. سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص موارد زیر به توافق رسیدند:

۱- تعاملات بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران با روحیه همکاری و با رعایت کامل صلاحیت‌های آژانس و حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی ایران براساس موافقتنامه‌های جامع پادمانی صورت خواهد پذیرفت.

۲- درخصوص مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارایه اطلاعات و دسترسی بیشتر به منظور رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده اعلام کرد.

۳- ایران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن طی یک نشست فنی که به‌زودی در تهران برگزار می‌شود، میان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت.