مهرداد دوم اشکانی کیست و از یکی از بزرگترین شاهان اشکانی چه می‌دانیم؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: مهرداد دوم (حکومت: ۱۲۴ تا ۹۱ پیش از میلاد) یکی از بزرگ‌ترین و قدرتمندترین پادشاهان اشکانی بود که توانست امپراتوری اشکانی را به اوج شکوه و اقتدار برساند. او را به دلیل دستاورد‌های مهمش «مهرداد بزرگ» می‌نامند.

زندگینامه مهرداد دوم اشکانی

مهرداد دوم احتمالاً در حدود اواخر قرن دوم پیش از میلاد و در خانواده‌ی سلطنتی اشکانی متولد شد او فرزند فرهاد یکم یا اردوان دوم بود و در میان اشراف پارتی رشد کرد. او در دربار اشکانیان و در میان قبایل پارتی بزرگ شد، جایی که سبک زندگی جنگجویی و کوچ‌نشینی رایج بود و مانند سایر شاهزادگان اشکانی، مهرداد دوم نیز از کودکی در سوارکاری، تیراندازی، جنگاوری و استراتژی نظامی مهارت یافت. یکی از مهم‌ترین نکات درباره‌ی مهرداد دوم این است که در سنین پایین به سلطنت رسید. او در ۱۲۴ پیش از میلاد، پس از مرگ پدرش، به پادشاهی رسید، در حالی که هنوز جوان بود و تجربه‌ی کمی داشت. در آن زمان، امپراتوری اشکانی با تهدید‌های خارجی و داخلی روبه‌رو بود، اما مهرداد دوم توانست به‌سرعت خود را به‌عنوان یک فرمانروای قوی تثبیت کند.

پادشاهی مهرداد دوم اشکانی

مهرداد دوم یا مهرداد بزرگ (اشک نهم) نهمین شاهنشاه اشکانی است که از ۱۲۴ – ۹۱ پیش از میلاد سلطنت کرد. لقب «بزرگ» را به دلیل مقتدر بودن در همه امور حکومت تا نظامی و نظم و سازمان دادن به تمام امور ایران و برقرار کردن اقتدار مطلق پادشاه بعد از دوره هرج و مرج بعد از مرگ فرهاد دوم به او داده‌اند. وی هنگامی به شاهی رسید که ایران از هر سو آماج تهاجم اقوام مختلف شده بود در درون کشور نیز مخالفان از هر سو برای بدست آوردن قدرت به مقام پادشاه حمله می‌کرد. مهرداد با دلاوری و درایت تمام نواحی اشغال شده را پس گرفت و مرز‌های ایران را در شرق تا کوه‌های هیمالیا و در غرب تا میان‌رودان رساند. در زمان پادشاهی او ایران و روم هم‌مرز شدند و اشکانی بزرگترین قدرت زمان خود تبدیل شد. وی همچنین به اوضاع داخلی ایران نظم و سازمان داد و اقتصاد شکوفایی را پایه‌ریزی کرد و فقر در کشور از بین رفت. طول دوره حکمرانی مهرداد بزرگ یکی از عصر‌های زرین و پرشکوه تاریخ ایران می‌خوانند.

بیشتر بخوانید: اردوان اول اشکانی کیست و مبارزات اشکانیان برای استقلال از سلوکیان چگونه بود؟

مهرداد پس از نشستن بر تخت شاهی، نخست بابل را از تازیان پس گرفت و سپس لشکر به ارمنستان کشید. وی در سال ۱۱۳ پیش از میلاد سراسر میان‌رودان را به دست آورد و آنگاه رو به شرق گذاشت. پیش از رسیدن مهرداد به شاهی، در حدود سال ۱۳۳ پیش از میلاد در شرق، سکا‌ها به مرز‌های ایران و بلخ تاختند، دولت بلخ را نابود کردند و دولت‌های کوچک یونانی را تا نزدیک هندوستان از میان بردند. آنها به داخل ایران نیز هجوم آوردند و پارت و گرگان را لگدکوب اسبان خود کردند. گروهی از آنان به سیستان و باختر رفت و حکومتی سکایی پدیدآوردند و از این پس سرزمین زرنگ سکستان (سیستان) نامیده شد.

حتی اردوان دوم شاه ایران که پدر مهرداد دوم بود، نیز در نبردی با آنان کشته شد. مهرداد با نبردی سهمگین سکا‌ها را چنان شکست داد که دیگر مدت‌ها متعرض ایران نشدند. او پارت و هرات را آزاد کرد و دولت سکایی سیستان را وابسته به دولت اشکانی کرد. وی همچنین مرو و بخش‌هایی از فرارود را نیز تصرف کرد. او همچنین در نبردی که در شمال عربستان کنونی انجام شد، چادرنشینان تازی را که قصد وارد شدن به قلمرو حکومت اشکانی را داشتند، شکست سختی داد و آنها را تا مرکز بیابان عربستان عقب راند. این نبرد برای اعراب درس عبرت بزرگی شد و مهرداد دوم به آنها فهماند که نبرد با امپراطوری قدرتمند اشکانی چیزی جز مرگ و شکست برایشان نخواهد داشت. این نبرد چنان شکستی را به اعراب وارد کرد که تازیان تا سال‌های بسیار پس از این نبرد حتی جرئت نزدیک شدن به خاک ایران را نیز نداشتند.

