آسانسور از کی و در چه دوره ای وارد ایران شد؟

اقتصاد۲۴- الهام عندلیب‌مقدم: امروزه با توجه به پیشرفت در زمینه صنعت و کامپیوتر، تغییرات زیادی در بخش‌های مختلف زندگی بشر رخ داده است. تنها با فشردن یک کلید، یک جعبه فلزی را فراخوانی می‌کنیم و به‌راحتی از طبقه‌ای به طبقه دیگر جابه‌جا می‌شویم. این اتاقک متحرک با نام آسانسور، باعث سهولت در جابه‌جایی انسان و اجسام شده است.

در حال حاضر آسانسور برای ساختمان‌های بیش از سه یا چهار طبقه یک ضرورت است و در هر ساختمان، محل قرارگیری آن جزء نقشه ساختمان بوده و باید از پیش تعیین شود.

تعریف آسانسور

آسانسور یا بالابر یا آسان‌بر (به فرانسوی: ascenseur) و (به انگلیسی: Elevator یا Lift)، یکی از تجهیزات حمل و نقل است، به شکل یک اتاقک متحرک، که بصورت عمودی جابه‌جایی انسان یا اجسام را بین طبقات تسهیل می‌کند.

طبق تعریف دانشگاه کمبریج، آسانسور قطعه‌ای از تجهیزات است، معمولا به شکل یک اتاق کوچک که افراد یا اجسام را مستقیما در ساختمان‌های بلند، بالا و پایین می‌برد.
این اتاقک متحرک، وسیله‌ای الکترومکانیک است، که ترکیبی از قطعات الکترونیکی و مکانیکی می‌باشد.

تاریخچه آسانسور

بشر در دوران باستان همواره به دنبال راهی آسان برای حمل بار و انسان بوده است. طبق اسناد تاریخی موجود، انسان ابتدا برای بالا بردن بار، از قرقره استفاده می‌کرده است؛ بنابراین شاید بتوان آسانسور را نسخه تکامل یافته بالابر‌های دوران باستان دانست.

در تاریخچه آسانسور گفته می‌شود که اولین آسانسور، ۲۳۶ سال قبل از میلاد، توسط ارشمیدس ساخته شده که نیروی آن توسط حیوانات تأمین می‎شده است. سپس در سال ۱۷۴۳ میلادی، به دستور لویی شانزدهم، در کاخ ورسای، یک آسانسور ابتدایی با نام "صندلی پرنده" طراحی و نصب شد. بعد از آن در سال ۱۸۷۵، در فروشگاه بزرگی در نیویورک، آسانسوری طراحی و نصب شد که بعد از گذشت سه سال متوقف شد، زیرا مردم به دلیل عدم وجود ایمنی و احتمال سقوط، همچنان از پله‌ها استفاده می‌کردند. در اواسط قرن نوزدهم میلادی منبع انرژی آسانسورها، بخار آب بود. در سال ۱۸۸۰، اولین آسانسور برقی در آلمان و توسط فردی به نام "ورنر فون سیمنر" ساخته و نصب شد. این آسانسور‌ها نسبت به آسانسور‌های قبل، دیگ‌های بخار با سرعت بالاتر و قابلیت حمل بار بیش‌تری داشتند.

امروزه با وجود هوش مصنوعی و ادغام آن با وسایل مکانیکی، این صنعت پیشرفت بسیار چشمگیری کرده است. از جمله پیشرفت‌هایی که از گذشته تا امروز در صنعت آسانسورسازی به چشم می‌خورد، می‌توان به استفاده از شاسی و انواع درب‌های اتوماتیک اشاره کرد.

تاریخچه آسانسور در ایران

در طی یکی از سفر‌های ناصرالدین شاه به فرنگ، آسانسور نظر او را به خود جلب کرد؛ بنابراین پس از بازگشت این شاه به ایران، اولین آسانسور در کاخ گلستان نصب شد. در زمان احمدشاه نیز آسانسوری در پالایشگاه آبادان نصب شد، متاسفانه در حال حاضر اثری از این آسانسور‌ها باقی نمانده است. به تدریج به دلیل آسایشی که آسانسور‌ها فراهم کرده بودند، در ایران با استقبال خوبی روبه‌رو و کم کم به صنعت پر رونقی تبدیل شد. زمان صنعتی شدن آسانسور در ایران را می‌توان به ۸۰ سال پیش نسبت داد.

