گروسی در مرز خوش بینی و بدبینی؛ جریان دیپلماسی پنهان بین تهران و آژانس!

اقتصاد۲۴-  از زمانی که گروسی به وین باز گشته است با گارد باز، مواضع مثبتی را از جریان دیدار‌ها و توافقاتش با مقامات ایران مطرح کرده است؛ هم در نشست خبری شنبه شب، هم در سخنرانی افتتاحیه نشست شورای حکام و نیز در کنفرانس خبری دیروز دوشنبه که پس از اولین روز نشست صورت گرفت، مدیرکل آژانش بین‌المللی انرژی اتمی سعی کرد نسبت به آینده خوش‌بین باشد. با رصد تحولات در ۷۲ ساعتی که از بازگشت گروسی به مقر آژانس می‌گذرد و نیز عدم برخورد تند با پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران در اولین روز نشست به نظر می‌رسد که ناظران و تحلیلگران نیم نگاه جدی نسبت به روند همکاری‌های تهران دارند.

در اولین روز نشست شورای حکام چه گذشت؟

ظهر دیروز دوشنبه نشست فصلی شورای حکام با سه دستور کار شامل بررسی پیمان «آکواس» (AUKUS) مربوط به توافق ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای برای استرالیا توسط انگلیس و آمریکا، برنامه هسته‌ای ایران و رسیدگی به موضوع ایمنی، امنیت و پادمان‌های هسته‌ای در اوکراین، کار خود را آغاز کرد. البته یک روز قبل از نشست به روال معمول، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با انتشار اطلاعیه‌ای، جزئیاتی را درباره برگزاری نشست آتی شورای حکام آژانس بیان کرد. طبق اطلاعیه منتشر شده یکشنبه در وبگاه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نشست شورای حکام آژانس ۶ مارس (۱۵ اسفند) در وین، ساعت ۱۰:۳۰ به وقت محلی وین با قرائت بیانیه آغازین رافائل گروسی، مدیرکل آژانس آغاز می‌شود و تا ۱۰ مارس (۱۹ اسفند) ادامه خواهد داشت. در اطلاعیه مذکور هم قید شد که موضوع راستی‌آزمایی و نظارت در ایران ذیل قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و اجرای توافق پادمانی آژانس با ایران از موضوعات در دستور کار این دوره از نشست شورای حکام خواهد بود.

با شروع به کار نشست، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی سخنرانی خود با اشاره به حذف برخی دوربین‌های نظارتی آژانس اتمی در ایران عنوان داشت: «این نهاد نزدیک به ۹ ماه است که به دلیل نصب نبودن تجهیزات نظارتی قادر به انجام فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بر اجرای برجام در رابطه با تولید و موجودی سانتریفیوژها، روتورها، آب سنگین و کنسانتره سنگ اورانیوم (UOC) نبوده است.»

بنابر گزارش وب سایت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مدیرکل در ادامه به گفتگو‌های روز شنبه خود با رئیس سازمان انرژی اتمی ایران اشاره کرد و از ضرورت‌ها برای دسترسی بیشتر آژانس برای ادامه اقدامات نظارتی و راستی‌آزمایی جدی‌تر گفت. گروسی در ادامه روی رسیدن به یک روند مشترک با تهران مانور داد و خاطرنشان کرد: «دستیابی به روند نظارتی بسیار مهم خواهد بود، زیرا به آژانس اجازه می‌دهد تا در صورت ازسرگیری اجرای تعهدات هسته‌ای ایران تحت برجام، شروع به ایجاد یک خط پایه جدیدِ ضروری کند.»

مدیرکل آژانس اتمی همچنین به این مهم نیز اشاره داشت که اکنون مشتاقانه منتظر بحث‌های فنی بعدی و اجرای سریع و کامل تضمین‌های ایران و بیانیه مشترک من و اسلامی، معاون رئیس‌جمهور ایران است. پیرو همین اشتیاق گروسی، وی به بیانیه مشترک روز شنبه با تهران گریزی زد و یادآور شد که این بیانیه مشترک را به عنوان ضمیمه آخرین گزارش من در مورد توافقنامه پادمانی NPT با جمهوری اسلامی ایران که در پیش روی شماست، خواهید دید.

