بلاش اول اشکانی کیست و دوران حکومتش چگونه گذشت؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: بلاش اول یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین شاهان اشکانی بود که پس از دوران ناآرامی‌های داخلی و درگیری‌های گودرز دوم با روم، به قدرت رسید. او با اصلاحات داخلی، مقابله با نفوذ روم و توسعه فرهنگی ایران، نقش مهمی در تاریخ اشکانیان ایفا کرد.

زندگینامه بلاش اول

بلاش یکم یا وَلَگش یکم (اشک بیست و دوم) بیست و دومین شاه ایران از خاندان اشکانی است. او در سال ۵۱ میلادی پس از مرگ پدرش ونن دوم بر تخت شاهی نشست و تا سال ۷۸ میلادی سلطنت کرد. وی در دوران زمام داری خود با مشکلات و نابسامانی‌های بسیاری مواجه شد. در تاریخ از او به‌عنوان آخرین شاه بزرگ اشکانی یاد می‌کنند. پس از وی دولت اشکانی رو به ضعف نهاد و سرانجام به دست ساسانیان ساقط شد.

همزمان با روی کار آمدن بلاش یکم، ایران دچار بلایای طبیعی گسترده و بیماری‌های گوناگون از جمله طاعون و وبا و قحطی ناشی از خشکسالی شد. بلاش در صدد بود تا ارمنستان را که در دوران شاهی اردوان سوم به خاطر نبرد‌های داخلی بر سر قدرت میان اشکانیان به رومیان واگذار شده بود، بازپس گیرد، ولی به دلایلی که نام برده شد و همچنین به خاطر شورش‌های بسیاری که با آن‌ها مواجه گردید، ناگزیر از میدان نبرد با رومیان بازگشت. از جمله شورش‌ها، شورش حاکم آدیابن بود که دست نشانده شاهنشاهی اشکانی بود. 

افزون بر این قوم داهه و پاره‌ای اقوام بیابان نشین از مشکلات داخل ایران سود جستند و به مرز‌های کشور تجاوز کردند. بلاش برای مقابله با آن‌ها روانه گرگان شد و آن‌ها را وادار به عقب نشینی کرد. وی در بازگشت به موضوع آدیابن نیز خاتمه داد و شخصی به نام بازوس را به حکومت آن گماشت. بلاش یکم توانست به این ترتیب در سال‌های نخستین زمامداری‌اش بر بسیاری از مشکلات کشور چیره شود.

بیشتر بخوانید: گودرز دوم کیست؟/ پادشاه اشکانی در دوران پرتنش امپراتوری ایران و روم

بلاش پس از میان برداشتن مشکلات داخلی کشور دوباره موضوع ارمنستان را به خاطر آورد و با سپاهی بزرگ و مجهز عازم آن دیار شد. فرمانروای ارمنستان که از حمایت رومیان برخوردار بود، پس از ورود سپاه ایران گریخت و بلاش برادر خود تیرداد را بر تخت شاهی ارمنستان نشاند. رومیان از این کار او خشمگین شدند و نرون قیصر وقت روم کروبلو سپهسالار خود را برای پاسخگویی به این اهانت ایرانیان به ارمنستان فرستاد.

بازپس گرفتن ارمنستان توسط بلاش اول

بلاش اول پس از از میان برداشتن مشکلات داخلی کشور دوباره موضوع ارمنستان را به خاطر آورد و با سپاهی بزرگ و مجهز عازم آن دیار شد. فرمانروای ارمنستان که از حمایت رومیان برخوردار بود پس از ورود سپاه ایران گریخت و بلاش پسر خود تیرداد را بر تخت شاهی ارمنستان نشاند. رومیان از این کار او خشمگین شده و نرون قیصر وقت روم کربلو سپهسالار خود را برای پاسخگویی به این اهانت ایرانیان به ارمنستان فرستاد. 

در این اثنا بلاش دوباره دچار مشکلات داخلی شد که مهمترین آن‌ها شورش اردوان یکی از پسران بلاش و همچنین شورش مردم گرگان بودند. بلاش به سر و سامان دادن اوضاع کشور پرداخت و تیرداد که زمام امور ارمنستان را در دست داشت به امید بهره‌مندی از پشتیبانی پدر با رومیان وارد پیکار شد ولی شکست خورد و ارمنستان دوباره در دست رومیان افتاد. بلاش یکم پس از برگرداندن آرامش در داخل کشور برای رومیان پیامی فرستاد و به آن‌ها گفت که ارمنستان به ایران تعلق دارد و اشکانیان از آن صرف نظر نخواهند کرد. او دوباره سپاهی فراهم آورد و روانه ارمنستان شد. 

