فلسفه سفره هفت سین چیست؟

اقتصاد۲۴- الهام عندلیب‌مقدم: نوروز از هزاران سال پیش، بزرگ‌ترین جشن ملی ایرانیان بوده است. آریایی‌های ساکن در فلات ایران، اولین روز بهار و آغاز سال جدید را با برگزاری مراسم وِیژه جشن می‌گرفتند. در آیین باستانى ایران براى هر جشن، خوان یا سفره‌ای از انواع خوراکی‌ها پهن می‌کردند.

سفره هفت سین نیز یکی از مهم‌ترین رسوم باستانی ایام نوروز از گذشته‌های دور تا امروز است که هر یک از اجزا آن نشانه مفاهیمی، چون زایش و باروری، رویش، فراوانی و برکت و ... می‌باشد و نمونه‌ای از هزاران شکوه ایرانی است که از باور‌های زرتشت برآمده است.

به روایت برخی منابع، ایرانیان قبل از اسلام و در دوره هخامنشیان، سفره هفت چین داشته‌اند؛ به این‌صورت‌که در ایام نوروز در هفت ظرف چینی غذا می‌گذاشتند و به آن هفت چین یا هفت چیدنی می‌گفتند.

برخی منابع تاریخی نیز می‌گویند نام قدیم سفره هفت سین، هفت شین بوده و اجزا آن شامل شمع، شراب، شیرینی، شهد (عسل)، شربت، شاخه نبات، شقایق و یا شمشاد بوده است. پس از آمدن اسلام به ایران و حرام اعلام شدن شراب، سرکه به عنوان همزاد شراب، جای شراب را در سفره نوروزی گرفت و این‌گونه شین به سین تغییر پیدا کرد و سفره نوروزی شامل. سبزه، سیب، سمنو، سنجد، سیر، سرکه و سماق به عنوان نماد‌های اصیل ایرانی شد.

روایت است که در برخی روستا‌ها رسم هفت سینی برپا بوده است؛ به این‌صورت‌که درون هفت سینی خوراکی‌های مختلف می‌گذاشتند. هفت سینی، بعد‌ها با حذف حرف "ی" به هفت سین تغییر کرده است.

امروزه، برخی اجزاء سفره هفت سین حذف شده و اجزا دیگری جای آن را گرفته‌اند. به عنوان مثال در هفت سین پارسی انار وجود داشته که به دلیل پر دانگی نشان از برکت و باروری بوده است.

جامی پر از آب با چند قطره گلاب، نشانه تازگی و وجود حیات بوده و چند برگ نارنج شناور بر آب، به نشانه آرزوی سرسبزی و خود نارنج نماد شناوری زمین در جهان هستی است.

همچنین ایرانیان باستان به نشانه پاینده ماندن عشق و باروری، سیب سرخی را درون ظرف آب پاک و زلال می‌انداختند.

کوزه‌ای پر از آب، نشانه درخواست باران و فراوانی آب بوده است.

نان و یا گندم، به عنوان بنیاد تغذیه، در سفره نشانه برکت و روزی بوده است.

معنای عدد هفت در سفره نوروزی

سفره هفت سین بر پایه عدد هفت بنا شده است. در ایران باستان، عدد هفت مقدس بوده و معنای زندگی و جاودانگی را می‌داده و برای مفاهیم مثبت، خوش یمنی و فال نیک استفاده می‌شده است. مثلا هفت خان رستم در شاهنامه، هفت رنگ رنگین کمان، هفت آسمان، هفت اقلیم، هفت روز هفته، هفت فرشته، هفت شهر عشق در عرفان، هفت پیکر و...

عدد هفت در قرآن کریم و نزد مسلمانان نیز اهمیت دارد و از آن در برخی آیات و سوره‌های قرآن نام برده شده است.

هفت جزء اصلی سفره هفت سین

سفره سفید رنگ هفت سین که نماد گستردگی جهان، پاکی و سفید بختی است را هفت گونه گیاهی و خوراکی که با حرف "سین" شروع می‌شوند تشکیل می‌دهد. سبزه، سیب، سمنو، سنجد، سیر، سرکه و سماق اجزا اصلی سفره هفت سین ایرانیان هستند که هر کدام معنا و مفهوم خاصی دارند:

سبزه

سبزه نماد سرسبزی، نشاط و شادابی، روزی و برکت و نشانگر زندگی بشر و پیوند او با طبیعت و تولد دوباره حیات است. همچنین رنگ سبز ارتعاش افکار را موزون نگه می‌دارد.

در ایران باستان، ۲۵ روز قبل از نوروز در کاخ پادشاهان، بر روی ۱۲ ستون از خشت خام یک نوع غله می‌کاشتند و بر این باور بودند که اگر سبزه‌ها خوب بروید سال پر برکتی در پیش خواهند داشت. امروزه نیز ایرانیان قبل از سال نو در روز‌های پایانی سال، گندم و یا عدس می‌کارند.

