گسترش همکاری‌های اقتصادی آذربایجان و اسرائیل و مخاطرات آن برای ایران/ نفوذ تل‌آویو در حوزه‌های انرژی، کشاورزی و تسلیحاتی باکو

اقتصاد۲۴- روز چهارشنبه ۹ فروردین سال ۱۴۰۱ و در حالی که ایرانیان در تعطیلات سال نو خود به سر می‌بردند، سفارت باکو در تل‌‎آویو در جریان سفر وزیر خارجه این کشور به سرزمین‌های اشغالی به طور رسمی آغاز به کار کرد. خبری که شاید حالا چنان ضربه‌ای جدی بر پیکره تفکرات آن دسته از امامان جماعت که بار‌ها از جمهوری آذربایجان به عنوان خاک اسلام نام می‌بردند، فرود آمد.

در همین نشست مشترک و همزمان با بازگشایی سفارت بود که جیحون بایرام‌اُف وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان در نشست مشترک خبری با الی کوهن وزیر امور خارجه رژیم اسرائیل، همکاری باکو ـ تل آویو را بر اساس درک متقابل، احترام و منافع مشترک عنوان کرد و گفت: جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۱ یک دفتر گردشگری و تجارت در سرزمین‌های اشغالی افتتاح کرد و پس از آن تصمیم گرفت که سفارت رسمی خود را دایر کند.

به گزارش اقتصاد ۲۴، بایرام‌اُف، همچنین، افتتاح سفارت را یک شاخص پویا از همکاری دو طرف دانست و گفت که آذربایجان و اسرائیل سال‌هاست که در زمینه امور دفاعی و امنیتی همکاری نزدیکی دارند.

در این میان، اما اشاره‌های مستقیم وزیر امور خارجه باکو به مسائل اقتصادی چیزی نبود که از اذهان دور باقی بماند؛ کما اینکه وزیر آذری خبر از تدارک برگزاری یک نشست برای کمیسیون روابط اقتصادی اسرائیل و آذربایجان در باکو در ۲۰ روز آینده داد و گفت که بیش از ۱۴۰ شرکت اسرائیلی در جمهوری آذربایجان فعالیت می‌کنند.

همچنین در همین مراسم خبر داده شد که نشست کمیسیون روابط اقتصادی اسرائیل و آذربایجان ۱۹ آوریل (۳۰ فروردین) در باکو برگزار می‌شود و البته بایرام‌اُف، گشایش پرواز‌های مستقیم بین باکو ـ تل آویو، همکاری در زمینه کشاورزی و مدیریت آب و توسعه مناسبات در زمینه علمی، آموزشی، فرهنگی و گردشگری را از جمله موارد همکاری میان طرفین ذکر کرد.

باید توجه داشت که دقیقا در زمانی که مسکو و تهران همکاری نظامی خود را به دلیل جنگ روسیه در اوکراین تقویت کرده‌اند، باکو نیز با گشایش سفارت در اسرائیل، پس از ۳۱ سال، همکاری با اسرائیل را وارد مرحله تازه‌ای کرد.

الهام علی اف تا مدت‌ها ملاحظاتی نسبت به گشایش سفارت در اسرائیل داشت، اما پس از عادی‌سازی روابط چند کشور عربی با اسرائیل و به‌ویژه بعد از گرم شدن دوباره مناسبات ترکیه با اسرائیل، تصمیم خود را برای گشایش سفارت در تل‌آویو، از طریق مصوبه سال گذشته در مجلس باکو، نهایی کرد و البته نباید از یاد برد که اسرائیل نیز یکی از نخستین دولت‌هایی بود که استقلال آذربایجان را در سال ۱۹۹۱ میلادی، در پی فروپاشی اتحاد شوروی، به‌رسمیت شناخت و یک سال پس از آن، با برقراری روابط کامل دیپلماتیک و گشایش سفارت در باکو، سفیر به آذربایجان اعزام کرد و حالا در آغازین روز‌های سال ۱۴۰۲، دولت الهام علی اف نیز به عنوان نخستین کشور شیعه سفارت خود را در تل آویو ایجاد و به این ترتیب فصل تازه‌ای از روابط با اسرائیل را آغاز کرد.

باکو به دنبال گسترش شراکت در حوزه انرژی با اسرائیل

مساله مهم مورد اشاره دیگر وزیر امور خارجه باکو، اما یکی این بود که حدود ۳۰ درصد نفت رژیم اسرائیل از سوی دولت جمهوری آذربایجان تامین می‌شود و البته در ادامه نیز گفت که آذربایجان منابع غنی انرژی سبز را داراست و فناوری پیشرفته اسرائیل فرصت‌های زیادی برای کار روی این ظرفیت دارد.