رومیان مذاکره با ایرانیان را تنها راه حل یافتند و با ایرانیان به تفاهم رسیدند که هر دو سپاه ارمنستان را ترک کرده و از راه گفت‌و‌گو بین دو دولت این مسأله را پایان دهند. نماینده ایران که برای مذاکره به روم رفته بود با نارضایتی و بدون هیچ دستاورد مثبتی بازگشت و نبرد میان ایران و روم اجتناب ناپذیر شد. رومیان سپاهی را روانه منطقه کردند. آن‌ها در ساحل رو دفرات اردو زدند و، چون ارمنستان را بی دفاع دیدند به آنجا رفته و بدون رو‌به‌رو شدن با هیچ مقاومتی به چپاول و غارت در آن سرزمین پرداختند. سپاه روم که با هیچ مقاومتی رو‌به‌رو نشده بود و هیچ سپاهی از ایرانیان را نیز مشاهده نکرد این را حمل بر انصراف ایرانیان از ارمنستان دانست و اقدام به بازگشت کرد.

این در حالی بود که سپاه بلاش در سوی دیگر رود فرات سرگرم نگهداری آن منطقه بود. بلاش از این فرصت استفاده کرده و ناگهان به قلب سپاه رومیان زد و شکستی سهمگین بر رومیان وارد کرد. لوسیوس پتوس سردار رومی راهی جز پذیرفتن شرایط ایرانیان نداشت و ارمنستان را از سربازان رومی خالی کرد ولی کربولو دیگر سردار رومی که از او نامبرده شد با سپاهی دیگر روانه میدان نبرد شد تا انتقام شکست همکارش را از ایرانیان بگیرد. در این حین گفتگوی دوباره میان ایران و روم آغاز شد و دو دولت به تفاهم رسیدند که تیرداد پسر بلاش کماکان زمامدار امور ارمنستان بماند ولی تاج شاهی ارمنستان را در روم از دست قیصر بگیرد. تاریخ این رویداد را سال ۶۹ میلادی گزارش کرده‌اند. تیرداد سه سال پس از این توافق به همراه سه هزار سوار پارتی در طی سفری طولانی به روم رفت و تاج شاهی ارمنستان را از دست «نردن» قیصر روم گرفت. پس از بسته شدن این پیمان به مدت پنجاه سال هیچ نبردی میان ایران و روم درنگرفت.

اقدامات فرهنگی بلاش یکم

بلاش یکم به آیین و روش‌های ایرانی بسیار علاقه‌مند بود. در احیای فرهنگ و آین‌های ایرانی تلاش بسیاری کردو بازمانده گرایش‌های یونانی را در ایران از میان برد. در این زمان الفبای ایرانی که از خط آرامی منشعب شده بود جای الفبای یونانی را گرفت و برای اولین بار بر روی سکه‌های بلاش یکم پدیدار گشت. بر یک روی این سکه‌ها نقش شاه و بر روی دیگر آن تصویر آتشدانی نقش شد. این سنت تا زمان انحطاط ساسانیان کم و بیش حفظ شد. بنا به روایات زرتشتی در زمان بلاش متون کهن اوستایی از نو گردآوری شد و نام یونانی شده شهر‌ها نیز دوباره نام ایرانی خود را بازیافت.

مرگ بلاش یکم

بلاش یکم مدتی پس از بیرون رفتن آلان‌ها از ایران در سال ۷۷ میلادی درگذشت. پس از مرگ او نبرد‌های خانگی برای نشتن بر تخت شاهی اشکانی میان اشکانیان آغاز شد و سه تن خود را شاهنشاه خواندند. این سه مدعی به نام‌های پاکور (دوم)، اردوان چهارم و بلاش دوم که پیشینه دودمانی و مدت پادشاهی آن‌ها به درستی روشن نیست هر کدام در بخشی از ایران زمام امور را در دست داشتند.