ریزشی که عجیب نبود؛ سقوط بازار بورس به خونباری سال ۱۳۹۹ نبود

اقتصاد۲۴- یکی از این راه‌ها که بسیار مورد اقبال افراد قرار گرفت؛ بازار سرمایه بود که در بازه زمانی اواخر سال ۱۳۹۸ تا مردادماه سال ۱۳۹۹ بسیاری از افراد جذب این بازار شدند و باعث داغ شدن تب بورس در میان افراد عادی شد و همین امر موجب افزایش شدید قیمت سهام و افزایش شاخص کل بازار سهام در آن مقطع شد. اما ریزش شدید بازار از مردادماه ۱۳۹۹ اتفاقات تلخی را رقم زد که یکی از آنها، از بین رفتن سرمایه اجتماعی و اعتماد به دولت و به بازار سرمایه بود.

طی سه روز اخیر نیز شاخص کل بازار سهام به ترتیب ۹۵ هزار واحد، ۱۲۵ هزار واحد و ۸ هزار و ۵۰۰ واحد دچار ریزش شد که رکورد بیشترین ریزش روزانه بازار سهام در تاریخ ۱۷ اردیبهشت‌ماه اتفاق افتاد که از آن باعنوان روز سیاه بورس یاد می‌کنند. اتفاقات این سه روز باعث نگرانی‌هایی در میان سهامداران مبنی‌بر تکرار اتفاقات سال ۱۳۹۹ شده است و بسیاری به‌دنبال دلایل وقوع چنین اتفاقاتی هستند. حال سوال این است که دلیل اتفاقات اخیر بازار سرمایه چیست، آیا بازار با دستکاری روبه‌رو بوده یا این اتفاقات طبیعی است. سوال بعدی می‌تواند این باشد که آیا با یک مرداد ۱۳۹۹ دیگری روبه‌رو هستیم یا وضعیت فعلی متفاوت از آن روزهاست؟

مرداد ۱۳۹۹ چگونه رخ داد؟

شاخص کل بازار سهام درحالی‌که در تاریخ اول مهر‌ماه سال ۱۳۹۸ مقدار ۳۱۱ هزار واحدی را نشان می‌داد؛ تنها در کمتر از ۱۱ ماه توانست در تاریخ ۱۵ مرداد سال ۱۳۹۹، قله ۲ میلیون واحدی را فتح کند و بیش از ۵۶۸ درصد رشد را تجربه کند.

در چنین شرایطی قیمت سهام فارغ از ارزنده بودن یا نبودن تنها به‌صرف ورود سهامداران جدید و گردش نقدینگی در بازار سهام به‌شدت افزایش پیدا کرد و سهامداران نیز به‌دلیل اظهارنظر‌های حمایت‌گونه دولتمردان و مسئولان، با فراغ بال بیشتری وارد این بازار شده که همین امر موجب شد در کنار صعودی بودن بازار، ریسک بازار سهام روزبه‌روز بیشتر شود تا درنهایت در مرداد‌ماه سال ۱۳۹۹ به‌دلیل اختلاف‌نظر میان وزارت اقتصاد و وزارت نفت بر سر نحوه عرضه شدن صندوق پالایش یکم، بازار سرمایه دلیلی برای آغاز ریزش خود پیدا کرد و همان‌گونه که افراد در گذشته سعی می‌کردند که به بازار سهام وارد شوند؛ اکنون سعی در خارج شدن از این بازار حتی با متحمل شدن ضرر داشتند.

بیشتر بخوانید: توصیه کارشناس بورس برای سرمایه گذاری در این بازار

ریزش بازار سهام در سال ۱۳۹۹ یکی از بدترین ریزش‌های بازار سرمایه در ایران بود که هنوز از یاد سهامداران فراموش نشده است. در این مدت شاخص کل بازار سهام از قله ۲ میلیون واحدی به‌صورت پیوسته تا بهمن‌ماه همان سال دچار ریزش شد و تا محدوده یک میلیون ۱۰۰ هزار واحدی کاهش پیدا کرد که معادل ۴۲ درصد ریزش بود و از این پس بازار سهام تا اواخر سال ۱۴۰۱ وارد دوره رکود شد و حجم نقدینگی در این بازار به‌شدت کاهش پیدا کرد.