در واقع دولت باکو به این طریق نه تنها خبر داد که تامین کننده ۳۰ درصد نفت اسرائیل است بلکه وعده داد که برنامه‌های جدی تری نیز برای شراکت درحوزه انرژی با طرف‌های اسرائیلی در دست بررسی و اجرا نیز خواهد داشت.

واکنش تهران و گسترش مراودات اقتصادی تل آویو و باکو

هر چند این بازگشایی سفارت و البته تهدیدات تازه‌ای که دولت علی اف به پشتوانه طرف اسرائیلی علیه ایران انجام می‌دهد بدون پاسخ از سوی تهران باقی نماند و با واکنش وزارت خارجه و سخنگوی آن در تهران مواجه شد، اما به نظر می‌رسد فراتر از هر مورد سیاسی و دیپلماتیکی باید ریشه مسائل ایران و باکو را در دو مورد بیش از سایر موارد یافت؛ اولین و جدی‌ترین مساله همچنان مساله ارمنستان و کنترل کریدور‌های ارتباطی بین دو کشور ایران و باکو است و اما مساله دوم که به آن نباید بی توجه بود، گسترش مراودات و ارتباطات اقتصادی میان تل آویو و باکو است.

گسترش ارتباطات اقتصادی در جهان امروز در نهایت منجر به سوگیری‌های یکسان در روابط کشور‌ها و در ادامه بیشتر شدن منافع مشترک می‌شود.
در واقع همان چیزی که با گسترش تحریم‌های اقتصادی درباره ایران منجر به محدودیت در روابط بین الملل و دیپلماتیک شده حالا نه تنها به سود باکو بوده است بلکه باکو را به هم پیمانی با شاید بزرگ‌ترین دشمن منافع ایران نیز وا می‌دارد.

اسرائیل تامین کننده اصلی تسلیحات باکو

به گزارش اقتصاد ۲۴، روابط رو به گسترش باکو و اسرائیل همواره از نگرانی‌های دولت ایران بوده و اتهامات امنیتی نیز علیه باکو مطرح شده است، این موضوعی  است که طرف آذری هر بار آن را رد می‌کند، اما باید توجه کرد که اکنون اسرائیل بزرگترین فروشنده تسلیحات به دولت علی اف است و ۴۰ درصد نفت وارداتی خود را نیز از جمهوری آذربایجان تامین می‌کند.

اسرائیل همچنین بزرگترین کشور صادرکننده تسلیحات به جمهوری آذربایجان است. الهام علی‌اف ، رئیس‌جمهوری این کشور، در سال ۲۰۱۶ اعلام کرده بود که تا آن تاریخ، نزدیک به ۵ میلیارد دلار قرارداد خرید تسلیحات از اسرائیل امضا شده است. آمار‌های انستیتو بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم موسوم به «سیپری» نیز نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ جمهوری آذربایجان اقدام به واردات یک میلیارد دلار تسلیحات کرده که ۷۰ درصد آن ساخت اسرائیل بوده است.

همچنین خرید تسلیحات اسرائیلی توسط جمهوری آذربایجان در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ نسبت به سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ حدود ۱۲ برابر شده که در نوع خود یک رکورد محسوب می شود.

الهام علی‌اف در سال ۲۰۲۰ نیز نسبت به کیفیت تسلیحات اسرائیلی اظهار رضایت کرده بود؛ موضوعی که در جنگ قره‌باغ کوهستانی نیز خود را به وضوح نشان داد و حتی برخی تجهیزات نظامی مدرن روسی ارتش ارمنستان، مانند سامانه‌های دفاع هوایی اس-۳۰۰، توسط پهپاد‌های اسرائیلی منهدم می‌شدند.
کما اینکه آمار‌های سیپری نیز نشان می‌دهد که باکو بعد از هند، دومین مشتری بزرگ تسلیحات اسرائیل است.

گسترش روابط اسرائیل و آذربایجان در حوزه کشاورزی و گردشگری

دولت باکو پس از نبرد بزرگ قره‌باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۰ که وجود پهپاد‌های انتحاری اسرائیل در آن نقش ویژه‌ای داشتند، روابط علمی، پزشکی، کشاورزی، تکنولوژی و اطلاعاتی خود با اسرائیل را با سرعت گسترش داده است.