پس از پیروزی‌هایی که ذکر آن رفت، مهرداد فرصت یافت تا به امور داخلی کشور بپردازد. او نخستین کس از خاندان اشکانی است که خود را شاهنشاه خواند و ادعا کرد که خاندان اشکانی از نسل اردشیر دوم هخامنشی است. این کار او اقدامی آگاهانه بود تا اشکانیان را ادامه دهنده هویت ایرانی نشان دهد و همین‌طور این کار حکومت اشکانیان را در پرتو ارتباط یافتن با هخامنشیان بر حق جلوه داد. مهرداد دوم به فرهنگ، آداب و سنن ایرانی بسیار پای بند بود. وی با تلاشی خستگی ناپذیر بر آن شد تا فرهنگ ایرانی را از مظاهر فرهنگ یونانی هلنی پاک کند. در عرصه بازرگانی و سر و سامان دادن به اقتصاد کشور، مهرداد اقدامات بسیاری کرد و در روزگار او بود که راه بازرگانی ایران به چین که در تاریخ به «راه ابریشم» معروف است، گشوده شد. از این پس مبادلات کالا میان چین، هند و برخی سرزمین‌های دیگر موجب شکوفایی اقتصاد کشور شد.

به دلیل اهمیت سرزمین‌های غربی ایران و میان‌رودان، مهرداد در سال ۹۴ پیش از میلاد به سرزمین‌های شمالی میان دجله و فرات تاخت و پس از کسب پیروزی‌هایی در این منطقه، رود فرات را به‌عنوان مرز غربی ایران تعیین کرد. وی همچنین در امور ارمنستان که دارای اهمیت بسیاری بود دخالت کرد.

در سال ۹۶ پیش از میلاد حکومت جمهوری روم در راستای سیاست جهانگشایانه خود به کرانه غربی رود فرات رسیدند و مصمم بودند که ایران و هند را به قلمرو خود ضمیمه کنند. فرمانده قوای روم شخصی به نام لوکیوس کورنلیوس سولا بود. مهرداد به خاطر گرفتاری‌های زیادی که در آن زمان برای اشکانیان پیش آمده بود، صلاح دید که با رومیان وارد جنگ نشود، لذا به آنان پیشنهاد صلح کرد. این پیمان بسته شد، ولی نماینده حکومت اشکانی به دلیل تحقیری که سولا بر او روا داشته بود، در بازگشت اعدام شد.

در پایان زندگی مهرداد دوم در شرق و غرب قلمرو اشکانیان تهاجماتی صورت گرفت. تیگران شاه ارمنستان از مرگ مهرداد بهره جست و بخش شمالی میان‌رودان را تصرف کرد. در این زمان گودرز که در زمان مهرداد دوم در بابل قیام کرده بود، برای مدت کوتاهی به شاهنشاهی رسید. اُرُد گودرز را از حکومت انداخت و پس از دوره کوتاهی سیناتروک بر جای او به شاهنشاهی نشست.

مهم‌ترین اقدامات مهرداد دوم اشکانی

۱. گسترش مرز‌های امپراتوری اشکانی

در زمان به قدرت رسیدن مهرداد دوم، امپراتوری اشکانی با تهدید‌های داخلی و خارجی روبه‌رو بود. او توانست مناطق شرقی ایران، از جمله سرزمین‌های سکایی و بلخ را تصرف کند و امنیت امپراتوری را تأمین کند. سپس به سمت غرب لشکر کشید و بخش‌هایی از میان‌رودان (بین‌النهرین)، ارمنستان و مناطق اطراف سوریه را به قلمرو اشکانیان افزود.

۲. شکست دشمنان و تثبیت قدرت

مهرداد دوم سکایی‌ها را که تهدیدی برای ایران بودند، شکست داد و آنها را وادار به عقب‌نشینی کرد. همچنین توانست بر سلوکیان که هنوز در برخی مناطق قدرت داشتند، غلبه کند و اشکانیان را به عنوان قدرت برتر در منطقه تثبیت کند. در دوران او، امپراتوری اشکانی به یک ابرقدرت در آسیا تبدیل شد و نفوذ زیادی در سیاست‌های منطقه‌ای پیدا کرد.

۳. برقراری روابط دیپلماتیک با امپراتوری روم و چین

مهرداد دوم اولین شاه اشکانی بود که با امپراتوری روم روابط دیپلماتیک برقرار کرد. او همچنین با امپراتوری هان چین مکاتبه داشت و این روابط باعث رونق جاده ابریشم و تجارت بین شرق و غرب شد.

۴. تقویت ساختار حکومتی و اقتصاد

در دوره‌ی او، سیستم اداری و حکومتی اشکانیان توسعه یافت و امپراتوری به ثبات بیشتری رسید. تجارت و اقتصاد بهبود یافت و سکه‌هایی با تصویر او ضرب شد که نشان‌دهنده قدرت و نفوذ او بود.

مرگ مهرداد دوم اشکانی

پس از حدود ۳۳ سال حکومت مقتدرانه، مهرداد دوم در سال ۹۱ پیش از میلاد درگذشت. بعد از مرگ او، امپراتوری اشکانی با چالش‌های داخلی روبه‌رو شد، اما دستاورد‌های او باعث شد که این سلسله برای قرن‌ها به عنوان یک قدرت بزرگ باقی بماند.