امنیت به جای تجارت؛ تردید‌ها درباره مزایای اقتصادی تنش‌زدایی با عربستان برای ایران

اقتصاد۲۴- خالد الفاتح، وزیر سرمایه‌گذاری عربستان‌سعودی، این هفته در مورد پتانسیل اقتصادی توافق میان ایران و عربستان‌سعودی صحبت کرد. اما کارشناسانی که با المانیتور مصاحبه کرده‌اند درباره این پتانسیل‌ها تردید‌هایی دارند.

الفاتح مدعی شده است که نسبت به پتانسیل اقتصادی تنش‌زدایی میان دو کشور «خوش‌بین» است. کما اینکه وزیر خارجه امریکا نیز اوایل همین هفته در مصاحبه‌ای با CNBC گفت که «بسیار امیدوار» است توافق مزبور آثاری فراتر از دامنه دو کشور داشته و به تبع آن بتواند نگرانی‌های جامعه بین‌الملل را هدف قرار دهد.
فاتح همچنین گفته که امید دارد شرکت‌های سعودی بتوانند در دوران تحریم و تعطیلی، کمکی برای بازار ایران باشند. او گفت: «عادی‌سازی روابط میان دو دشمن دیرینه‌ی منطقه که همیشه درگیر تعارضات نیابتی بوده‌اند، منافع همه‌جانبه دارد. ایران می‌خواهد که در کوتاه‌مدت، یک‌میلیارد دلار تجارت دوجانبه سالانه را محقق ساخته و در میان‌مدت نیز به ۲ میلیارد دلار برسد که عطف به تحریم‌های امریکا، این هدف را باید بلندپروازانه دانست.»

آن‌ها تنها وعده سر خرمن می‌دهند

کارشناسانی که با المانیتور گفتگو کردند لحن فاتح را بسیار خوش‌بینانه‌تر از واقعیت اقتصادیِ تنش‌زدایی [عطف به تحریم‌ها و تنش‌های شدید با واشنگتن]، می‌دانند. آن‌ها معتقدند که دو قدرت می‌خواهند از کاهش نفوذ امریکا استفاده کرده و بدین‌ترتیب روابط خود را با پکن تقویت کنند.
صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال افریقای چتم‌هاوس می‌گوید: «این کار آن‌ها تنها چیزی در حد برقراری روابط دو جانبه است. ریاض تنها وعده سر خرمن می‌دهد. چرا که خوب می‌داند تحریم‌ها مانع از هرگونه تلاش جدی خواهند شد. از آنجا که ریاض فرض را بر این گذاشته که این مفاد توافق را زیر پا خواهد گذاشت، تنها به دنبال خوش‌رقصی برای چین و اهدافی ورای آن است. او امید دارد که مشوق‌ها در طول زمان بتوانند پایه‌ی محکم‌تری بنا نهند.»،

اما جیسون برادسکی، محقق غیرمقیم در مؤسسه خاورمیانه، به المانیتور گفته: «سعودی‌ها تردیدی ندارند که رفتار جمهوری‌اسلامی نهایتاً منشأ بی‌ثباتی در منطقه خواهد بود.»

او اضافه می‌کند: «وزیر با لفاظی و خوش‌بینی فزاینده صحبت کرده و اشاره می‌کند که ایران به طور جدی باید به رفتار‌های بد خود رسیدگی کند. اعطای امتیاز انحصاری به موشک‌ها و پهپاد‌ها و [سپاه]در فهرست اولویت‌های رهبری ایران نیست. تحریم‌های ایالات‌متحده کماکان پابرجایند و پادشاهی نیز خوب به این موضوع واقف است.»

تضمین ثبات اقتصادی

ریاض تمرکز خود را بر اجرای چشم‌انداز ۲۰۳۰ متمرکز کرده و تلاش دارد تا حد امکان از تنش‌ها بکاهد. تهدید حمله فرامرزی به عرصه پادشاهی از جانب ایران یا یکی از نیرو‌های نیابتی آن در یمن یا لبنان، تنها باعث خواهد شد که پروژه‌های چندمیلیون دلاری‌ای که به عربستان‌سعودی کمک می‌کنند اقتصاد خود را سوای نفت تا زمینه‌های دیگری نیز تنوع بخشد، از مسیر اصلی خود خارج بشود.
اگر عربستان‌سعودی بتواند به جامعه بین‌الملل ثابت کند که مقصد امنی برای سرمایه‌گذاری‌های مستقیم درازمدت است، مشوق‌های تجاری قابل توجهی پیش‌رو خواهد داشت.
به گمان برادسکی: «عربستان با همین تصور به تهران رو آورده است. اما طرز فکر جمهوری اسلامی، پروسه این روند را طولانی‌تر خواهد کرد.»