در ابتدا به دلیل اینکه آسانسور صنعت جدیدی به حساب ِ‌آمد، برای نصب و راه‌اندازی آن، از متخصصین خارجی استفاده می‌شد؛ اما با گذشت زمان و توسعه استفاده از این صنعت در ایران، نیاز به داشتن نیروی متخصص بومی احساس شد و با ورود دانش نصب و تعمیرات آسانسورها، شرکت‌هایی به انجام این امور مشغول شدند، تا اینکه در سال ۱۳۴۵ اولین کارگاه تولیدی قطعات، درب و کابین آسانسور در ایران تأسیس شد.

انواع آسانسور

معمولا آسانسور‌ها متناسب با محل کاربرد و نوع کاربری، انواع و ظرفیت‌های مختلف دارند.

انواع آسانسور بر اساس محل نصب

هر مکان با توجه به شرایط خاص، نیازمند نوع خاصی از آسانسور است؛ از این رو آسانسور‌ها بر اساس محل نصب به انواع مختلف تقسیم می‌شوند:

• آسانسور‌های مسکونی

• آسانسور‌های بیمارستان یا بیماربر

• آسانسور‌های صنعتی

• آسانسور‌های کشاورزی

• آسانسور‌های خودروبر مخصوص پارکینگ‌ها

انواع آسانسور بر اساس نیروی محرکه

نیروی محرکه آسانسور معمولا از دو روش تامین می‌شود:

*موتور الکتریکی
در این نوع، یک موتور الکتریکی با تامین نیرو و القای آن به سیستم مکانیکی آسانسور، نیروی محرکه لازم برای حرکت و جابه‌جایی را فراهم می‌کند.

*جک هیدرولیکی
در این نوع، یک ماده سیال هیدرولیک به کمک فشار روغن، مثل جک عمل کرده و باعث حرکت و جابه‌جایی اتاقک آسانسور بین طبقات می‌شود.

آسانسور‌ها با توجه به نیروی محرکه و نوع کاربرد آن‌ها به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• آسانسور‌های برقی (کششی، روملس، وینچی، مغناطیسی و پیچی)

• آسانسور هیدرولیکی

• آسانسور پنوماتیک

البته همه آسانسور‌ها با نیروی برق کار می‌کنند، اما در صنعت آسانسور به این سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند. در ادامه با این آسانسور‌ها آشنا می‌شوید:

*آسانسور کششی- اصطکاکی
در این نوع از آسانسورها، اتاقک یا کابین آسانسور به یک سیم بکسل فولادی متصل شده و سیم بکسل نیز از یک طرف به یک وزنه و از طرفی دیگر به موتور متصل است.

عمده انرژی مورد نیاز این آسانسورها، توسط موتور آسانسور تأمین می‌گردد و وزنه تعادل نیز به وسیله ایجاد اختلاف وزن سبب حرکت کابین می‌شود.

بیشتر بخوانید: برج گالاتا استانبول با تاریخچه پر فراز و نشیب

این نوع آسانسور از رایج‌ترین نوع آسانسور‌ها بوده که بیشتر در ساختمان‌های بلند استفاده می‌شود. از مهم‌ترین مزایای آن می‌توان به مصرف کم انرژی و قابلیت استفاده در ارتفاعات بالا اشاره کرد.

*آسانسور روملس
آسانسور‌های روملس نوعی از آسانسور‌های کششی هستند، با این تفاوت که روملس نیازی به موتورخانه ندارد و برای مکان‌هایی که با محدودیت فضا برای نصب آسانسور روبه‌رو هستند، بهترین گزینه است.

*آسانسور وینچی
آسانسور‌های وینچی ساختاری شبیه به آسانسور کششی دارند، با این تفاوت که به‌جای سیم بکسل از یک زنجیر فولادی استفاده می‌شود. در این نوع از آسانسور، خبری از وزنه تعادل نیست و اتاقک بدون کمک نیروی اصطکاک جابه‌جا می‌شود.