کما اینکه باکو طی سال‌های اخیر نیز سیاست تنوع اقتصاد و گذر از اقتصاد متکی به نفت را آغاز کرده است. به غیر از بخش گردشگری که شاهد شکوفایی چشمگیر بوده، بخش کشاورزی نیز به امید‌های اصلی دولت جمهوری آذربایجان تبدیل شده است. فعلا این بخش، سهمی کمتر از ۸ درصدی در اقتصاد کشور دارد، اما طی چند ماه گذشته هیات‌هایی از جمله وزیر کشاورزی اسرائیل، به باکو سفر کرده و مذاکرات گسترده‌ای از مدرن‌سازی بخش کشاورزی تا بهبود منابع آبی کشور با شرکت‌های دانش‌بنیان اسرائیل انجام داده و برخی پروژه‌ها آغاز شده است.

از سوی دیگر باید توجه کرد که افزایش تولید گندم و دیگر محصولات کشاورزی، بهره‌وری بالا و بهبود کیفیت بذر‌ها و محصولات برای بالا بردن قدرت رقابت در بازار‌های جهانی، مبارزه با آفات و تعیین مناطق کشت مناسب برای هر کدام از انواع محصولات کشاورزی، توسعه زیرساخت‌های ذخایر آب و مدیریت آن حوزه‌هایی است که شرکت‌های اسرائیلی به شدت در آن رشد کرده اند و اکنون می‌توانند این خدمات را به طرف‌های خود در جمهوری باکو نیز ارائه دهند. کما اینکه باکو نیز همچون بسیاری از کشور‌ها با مشکل کم‌آبی، تلفات ۳۰ درصدی آب و هدر رفتن گسترده فاضلاب مناطق مسکونی مواجه است و در این میان اسرائیل بیش از ۸۰ درصد آب کشاورزی خود را با تصفیه فاضلاب و استفاده مجدد آن در بخش کشاورزی تامین می‌کند که این رقم بالاترین نرخ در جهان است.

بیشتر بخوانید: واکنش شدید به رجزخوانی‌های علی اف علیه ایران

همچنین بر اساس گفته‌های وزیر خارجه باکو می‌توان اذعان داشت که پروژه‌های ساخت شهر‌های سبز و هوشمند در مناطق آزادشده قره‌باغ کوهستانی از هدف گذاری‌های دولت الهام علی اف است و باز هم این شرکت‌های دانش‌بنیان اسرائیلی هستند که در این پروژه‌ها مشارکت دارند و البته مدیر بخش محیط زیست و جغرافی دانشگاه خزر باکو، پیش از این خبر داده بود که چندین شرکت اسرائیلی در مدیریت منابع آبی جمهوری آذربایجان فعال هستند.

باکو همچنین به شدت مشتاق جلب تکنولوژی اسرائیل در این زمینه است و طی ماه‌های اخیر قرارداد سرمایه‌گذاری جمهوری آذربایجان در حوزه بازار استارت‌آپ اسرائیل، همچنین ساخت کارخانه عظیم داروسازی شرکت‌های اسرائیلی در منطقه "اَلَت" در نزدیکی باکو نیز امضا شده و سه هکتار زمین نیز برای ساخت کارخانه‌ها اختصاص داده شده است.

تلاش علی اف برای بهره‌گیری از تکنولوژی اسرائیل و آموزش کادر نخبه، تنها منحصر به جذب شرکت‌ها یا حوزه موسسات دانش بنیان و استارتاپ‌های اسرائیلی نیست.

گسترش همکاری در حوزه آموزش

باید توجه کرد که مرکز آموزش اسرائیل-آذربایجان در شهر باکو نیز سال‌هاست دانشجویان نخبه آذربایجانی را در حوزه‌های تکنولوژی، فناوری اطلاعات و الکترونیک آموزش حرفه‌ای می‌دهد. کما این که در سال ۲۰۲۲ رقمی در حدود ۱۵۰۰ دانشجو و ۲۰۰ دانش‌آموز دبیرستانی در این مرکز در حال تحصیل بودند و این مرکز بنا به گزارش دویچه وله و بنا به ادعای وزارت آموزش باکو به قدری در آموزش حوزه‌های تخصصی موفق بوده که دانش آموختگان آن حتی قبل از برگزاری جشن فارغ‌التحصیلی، جذب بازار کار آن‌هم در شرکت‌های خصوصی می‌شوند.