این دیپلمات هسته‌ای با ادعای اینکه «ایران بدون اطلاع قبلی» در ماه ژانویه تغییر قابل توجهی را در اطلاعات مربوط به طراحی اعلام شده برای کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو (FFEP) اعمال کرد، مدعی شد که این، برخلاف تعهدات ایران ذیل توافقنامه پادمانی بود. او در همین راستا به اوج گیری نظارت هاپرداخت و تصریح کرد که پس از گفتگو‌های بین ایران و مقامات آژانس، ایران تأیید نمود که افزایش بیشتر دفعات و شدت فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس اتمی در FFEP، همانطور که توسط آژانس اطلاع داده شده است را تسهیل خواهد کرد. رئیس دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل با طرح این ادعا که آژانس اتمی به‌علاوه در تأسیسات فردو ذرات اورانیوم با غنای بالا را در سطوح غنی‌سازی بسیار فراتر از سطح غنی‌سازی اعلام شده توسط ایران پیدا کرده است، اذعان داشت که آژانس و ایران گفتگو‌های فنی را برای روشن شدن کامل این موضوع آغاز کرده‌اند.

وی در بخش پایانی اظهارات خود درباره ایران خاطر نشان کرد: «من از تضمین‌های سطح بالای ایران مبنی بر اینکه مایل است فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی مناسب بیشتری را اجرا کند و با آژانس برای حل مسائل پادمان باقی‌مانده، از جمله موارد مربوط به سه مکان اعلام‌نشده که آژانس در آن‌ها ردی از ذرات اورانیوم پیدا کرده است، همکاری کند، استقبال می‌کنم. با استناد به روح بیانیه مشترک، من مشتاقانه منتظر شرکت در گفت‌گو‌های فنی با ایران، همان‌طور که توافق کرده‌ایم، هستم. ما کار مهمی در پیش داریم.»

نشست خبری و تکرار امیداوری‌های آقای مدیرکل

نشست خبری رافائل گروسی طبق برنامه پس از نشست اعضای شورای حکام در مقر آژانس برگزار شد. مدیرکل در مجموع ضمن ادامه خوش‌بینی‌های خود از سفر به ایران، سعی کرد فضای مثبتی را از روند تعامل با تهران پیرامون روند اختلافات پادمانی برای رسانه‌ها و افکار عمومی ترسیم و تبیین کند. گروسی در پاسخ به جزئیات مشخص در توافق با ایران گفت: «درباره اجرای توافق پادمانی در فردو، در سفر پیشین به تهران درباره برخی مسائل توافق کرده بودیم که نیاز به تأیید داشت. برخی مسائل وجود داشت که اختلافاتی بر سر آن داشتیم که بالاخره ایران خواسته ما را درک کند؛ این که ارزیابی فنی لازم برای بالا بردن سطح ارزیابی و بازرسی‌ها در این محل چه بوده است.»

البته مدیر کل آژانس نقدی به تهران زد و گفت که «هیچ وقت انتظار ایجاد خللی در ظرفیت بازرسی‌ها در ایران به روال سابقشان را نداشته است.» از این رو گروسی برای روشن شدن اینکه که به چه ترتیبی مجددا روند نظارت‌ها توسط آژانس ازسر گرفته شود راهی تهران شد. به گفته او، «این بخشی از مباحثات فنی بعدی آژانس به دنبال سفر اخیرش به ایران خواهد بود.» با ذکر این نکته، گروسی به موضع مهمی اشاره کرد و تأکید داشت که تیم فنی آژانس به زودی به ایران سفر خواهد کرد تا به این موضوع (نحوه آغاز نظارت‌ها) رسیدگی کند.