*آسانسور مغناطیسی
در این نوع از آسانسورها، آسانسور با نیرویی که میدان مغناطیسی به اتاقک آسانسور وارد می‌کند، حرکت می‌کند. این آسانسور‌ها موتور و کابل ندارند. از جمله مزایای این نوع آسانسور می‌توان به ایمنی بالای آن اشاره کرد. این فناوری امکان استفاده هم‌زمان از چند کابین و حتی حرکت در جهت افقی را فراهم می‌کند، اما نسبت به سایر آسانسور‌ها گران است.

*آسانسور پیچی
آسانسور‌های پیچی شامل یک پیچ بلند، یک مهره و یک تسمه بوده که به وسیله یک موتور باعث ایجاد حرکت کابین می‌شوند.

هرچند این آسانسور‌ها نیاز به موتور دارند، ولی نیازی به موتورخانه ندارند، زیرا موتور روی بدنه آن‌ها نصب می‌شود. از آسانسور‌های پیچی در سایز‌های مختلف و با ظرفیت‌های متفاوت می‌توان استفاده کرد. در کل خطرات آسانسور‌های پیچی کمتر از بقیه آسانسورهاست و ایمنی آن‌ها به حدی بالاست که به آسانسور‌های بدون سقوط نیز معروف هستند، زیرا درصورتی‌که تسمه پاره شود آسانسور از کار می‌افتد و خطر سقوط ندارد. این آسانسور‌ها مناسب برای ساختمان‌های مسکونی دو تا چهار طبقه و فضایی محدود برای نصب آسانسور می‌باشند.

*آسانسور هیدرولیکی
آسانسور هیدرولیکی نوعی از آسانسور است که در آن به کمک یک موتور الکتریکی، جک هیدرولیکی که در زیر اتاقک نصب شده، با پمپاژ شدید روغن هیدرولیک، آسانسور را جابه‌جا می‌کند. در این نوع از آسانسور از روش‌های مختلفی برای خنک کردن روغن هیدرولیک استفاده می‌شود. این آسانسور‌ها وزنه تعادلی نداشته و همه وزن را جک هیدرولیک کنترل می‌کند. به‌همین‌دلیل در سیستم آن از موتور قوی‌تری استفاده می‌شود. با این‌حال به دلیل اینکه موتور تنها زمان بالا بردن کابین کار می‌کند، مصرف برق آسانسور کمتر است. این آسانسور‌ها همچنین استهلاک کمی دارند و امروزه با ظاهری زیبا برای استفاده در ارتفاعات کم‌تر و ساختمان‌های مسکونی زیر پنج طبقه استفاده می‌شوند و به آسانسور‌های خانگی معروف هستند.

به طور کلی استفاده از این نوع آسانسور‌ها دارای مزایای زیر است:

• نصب آسان و سریع‌تر

• عدم نیاز به موتورخانه در پشت بام

• نرمی و کم صدا بودن در زمان حرکت آسانسور

• توانایی بالا در جابه‌جایی بار‌های بسیار سنگین

• امنیت بسیار بالا

• کم‌تر بودن هزینه تعمیر و نگهداری

*آسانسور پنوماتیک
این آسانسور‌ها فاقد موتورخانه بوده و با برق تک فاز کار می‌کنند. در این آسانسور‌ها از سیستم وکیوم برای ایجاد حرکت کابین استفاده می‌شود، به اینصورت که آسانسور که شبیه یک استوانه شیشه ایست، محفظه‌ای برای ورود هوا ندارد. با خارج شدن هوا از بالای آسانسور و ایجاد خلا، کابین به سمت بالا کشیده می‌شود و برای پایین آمدن نیز با ورود هوا، کابین به پایین حرکت می‌کند. آسانسور‌های پنوماتیک بیشتر در فضای داخلی منازل دوبلکس با دو تا چهار طبقه استفاده می‌شود. این آسانسور‌ها ظرفیت حمل محدودی داشته و به طور متوسط توانایی جابه‌جایی حدود ۲۴۰ کیلوگرم بار را دارند. از معایبی که این سیستم دارد پر سر و صدا بودن آن است و از مزایای آن، می‌توان به صرفه‌جویی در فضا اشاره کرد.