هنری روم، کارشناس ارشد مؤسسه واشنگتن گفت که تحریم‌های ایالات‌متحده در بازه کوتاه‌مدت، مانعی بزرگ برای رشد هستندچرا که محیط تجاری ضعیف ایران نیز طی دهه‌ها تحریم با مشکلات فزاینده‌ای مواجه است.
روم به المانیتور گفت: «این امکان وجود دارد که با گذشت زمان، عربستان‌سعودی و سایر کشور‌های خلیج‌فارس تمایل بیشتری به آزمودن محدودیت‌های ایالات‌متحده داشته باشند... درست مثل همان کاری که امارات با صادرات نفت ایران انجام داده؛ خصوصاً اگر این‌طور به نظر برسد که در حال سلب آرامش از ایران است.»

بیشتر بخوانید: ماجرای عربستان و یک بام و دو هوای کیهان و مدافعان سفارت نوردی

کیمبر دونوان، مدیر ابتکار اقتصادی در شورای آتلانتیک، این پرسش را مطرح کرده که این پیمان چه معنایی برای تلاش‌های خاورمیانه در مبارزه با پول‌شویی و مقابله با تأمین مالی تروریسم خواهد داشت. او به المانیتور گفته: «ایالات‌متحده، در ۲۰ سال گذشته، سرمایه زیادی در عربستان‌سعودی را وقف ظرفیت‌سازی برای مبارزه با پولشویی و مقابله با تأمین مالی تروریسم در گروه‌های تحت حمایت ایران نظیر حزب‌الله لبنان کرده است.»

دونوان بر این باور است که گرم‌شدن روابط ایران و عربستان، نیات این کشور را در مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم زیر سؤال می‌برد.
دونوان خاطرنشان کرده که ایران کماکان در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی است؛ بنابراین با این اوصاف، این موضوع مطرح می‌شود که آیا عربستان‌سعودی مایل هست که اعتبار و امنیت خود را به خطر انداخته و جهت تسهیل مبادلات میان کشورها، به ایران اجازه دسترسی به سیستم مالی خود را بدهد؟
این توافق احتمالاً فرصت‌های سرمایه‌گذاری چین در منطقه را افزایش خواهد داد. اتفاقی که می‌تواند به ناراحتی واشنگتن بینجامد.

تنوع‌بخشی به روابط، فارغ از واشنگتن

علی علوی، سخنران مطالعات ایران و خاورمیانه در SOAS، دانشگاه لندن، بر این باور است که توافق عادی‌سازی، که در طول دو سال مذاکره محقق شده است، می‌تواند جریان آزاد انرژی در خلیج‌فارس را تضمین کرده و فرصت‌های تجاری دیگری را نیز به ارمغان بیاورد.
علوی گفته است که ایران به دنبال گسترش روابط خود ورای مسکو بوده و عربستان نیز در حال تنوع‌بخشیدن به ارتباطات خود و تعیین منافع ورای روابط خود با واشنگتن است.
علوی می‌گوید: «منطقه ازین تنش‌زدایی سود خواهد برد؛ و این مهم به ویژه در مورد عراق و سوریه که در حال رهایی از جنگ و بی‌ثباتی‌اند، صدق می‌کند.»
در نتیجه‌ی موفقیت‌آمیز بودن این تنش‌زدایی، خاورمیانه پتانسیل بالایی برای تبدیل‌شدن به قطب تجارت و توسعه در دوران پساجنگ اوکراین خواهد داشت.

از آنجا که ایالات‌متحده انتخابات دیگری در پیش دارد، احتمالاً دولت بایدن [عطف به مذاکراتی که با میانجی‌گری عمان برای توافقی کوچک انجام شده]در کاهش تحریم‌ها علیه این کشور دچار تردید خواهد شد. البته که اگر دور بعد بار دیگر به دست دونالد ترامپ بیفتد، اوضاع سرگرم‌کننده‌ای پیش خواهد آمد.
تحریم‌ها به میزان قابل توجهی بر تجارت میان تهران و ریاض تأثیر خواهند گذاشت و به ظن علوی: «تأثیرات سیاسی و روانی روابط نزدیک، تحریم‌های امریکا را کاهش می‌دهد؛ و البته بخش‌های خصوصی نیز می‌توانند در این کاهش تحریم‌ها نقش داشته باشند.»

منبع خبر: ال-مانیتور  / فراز دیلی