گروسی در ادامه در پاسخ به این که آیا اطمینان دارد که ایران به تعهداتش نسبت به ارائه اطلاعات بیشتر به آژانس عمل خواهد کرد و آیا این شامل ایجاد دسترسی‌های لازم به تمامی اطلاعات، افراد و محل‌ها خواهد شد که گروسی پیش‌تر در کنفرانسی خبری در وین به آن اشاره کرده بود یا صرفا این یک توافق جهت برگزاری نشست‌های بعدی است، به این نکته اشاره کرد که توافقی برای بحث مطرح نیست. چرا که از نگاه گروسی، آژانس حدود سه سال است که با تهران وارد بحث و گفتگو شده است؛ لذا به زعمش، آژانس به توافقی برای تداوم بحث‌های قبلی نیاز ندارد. با این نگرش، گروسی روی پیش رفتن در مسیر تعامل با تهران برای رسیدن به نتایجی ملموس شامل تمامی موارد اختلافی تأکید کرد.

بیشتر بخوانید: کارت برنده ایران در پرونده هسته‌ای چطور خرج شد؟

گروسی در ادامه کنفرانس خبری نسبت به سؤالی پیرامون بیان فهرستی از نام افراد، تأسیسات و اماکن هسته‌ای و نیز دیگر موارد مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای ایران نظیر مواد غنی شده تصریح کرد که این موضوع طبق توافق پادمانی نه فقط با ایران، بلکه میان هر کشوری با آژانس، محرمانه است. البته مدیر کل در ادامه به این نکته هم اشاره کرد که «هنوز بسیاری از موضوعات هستند که آژانس ممکن است در روند نظارت نادیده بگیرد؛ چون وقتی تعامل با تهران شروع شود و از چیزی بازدید کنیم، از مواد یا تجهیزاتی نمونه‌برداری‌های محیطی انجام دهیم، این خود باعث برگزاری دیدار‌های دیگر و انجام بازرسی از محل‌های دیگری خواهد شد؛ بنابراین گروسی در پایان به ذکر این جمله بسنده کرد که «واقعا فراهم کردن فهرستی که شامل جزئیات افراد، محل‌ها و تاریخ‌های این روند باشد، غیرممکن است.»

البته این دیپلمات ارشد هسته‌ای به موازات خودداری از ارائه توضیحات بیشتر درباره موارد توافق‌شده با ایران، به این موضوع پرداخت که ممکن است محل‌ها و فهرست‌هایی از اسامی وجود داشته باشد که مفید باشند.» لذا از منظر گروسی، آژانس در مواقع به‌خصوصی ارزیابی‌های لازم را انجام خواهد داد، اما او تصریح کرد که به روال سابق، اگر ببینیم در این روند با تهران راه به جایی نمی‌بریم و چیزی دستگیرمان نمی‌شود، آن را گزارش می‌کنیم. مدیر کل بار دیگر بر محرمانه بودن اسامی مواردی که میان آژانس و ایران برای بازرسی‌های بعدی توافق شده است، تأکید کرد.

بیشتر بخوانید: فیلم/ گروسی: ما نمی‌دانیم برجام احیا خواهد شد یا نه

مدیرکل آژانس در ادامه با اشاره به این که میان ایران و آژانس بر سر رسیدن به پاسخ‌های مشخص و قطعی تفاهم وجود دارد، گفت: «آن‌ها پاسخ‌هایی به ما ارائه کرده‌اند. ما پس از ارزیابی به این نتیجه رسیدیم که از لحاظ فنی موثق نبوده‌اند؛ بنابراین یک دور باطلی در این جا وجود داشت. اما در حال حاضر فرصت این ایجاد شده است که از این دور فاصله بگیریم. ما سعی می‌کنیم کارمان را به بهترین شکل انجام دهیم و مطمئنم گفت‌وگوهایمان ادامه خواهد داشت.»