تعیین قیمت آسانسور به چه صورت است؟

قیمت آسانسور با هزینه کلی آسانسور متفاوت است. قیمت آسانسور، فقط بخشی از هزینه‌ها را که به تأمین قطعات اختصاص دارد، شامل می‌شود و هزینه کلی آسانسور شامل هزینه‌های طراحی، نصب، نگهداری و تعمیر آسانسور نیز می‌شود.

از مهم‌ترین ویژگی‌های تاثیرگذار در قیمت آسانسور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابعاد ساختمان (شامل تعداد طبقات، تعداد واحد‌های هر طبقه و میزان ترافیک روزانه ساختمان)

• تعداد ایستگاه‌ها

• نوع آسانسور

• ظرفیت آسانسور

• طراحی خاص آسانسور

مهمترین مشکلات آسانسور چیست؟

با وجود پیشرفت‌های فنی بسیار زیاد، باز هم مشکلات زیادی در زمینه طراحی آسانسور‌ها وجود دارد.

اصلی‌ترین مشکلات آسانسور‌های مدرن عبارت‌اند از:

• عدم وجود فضای کافی برای افزایش ظرفیت آسانسور

• افزایش تعداد مسافران

• ایرادات طراحی

به طور کلی در ساختمان‌های قدیمی سه یا چهار طبقه، ساختمان در یک فضای ۲۰۰ متر مربعی ساخته می‌شد و فضای کافی برای نصب آسانسور متناسب با ظرفیت ساختمان وجود داشت. اما امروزه به دلیل کوچک‌تر شدن ابعاد بناها، عمودی شدن ساختمان‌ها و افزایش تعداد استاندارد طبقات از سه به شش، تعداد افراد و فضای آسانسور افزایش یافته است، ولی فضای کافی برای نصب یک اتاقک متناسب با ظرفیت وجود ندارد. در نتیجه طراح مجبور است یک آسانسور را که برای ساختمان سه طبقه مناسب است، برای یک ساختمان شش طبقه با دو برابر تعداد مسافر در نظر بگیرد.

همچنین گاهی اوقات طراح چاله یا چاه آسانسور را درست اندازه‌گیری نمی‌کند و همین مسئله باعث به‌وجود آمدن مشکلات بعدی می‌شود.

بلندترین آسانسور جهان

آسانسور بیلانگ، یکی از مرتفع‌ترین سازه‌های جهان و بلندترین آسانسور‌های دنیا است که در شهر ژیجیانگ چین ساخته شده است. این آسانسور، ارتفاعی حدود ۳۳۰ متر دارد و در فضای طبیعت و در کوهستان‌های این شهر واقع شده است. بیلانگ در لغت، به معنای صد اژد‌ها است. ساخت این آسانسور در سال ۱۹۹۹ آغاز گردید و تا اتمام سال ۲۰۰۲ به طول انجامید و هزینه‌ای حدود ۱۲۰ میلیون ین معادل ۱۷ میلیون دلار، در بر داشت.

این آسانسور، جزء پربازدیدترین جاذبه‌های گردشگری در کشور چین محسوب می‌شود. ساختار آن، به این صورت طراحی شده است که سه کابین آسانسور شیشه‌ای در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. آسانسور بیلانگ با اختلاف زیادی از برج ایفل نیز بلندتر است و جالب است بدانید که با وجود ارتفاع بسیار بلند این ساختمان، تنها یک دقیقه لازم است تا توسط آن به پایین‌ترین یا بالاترین طبقه برسد.

گفته می‌شود که این آسانسور، بزرگترین و سنگین‌ترین پروژه آسانسور فضای باز تاریخ جهان بوده است. آثار محیطی که این آسانسور بر فضای طبیعی دارد، همواره یکی از پر بحث‌ترین موضوعات این کشور بوده است. در گذشته ادعا می‌شده است که منطقه Wulingyuan، در حال به تاراج بردن یک منطقه طبیعی می‌باشد. این امر باعث شد تا ساخت این آسانسور، به مدت ده ماه از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ متوقف شود. البته، می‌توان گفت که این توقف میان پروژه‌ای بیشتر به دلایل امنیتی صورت گرفته است. آسانسور بیلانگ، در ۱۵ جولای ۲۰۱۵ میلادی، توسط رکورد گینس ثبت شد و به عنوان بزرگترین آسانسور فضای باز جهان معرفی شد.