تحولات قره‌باغ؛ توافق باکو و ایروان چه معنایی برای ایران دارد؟

اقتصاد۲۴- به رسمیت شناختن قره باغ به عنوان بخشی از خاک جمهوری اذربایجان از طرف ارمنستان، امکان ایجاد توافقی بین باکو و ایروان را بالا برده است. از طرف دیگر اذربایجانی‌ها اعلام کرده اند حق تعیین سرنوشت را برای مردم ارمنی حاضر در این منطقه به رسمیت خواهند شناخت. کوتاه آمدن دو طرف بر سر مسائلی که بیش از ۳۰ سال مورد اختلاف آن‌ها بوده باعث شده توافق از هر زمان دیگری نزدیک‌تر به نظر برسد. با این حال شکست‌های پیاپی در توافقات قبلی باعث شده کارشناسان و ناظران چندان به چنین توافقی برای حل بحران‌های قفقاز امیدوار نباشند. برخی صدا‌های داخل ایران به دلیل اختلافاتی که با اذربایجان در سال‌های اخیر به وجود آمده بابت ایجاد توافق بین باکو و ایروان نگران هستند. همچنین توافقی بین ایروان و باکو بر سر اتصال خطوط ریلی مشترک شکل گرفته است. توافق کلی در مورد اجرای گام ملموس برای برقراری دوباره روابط ریلی و احیا و تعمیر خط آهن مسیر جلفا (جمهوری خودمختار نخجوان) ـ مغری (ارمنستان) ـ هورادیز (جمهوری آذربایجان) که بر این اساس با راه اندازی دوباره خط راه آهن، بخش شرقی جمهوری آذربایجان از طریق ۴۳ کیلومتر از خاک ارمنستان به جمهوری خودمختار نخجوان متصل شده و ارتباط ریلی آذربایجان، ارمنستان و روسیه دوباره برقرار می‌شود.

حسن بهشتی‌پور کارشناس مسائل قفقاز در مورد توافق بین باکو و ایروان می‌گوید: این موضوع را بهتر است از جهت ایران تحلیل کنیم و جنبه‌های مختلف را در مورد این اتفاق بسنجیم. این توافق برای تهران بسیار مهم است. باکو و ایروان تاکنون توافقات متفاوتی داشته اند که بخشی از آن‌ها اجرا شده و بخشی اجرا نشده. پس امضای یک توافق به معنای این نیست که تک تک آن‌ها حتما اجرایی میشود. این توافق که اعلام شده به معنای پایان همه درگیری‌ها بین اذربایجان و ارمنستان نیست. آنطور که پاشینیان اعلام کرده دو طرف پذیرفته اند تمامیت ارضی یکدیگر را به رسمیت بشناسند. بر اساس قرارداد ۱۹۹۱ آلماتی همه جمهوری‌های سابق شوروی توافق کردند تا مرز‌های شوروی با سایر کشور‌ها و مرز‌های بین داخل خود را به رسمیت بشناسند. این مهم است، چون گره بزرگی را باز می‌کند. هم اذربایجان ادعای تاریخی در مورد اذربایجان داشته و هم بالعکس چنین ادعایی وجود داشته. اما بالاخره بعد از گذشت ۳۰ سال دو طرف به این نتیجه رسیده اند که باید مرز‌های دیگری را به رسمیت بشناسند. پاشینیان پذیرفته که قره باغ بخشی از اذربایجان است و این یک قدم رو به جلو است. همچنین این که طرف باکو حقوق ارمنی‌ها را به رسمیت شناخته یا حداقل تضمین کرده که این کار را می‌کند مهم است. دو گره بین این دو وجود داشته که اولی مرز‌ها و دومی حق تعیین سرنوشت از طرف ارامنه قره باغ بوده است.

به عقیده این کارشناس مسائل قفقاز این توافق نشان می‌دهد که گام‌های اولیه برای حل مشکل اساسی برداشته شده است. نکته سوم این است که بالاخره درگیری بین این دو کشور یک زمانی باید به پایان برسد و درگیری‌ها به نفع کسانی است که دوست دارند منطقه همیشه ناارام باشد تا بتوانند دخالت داشته باشند. از طرف دیگر، چون منافعشان در فروش سلاح بیشتر است، منطقه را ناامن می‌خواهند؛ بنابراین هر نوع توافقی که تامین کننده منافع همه کشور‌های منطقه باشد و جغرافیای سیاسی منطقه را تغییر ندهد، می‌تواند به پیشرفت کشور‌های این منطقه کمک کند. سه دهه است که منطقه قفقاز درگیر جنگ بین باکو و ایروان است که به جز عقب افتادن این کشور‌ها و به ویژه ارمنستان سودی نداشته است.

بیشتر بخوانید: ارمنستان از قره باغ دست می‌کشد؛ بعد با علی‌اف چه می کند؟

بهشتی پور در مورد عکس العمل ایران در توافق بین باکو و اذربایجان توضیح داد: ایران باید از توافق بین باکو و ایروان استقبال کند. برخی در ایران راه اندازی یک خط ریل را به ضرر ایران می‌دانند. به دلیل اینکه اذربایجان از خاک ایران با نخجوان ارتباط داشت. اما با خط آهن جلفا، از طریق خاک ارمنستان به نخجوان مرتبط می‌شود. این اشتباه محاسباتی است. کشش همکاری‌های منطقه‌ای بیشتر از این حرف هاست که با یک خط اهن دچار خلل شود. با راه اندازی راه اهن مشکلی در روابط ایران و نخجوان پیش نمی‌آید چرا که، چون تضمین کننده صلح و امنیت است و به نفع ایران است که بتواند روابطش را با نخجوان، باکو و ایروان به خوبی ادامه دهد. مخالفت کردن با چنین اتفاقی به سود ما نیست. جنگ و ناارامی در قفقاز خواست قدرت‌های فرامنطقه است و به همین دلیل به درگیری‌ها دامن می‌زنند؛ بنابراین اگر اذربایجان و ارمنستان بتوانند به توافق صلح دست پیدا کنند حتما به نفع ایران و کشور‌های منطقه است و موجب گسترش همکاری‌های منطقه‌ای خواهد شد.

مشکلات بین این دو طرف خیلی عمیق و گسترده است و نیاز به زمان برای حل و فصل هست و با سرعت مشکلات حل نخواهد شد. اما رویکرد ایران بهتر است استقبال از این نوع همکاری‌ها باشد. دوستی اذربایجان و ایران در تعارض با ایران نیست.