مرسوم است که سبزه را در روز سیزدهم نوروز که به سیزده به در معروف است، به همراه بدی‌ها و کدورت‌ها دور می‌ریزند. همچنین برخی معتقدند که گره زدن سبزه در روز سیزده به در، بخت جوانان دم بخت را باز می‌کند.

سیب

سیب، نمادی از سلامتی و زیبایی و نشان دوری از گزند و آسیب است.

رسم است که سیب را مادربزرگ یا پدربزرگ خانواده سر سفره هفت سین بگذارند؛ زیرا همیشه بزرگتر‌های خانواده نگران سلامتی اعضای خانواده هستند.

سمنو

سمنو غذایی مقوی است که از جوانه تازه گندم تهیه می‌شود و به آن غذای مردآفرین می‌گویند؛ بنابراین سمبل زایش و باروری، قدرت، صبر، مقاومت و عدالت است.

همچنین، چون طبخ آن دشوار بوده و برای تهیه آن نیاز به کمک و همبستگی است، به عنوان نماد توجه به دیگران و همکاری و همبستگی بر سر سفره هفت سین گذاشته می‌شود.

سنجد

سنجد نماد خرد و فرزانگی و سنجیده عمل کردن است. از آنجایی‌که در طب قدیم از سنجد برای تقویت عقل و حافظه استفاده می‌شده و عقل نخستین خلقت خداوند بوده است، سنجد را بر این باور بر سفره می‌گذارند که هر کس با خویشتن عهد کند هر کاری را با سنجش انجام دهد. سنجیدن نشانه گرایش به عقل و احترام به تفکر و ترویج خردمندی است. همچنین بو و عطر برگ و شکوفه درخت سنجد محرک عشق و مهر و نماد دلباختگی و زایندگی است.

سیر

سیر به عنوان مهم‌ترین جزء سفره هفت سین، نماد گند‌زدایی و پاکیزگی و سلامت بدن و همچنین دفع چشم زخم است. زرتشتیان اعتقاد داشتند بوی سیر دیوان را می‌گریزاند.

بیشتر بخوانید: آیین های نوروز باستانی در ایران

سیر به‌عنوان نماد مناعت طبع و سیری چشم و دل نیز شناخته می‌شود. همچنین بیانگر عدم تجاوز به حقوق دیگران است.

سرکه

سرکه نیز مانند سیر برای پاکی و از بین بردن آلودگی و باطل کردن سحر و جادو بر سر سفره هفت سین گذاشته می‌شود. همچنین نماد تسلیم و رضاست و انسان را به پذیرش ناملایمات زندگی دعوت می‌کند.

سماق

سماق نماد عشق، مهر و پیوند دل‌ها می‌باشد، که توسط پدر خانواده در سفره گذاشته می‌شود.

همانگونه که در ضرب المثل، سماق مکیدن کنایه از دعوت به بردباری است، در فرهنگ کهن ایران، سماق نماد صبر و بردباری بوده است.

سایر اجزاء سفره هفت سین ایرانیان امروز

کتاب مقدس

کتاب مقدس هم یکى از اجزای مهم سفره هفت سین است که هر کس به تناسب مذهب خود، کتابی را که قبول دارد بر سفره مى‌گذارد.

پس از روی آوردن ایرانیان به دین اسلام، قرآن به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان به سفره نوروزی اضافه شد تا سال نو با توکل و توسل به خداوند متعال آغاز شود.

آینه

آینه به عنوان نماد روشنایی و جهان بی‌پایان است و حتما باید بالای سفره جای گیرد.

سکه

سکه جزء هفت سین نبوده است، اما بعد از ضرب سکه به سفره هفت سین اضافه شد تا نمادی برای افزایش دارایی و رزق و روزی و خیر و برکت باشد.

تخم مرغ

تخم مرغ‌های رنگی زینت‌بخش سفره هفت سین بوده و نماد زایش و آفرینش و نشانه‌ای از نطفه و نژاد و ادامه زندگی و حیات هستند.

برخی می‌گویند تخم مرغ رنگ شده نشانه رنگارنگی نژاد‌های مختلف بشری و تاکید بر این که "بنی‌آدم اعضای یکدیگرند" است.

ماهی

نماد زایش، برکت، تازگی، شادابی و تکاپو است. برخی می‌گویند ماهی قرمز نماد روزی حلال است.

سنبل

سنبل نماد شادی، طراوت، باروری و نیک خویی است. بوی خوش سنبل سالی نیکو و پربرکت را نوید می‌دهد.

سپند

سپند یا اسفند، در زمان‌های قدیم مقدس بوده و در مراسم نیایشی به‌کار برده می‌شده است و دورکننده بیماری‌ها و دفع چشم زخم است.

شمع

شمع به تعداد اعضای خانواده، برای آرزوی شادی و روشنایی زندگی بوده و شعله افروخته نماد روشنایی جاودانه است.

شیرینی

نقل و یا شیرینی نمادی از شیرین کامی است.