هر‌چند سهامداران و افراد تازه‌وارد در این اوج و فرود بازار سهام، بازندگان اصلی بودند و علاوه‌بر ضرر‌های مالی دچار هزینه‌های روحی نیز شدند، ولی یکی از مهم‌ترین تبعات چنین اتفاقی، رویگردانی و عدم‌اعتماد سرمایه‌گذاران نسبت به بازار سهام شد و سال‌هایی که می‌توانستیم شاهد رشد و شکوفایی بازار سهام در کنار گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری و سهامداری در بازار سهام ایران باشیم؛ به‌دلیل عملکرد دولتمردان و مسئولان چنین فرصت و سرمایه‌ای از دست رفت و بسیاری از افراد لقای سرمایه‌گذاری در بازار سهام را به عطایش بخشیدند و از این بازار خارج شده و اندک سرمایه‌های باقی‌مانده خود را وارد بازار‌های موازی نظیر دلار، طلا، سکه و موارد اینچنینی کردند.

با این وجود در اواخر سال ۱۴۰۱ بار دیگر بازار سهام مورد اقبال نسبی قرار گرفت و رشد خود را از آذر‌ماه در محدوده یک میلیون ۲۸۳ هزار واحدی آغاز کرد و این‌بار توانست با بیش از ۹۷ درصد رشد علاوه‌بر رسیدن به سقف تاریخی سال ۱۳۹۹ از این سقف نیز عبور کند و برای اولین‌بار محدوده ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار واحدی را تجربه کند. نکته‌ای تلخ که در این میان وجود دارد و هنوز بسیاری از سهامداران را اذیت می‌کند این است که با وجود رشد بازار سهام و شکستن سقف تاریخی سال ۱۳۹۹ هنوز اکثریت سهام‌های بازار به قیمت‌های سال ۱۳۹۹ نرسیده‌اند و سهامداران سال ۱۳۹۹ همچنان در سبد‌های سرمایه‌گذاری خود دچار ضرر و زیان هستند.

شرایط فعلی شبیه مرداد ۱۳۹۹ نیست

در ادبیات تحلیل تکنیکال وجود اصلاح‌های قیمتی پس از افزایش‌های پی‌در‌پی قیمت امری طبیعی به‌نظر می‌رسد و اصلاح قیمتی یکی از لازمه‌های ادامه روند صعودی است، زیرا موجب گردش نقدینگی در صنعت‌های بازار سرمایه می‌شود و قیمت‌ها برای ورود سهامداران جدید جذابیت پیدا خواهد کرد.

در شرایطی پس از افزایش قیمت سهام، اصلاح قیمتی خطرناک به‌نظر می‌رسد که در کلیت بازار سهام خریداری وجود نداشته باشد و خرید سهامی نیز اتفاق نیفتد همانند آنچه در سال ۱۳۹۹ مشاهده کردیم، اما بررسی معاملات این سه روز نشان می‌دهد با وجود افت شدید قیمت سهام، اما در بازار خریداران وجود داشته و در محدوده‌های منفی نیز خرید و فروش سهم اتفاق می‌افتاد.

به‌عبارت دیگر در طول سه روز گذشته علاوه‌بر کاهش نیافتن حجم معاملات نسبت به روز‌های گذشته، خروج نقدینگی نیز به معنای واقعی کلمه اتفاق نیفتاد و تنها شاهد تغییر مالکیت از سهامداران حقیقی به حقوقی بوده‌ایم. از طرفی هرچند ریزش شاخص بورس طی این سه روز به‌صورت روزانه رکود‌شکنی کرد و در حدود ۷ درصد ریزش پیدا کرده است، اما موجب خواهد شد که بازه زمانی اصلاح قیمت کوتاه‌تر شود و شاهد اصلاح‌های طولانی‌مدت و فرسایشی که موجب خستگی سهامداران و حکم‌فرمایی رکود بر بازار سرمایه می‌شود نباشیم. موضوع بعدی که موجب تفاوت شرایط اصلاح قیمتی در سال ۱۴۰۲ با ریزش قیمتی سال ۱۳۹۹ می‌شود؛ مربوط به تفاوت در شرایط اقتصادی حاکم بر کشور طی این دو سال است.