گروسی به تبیین تفاوت سفر چند روز اخیر به تهران با سفر‌ها و گفتگو‌های پیشینش هم پرداخت و بیان کرد که تفاوت‌های زیادی بین این سفر و سفر‌های قبلی وجود داشت. چون به باور مدیرکل، اولین باری بود که گفت‌وگویی جدی با رئیس‌جمهور ایران درباره موضوع هسته‌ای صورت گرفت. این دیپلمات ادامه داد که روند دیدارهایش اهمیت بسیاری داشته است. چون فرصت این را داشتم که درباره تصورم از نحوه کارمان با ایران صحبت کنم. البته از دید گروسی در سیاست بین‌المللی و به طور کلی در سیاست، گفتگو با تصمیم‌گیران، فارغ از نتیجه، بسیار متفاوت است. او با اشاره به نتایج سفرش به تهران، گفت که «آژانس در فردو خواهد توانست تقریبا هر روز بازرسی انجام دهد. مدیرکل رایزنی‌ها در تهران و توافق‌های انجام شده را «گامی در مسیر درست» تلقی کرد.

مدیرکل آژانس در ادامه این کنفرانس خبری در پاسخ به این که با توجه به انتقاد بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی از او به دلیل اظهاراتش مبنی بر «غیرقانونی بودن» هرگونه تهدید علیه تأسیسات هسته‌ای ایران، تحت چه شرایطی حمله اسرائیل یا هر کشور دیگری به تأسیسات غنی‌سازی ایران مجاز خواهد بود؟ یادآورد شد که «چیزی که من گفتم، تکرارکردن قوانین بین‌المللی بود. طبق قوانین بین‌المللی، «حمله به تأسیسات هسته‌ای غیرقانونی، تخطی از منشور سازمان ملل و اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.»

او در ادامه در پاسخ به سؤالی درباره این که آیا مسئله بازرسی‌های آژانس پیش از نشست بعدی شورای حکام حل خواهد شد، گفت که «در حال حاضر روی مشکلات پیش رویمان تمرکز داریم. مسلما ما با پیش‌زمینه وقایع سیاسی فعالیت می‌کنیم و می‌دانیم که این روند نمی‌تواند به این شکل طولانی شود. بنابراین، اگر از من بپرسید، مایلم این مشکل حتی هفته بعدی حل شود، اما مسلما زمان‌بر خواهد بود. این روند جدی و سیستماتیک خواهد بود. ما مایلیم در این زمینه سریع پیش برویم.»

مدیرکل آژانس در ادامه کنفرانش به رد برخی ادعاهی او از سوی تهران هم نقبی زد و گفت: «من نه دل‌سردم و نه خوش‌بین. اظهاراتی را که مطرح می‌شود می‌بینم. در این روند، اگر قرار بود با اظهارات مطبوعاتی هدایت شوم، راه به جایی نمی‌بردم. من با خود مقامات ایرانی صحبت می‌کنم، نه از طریق مطبوعات. فعلا دل‌سرد نیستم؛ ما در ابتدای یک مرحله جدید پس از توافق‌های انجام‌شده قرار داریم. خوش‌بین هم نیستم. سعی می‌کنم واقع‌بین باشم.» او افزود: «به نوعی راضی هستم که به نظر می‌رسد به مبنای محکم‌تری دست یافته‌ایم و اقدامات بخصوصی قرار است انجام شود، اما مسلما با احتیاط پیش می‌رویم.»

دیپلماسی پنهان بین تهران و آژانس

جلال خوش چهره در گفتگو با «شرق» به ارزیابی از مواضع رافائل گروسی طی ۷۲ ساعت گذشته و به خصوص کنفرانس مطبوعاتی دیروز دوشنبه پس از برگزاری اولین روز نشست فصلی شورای حکام پرداخت و در این رابطه چند نکته را یادآور شد. ابتدا به ساکن وی بر این باور است حضور گروسی در تهران به ابتکار خود ایران بوده است تا بتواند بحران اختلافات پادمانی که با افزوده شدن موضوع غنی سازی ۸۴ درصد در آستانه نشست فصلی حساس‌تر شده بود را به نحوی عاجل حل‌وفصل کند. در نکته دوم این تحلیلگر معتقد است که فعلا در دور جدید مذاکرات تهران و آژانس، حسن ظن جای سوء ظن را گرفته است، به‌خصوص آنکه خوش‌چهره دیدار بعدازظهر شنبه گروسی با سیدابراهیم رئیسی را هم کاتالیزوز این حسن ظن و خوش‌بینی‌های مدیرکل پیرامون روند تعامل با ایران می‌داند.

کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه گپ و گفتش با «شرق» روی این موضوع هم مانور می‌دهد که تغییر رفتار رافائل گروسی در بازگشت از تهران نسبت به سفر‌های قبلی او موجب شد که مدیرکل به جای حمله و انتقاد از مواضع مقامات تهران نوعی خوشبینی را چاشنی ادبیاتش کند. با این بینش، خوش چهره ذیل بررسی مجموعه سخنان رافائل گروسی در کنفرانس دیروز از تلاش مدیرکل برای ایجاد فضایی مثبت و بدون سیاسی کاری در تعامل با ایران می‌گوید؛ با این هدف که مدیرکل بتواند در سایه کلی گویی‌های مثبت در پاسخ به سؤالات چالشی و انتقادی رسانه‌ها، فضای اختلافات گسترده و عمیق کنونی با تهران را در شرایط کنونی اصطلاحاً «فریز» کرده و ثابت نگه دارد تا از نوعی سیاسی کاری و موج سواری‌ها دور شود.

بیشتر بخوانید: گروسی: تلاش می‌کنم واقع‌بین باشم

این کارشناس حوزه بین‌الملل از مجموعه موضع‌گیری‌های مقامات آژانس و همچنین سازمان انرژی اتمی به این ارزیابی و جمع‌بندی می‌رسد که طرفین با آغاز روند گفتگو‌هایی که به اذعان خوش چهره شاید به نتیجه برسد، در تلاشند که از تأثیر عوامل رادیکال و مخرب کاسته شود. با این خوانش، وی از سیاست «توافق کم در برابر کم» بین تهران و آژانس پرده بر می‌دارد تا گام به گام فضای تقابلی و گسل کنونی «کنترل» شود.

یا همین عینک تحلیلی، مهم‌ترین نکته‌ای که این مفسر حوزه برجامی بر آن تأکید داشت گزاره «احتمال وجود دیپلماسی پنهان بین جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» است. در تبیین جزئی‌تر و دقیق‌ترین گزاره پیش‌گفته، خوش چهره به «شرق» می‌گوید: «در شرایط حساس کنونی که عمق، گستردگی و تنوع اختلافات پادمانی بین دو طرف بسیار زیاد و تقریباً بی سابقه است، هم ایران و هم آژانس البته با حمایت ۱+۴ و ایالات متحده، مذاکرات و توافقات چراغ خاموشی را بدون جنجال سازی رسانه‌ای و حساس کردن برخی بازیگران و منتقدان این نوع تعاملات با ایران پیش ببرند.» هدف از این نوع دیپلماسی چراغ خاموش به زعم این تحلیلگر، ایجاد روندی بدون حاشیه یا حداقل کم حاشیه برای حل اختلافات پادمانی است تا در مسیر توافقات تهران و آژانس کارشکنی و مانع تراشی احتمالی صورت نگیرد.

البته این تحلیلگر یک نگاه بدبینانه را چاشنی ارزیابی‌های خود می‌کند و یادآور می‌شود که اکنون شدت اختلافات بین تهران و آژانس به قدری زیاد است که شاید این دیپلماسی پنهان و چراغ خاموش هم نتواند کاری از پیش ببرد؛ لذا خوش‌چهره ذیل این نگاه بدبینانه و در پاسخ به این سؤال مشخص که آیا گروسی به وعده‌های تهران دل خوش کرده و به همین دلیل مواضع مثبتی را طی سه روز اخیر عنوان داشته است؟ این تصور را دارد که «نباید از قبل نوعی پیشداوری را داشت و این وعده‌ها را نسیه تصور کرد. به باور او باید روند تحولات و رویداد‌ها طی روز‌ها و هفته‌های پیش رو را دید تا بتوان قضاوت درست تری را داشت.»