گزارش گمرکی از روابط باکو با ایران و اسرائیل

همه این موارد البته در حالی است که از سوی دیگر آمار‌های گمرکی باکو نیز نشان می‌دهد که اسرائیل چهارمین مقصد بزرگ صادراتی این کشور است و البته همچنان بخش اعظم صادرات، مربوط به نفت خام می‌شود. باکو چنانچه گفته شد حدود ۴۰ درصد از نفت مصرفی اسرائیل را تامین می‌کند و در ۸ ماه ابتدایی سال ۲۰۲۲ نزدیک ۱.۲ میلیارد دلار صادرات به اسرائیل داشته است که بعد از ایتالیا، ترکیه و هند، در ردیف چهارم بازار‌های خارجی این کشور قرار دارد.

به گزارش اقتصاد ۲۴، از سوی دیگر، اما آمار‌های تجاری جمهوری آذربایجان نیز نشان از افزایش تجارت خارجی با ایران دارد و دو کشور هم‌اکنون چندین پروژه، از جمله ساخت دو نیروگاه آبی را به صورت مشترک انجام می‌دهند.

ایران در هشت ماه ابتدایی سال ۲۰۲۲ بیش از ۳۰۰ میلیون دلار صادرات به جمهوری آذربایجان داشت و بعد از روسیه، ترکیه، آلمان، چین و قزاقستان در جایگاه ششم قرار گرفت و پس از آن نیز آمریکا بعد از ایران در جایگاه هفتم قرار دارد.

با تمام این شرایط و گسترده‌تر شدن روابط اقتصادی به خصوص در بخش تسلیحاتی میان باکو و دولت تل آویو نباید از یاد برد که اکنون امکان گسترش سطح تنش میان تهران و باکو بیش از همیشه افزایش یافته است.

بیشتر بخوانید: پررنگ‌تر شدن ردپای اسرائیل در تحرکات تازه الهام علی‌اف

کما اینکه روزنامه‌ها آرتص در اسفند سال ۱۴۰۱ در گزارشی تحقیقی با اشاره به شکل‌گیری ائتلاف راهبردی بین اسرائیل و آذربایجان، نوشت باکو در ازای دریافت میلیارد‌ها دلار تسلیحات اسرائیلی، به اسرائیل امکان داده از یک پایگاه هوایی این کشور برای حملات احتمالی علیه ایران استفاده کند. هرچند که در نهایت نیز مقامات اسرائیل در این باره سکوت کردند، اما مختار محمد‌اف، اولین سفیر آذربایجان در تل‌آویو، در گفتگو با جروزالم پست گفت که ارتش اسرائیل نخواهد توانست از خاک آذربایجان علیه ایران استفاده کند و جت‌های اسرائیلی نیز اجازه سوخت‌گیری در پایگاه هوایی در آذربایجان برای عملیات احتمالی علیه ایران را ندارند. اما باز باید توجه داشت که براساس برخی گزارش‌های رسانه‌ای پیشین، موساد اسرائیل پنج سال پیش از طریق آذربایجان هزاران سند به سرقت‌برده هسته‌ای ایران را به اسرائیل منتقل کرد.

همچنین همزمان با ارتقای روابط اسرائیل و آذربایجان، مناسبات تهران- باکو در زمینه رزمایش‌هایی که ایران سال گذشته در نزدیکی مرز با این همسایه شمالی‌اش برگزار کرد، متشنج شد و در پی حمله مسلحانه دو ماه پیش از سوی یک شهروند ایرانی به سفارت آذربایجان در تهران و کشته شدن رئیس گروه حفاظت سفارت، آذربایجان سفیر خود را از ایران فراخواند و سفارتش را بست و به ادامه کار کنسولگری خود در تبریز بسنده کرد.

در واقع در شرایطی که اکنون دولت باکو در ایران اساسا سفارت خانه‌ای ندارد، در پایتخت سرزمین اشغالی اسرائیل دارای سفارتخانه و سفیر است و به نظر می‌رسد موتور روابط اقتصادی روشن شده میان دو کشور به راحتی و قصد سرعت گرفتن نیز دارد.

به گزارش اقتصاد ۲۴، جهان امروز شاید به طرز اعجاب آوری در حال تغییر است و دکترین تازه‌ای در آن خود را به رخ می‌کشد. حالا دیگر گسترش همکاری‌ها و مراودات اقتصادی تعیین کننده راهبرد‌های سیاسی هستند و ایران تحت تحریم‌های شدید اقتصادی حالا از سوی همسایه شمال غرب خود بیش از همیشه در تنگنای امنیتی و اقتصادی می‌تواند قرار گیرد اگر گسترش مراودات باکو و دشمن دیرینه حکومت ایران با همین سرعت و بیشتر از پیش رشد کند.