در سال ۱۳۹۹ به‌دلیل همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ بسیاری از افراد یا شغل خود را از دست داده بودند یا به‌صورت دور‌کار شاغل محسوب می‌شدند و از زمان و وقت بیشتری برای حضور در بازار سرمایه برخوردار بودند و همین امر یکی از دلایل ورود افراد به بازار سهام شد؛ شرایطی که در سال ۱۴۰۲ با آن مواجه نیستیم. از طرفی در سال ۱۳۹۹ سهم نقدینگی موجود در بازار سهام نسبت به کل نقدینگی کشور رقم بالایی محسوب می‌شود، ولی در سال ۱۴۰۱ بنا بر آمار‌های بانک مرکزی، نقدینگی کل کشور به ۷۲۷ هزار میلیارد تومان رسیده است.

این در‌حالی است که نقدینگی موجود در بازار سهام در بهترین حالت در محدوده ۲۰ هزار میلیارد تومان قرار می‌گیرد و نشان می‌دهد سهم نقدینگی موجود در بازار سهام نسبت به نقدینگی کل کشور در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۳۹۹ کاهش یافته است و این گویای این مطلب است که در‌حال‌حاضر با وجود چنین شرایطی ریزش قیمتی را فعلا برای بازار سهام نمی‌توان تصور کرد. از دیگر مواردی که می‌توان در این باره مطرح کرد نرخ بهره حقیقی، نرخ ارز و نرخ تورم است که موجب تفاوت میان سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۳۹۹ می‌شود. امروزه نرخ تورم در محدوده‌های ۵۰ درصدی در‌حال رکورد‌زنی است و یکی از تاثیراتی که در بسیاری از موارد موجب تاثیر مثبت بر بازار سهام می‌شود و از طرفی افزایش‌های پی‌در‌پی در قیمت نرخ ارز نیز از سمت فروش محصولات صادراتی می‌تواند بر بازار سرمایه، دارای اثر‌گذاری مثبت باشد.

همچنین اتفاقات بازار سهام در سال ۱۳۹۹ در کنار تمام مواردی که موجب ناراحتی اهالی بازار شد نشان داد در زمانی که بازار سهام مورد استقبال عمومی قرار می‌گیرد و به‌اصطلاح تقاضا برای این بازار افزایش پیدا می‌کند؛ اگر متناسب با این افزایش تقاضا، عرضه‌ای شکل نگیرد اثر افزایش تقاضا، خود را در افزایش قیمت سهام نشان می‌دهد و موجب حبابی شدن بازار سهام می‌شود.

در چنین شرایطی مسئولان با افزایش عرضه اولیه، ارائه پذیره‌نویسی‌های گوناگون و افزایش سرمایه شرکت‌ها به بخش اعظمی از عطش تقاضای بازار پاسخ داده و مانع از حبابی شدن قیمت سهام شوند. اتفاقی که در سال ۱۳۹۹ شاهد آن نبودیم و دولت در آن زمان تنها تصمیم به واگذاری بخشی از سهام خود در‌قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری و وارد کردن سهام عدالت به بازار سهام شد که این اقدامات نه‌تن‌ها هیچ‌گونه اتفاق مثبتی را رقم نزد، بلکه موجب شکل‌گیری مسائل دیگری نیز شد که انتقاد‌ها از دولت را نیز بالا برد. امید است که مسئولان با درس گرفتن از اتفاقات سال ۱۳۹۹ به‌دنبال جلوگیری از وقوع دوباره چنین اتفاقاتی باشند و با افزایش سهم بازار سرمایه در تامین مالی شرکت‌ها، مقدمات کمک به کشور را نیز مهیا کنند.