تصمیمات دولت سیزدهم برای ثبات و کاهش نوسان در بورس

اقتصاد۲۴- اقدامات اشتباه دولت قبل در حوزه بازار سرمایه و دعوت از مردم برای ورود بورس و سرمایه گذاری در بازار سهام با هدف تامین مالی، نتیجه‌ای جز ضرر و زیان سهمگین سهامداران به همراه نداشت که همین امر به مراتب باعث بی‌اعتمادی سهامداران به بورس و خروج هیجانی آن‌ها از این بازار شد.

روند نوسانی بازار سهام تا جایی ادامه پیدا کرد که در نهایت انتخابات ریاست جمهوری دولت سیزدهم و اعلام برنامه‌های مدنظر برای بهبود وضعیت بازار، نورامیدی را در بین سهامداران ایجاد کرد و برای مدتی معاملات بورس را از مدار ریزشی خارج و آن را به سمت صعود سوق داد.

شاخص بورس در روز بعد از انتخابات ریاست جمهوری دولت سیزدهم با واکنش مثبت نسبت به نتیجه انتخابات همراه شد و با ۱۴ هزار واحد افزایش به رقم یک میلیون و ۱۶۱ هزار واحد رسید، این عدد در روز تنفیذ حجت الاسلام والمسلمین «سید ابراهیم رییسی» که در تاریخ ۱۲ مرداد برگزار شد به یک میلیون و ۳۷۵ هزار واحد رسید، این اتفاق بعد از مدت‌ها روند نزولی که بازار تجربه کرده بود، حکایت از بازگشت خوش‌بینی و اعتماد سرمایه‌گذاران به بورس و ورود دوباره سرمایه‌هایشان به این بازار داشت.

در ادامه تلاش و همکاری‌های هماهنگ دولت سیزدهم و سازمان بورس، معاملات بورس به مراتب چهره‌ای متفاوت از سال ۹۹ را به خود گرفت و با گذشت ۲ سال از روی کار آمدن دولت سیزدهم، این بازار تحت تاثیر اقدامات صورت گرفته بار دیگر از کانال ۲ میلیون واحد عبور کرد و در روز ۲۸ خرداد ماه که دومین سال از فعالیت دولت سیزدهم بود شاخص بورس به کانال ۲ میلیون و ۱۶۲ هزر واحد دست یافت و این امر حکایت از تصمیم‌گیری درست مسوولان دولتی در این حوزه و واکنش مثبت معاملات بورس از اقدامات انجام شده بود.

در کنار اقدامات انجام شده از سوی دولت سیزدهم برای حمایت از بازار سهام، «مجید عشقی»، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار یکی از اهداف اصلی این سازمان را حمایت از حقوق سرمایه گذاران و احیاء اعتماد آن‌ها به بازار سرمایه اعلام کرد.

در ادامه تلاش‌های صورت گرفته توسط سازمان بورس، مسوولان این حوزه برنامه‌های متنوعی را مانند توسعه و ارتقاء سامانه‌های هوشمند نظارتی در حوزه‌های بازار و نهاد‌های مالی، پرداخت سود از طریق سامانه سجام، راه‌اندازی ابزار‌های جدید سرمایه‌گذاری از جمله گواهی سپرده شمش طلا و نفت خام و میعانات گازی، تنوع بخشی به صندوق‌های سرمایه‌گذاری، جهش در صدور مجوز نهاد‌های مالی، اعتمادسازی از طریق ارتقای جایگاه صندوق تثبیت بازار سرمایه، معرفی طرح بیمه پرتفوی سهام یار برای سرمایه گذاران خرد، بهبود ریزساختار‌های بازار مانند افزایش دامنه نوسان، ابلاغ دستورالعمل جدید حاکمیت شرکتی به منظور صیانت از حقوق سهامداران توسط ناشران در دستور کار قرار دادند و از این طریق توانستند بار دیگر نگاه سهامداران را به این بازار تغییر دهند و زمینه ورود سرمایه‌های خرد به این بازار را فراهم کنند.

طبق ارزیابی‌های صورت گرفته می‌توان با قاطعیت به این موضوع اشاره کرد که پس از نوسانات شدید ایجاد شده در بازار سهام و نیز بی اعتمادی سهامداران برای سرمایه‌گذاری در بورس، اما همکاری‌های دولت و سازمان بورس با هدف تغییر مسیر معاملات بورس با موفقیت همراه بود و به اعتقاد رییس سازمان بورس اعتماد سهامداران خرد به عنوان یک گام بنیادین در جهت مردمی کردن اقتصاد به میزان قابل توجهی احیا شد.

پیگیری تعدیل نرخ خوراک پتروشیمی و سوخت صنایع

از جمله این اقدامات پیگیری تعدیل نرخ خوراک پتروشیمی و سوخت صنایع بود که در بهمن ۱۴۰۰ نشانه‌های بروز تنش میان روسیه و اوکراین منجر به افزایش شدید نرخ گاز در کشور‌های اروپایی شد، از آنجا که در فرمول قیمت‌گذاری گاز در ایران، میانگین نرخ چهار هاب اروپایی و آمریکایی موثر است، نرخ خوراک صنایع پتروشیمی به شدت افزایش پیدا کرد و به رقم‌های بی‌سابقه ۳۳ سنت رسیده بود.

در کشور‌های رقیب ایران در صنعت پتروشیمی نرخ خوراک صنایع با رقمی بین ۱۰ تا ۱۵ سنت محاسبه می‌شود که این موضوع باعث تهدید درآمد‌های ارزی کشور و کاهش بیش از ۲۰۰ هزار واحدی شاخص بورس و خروج سرمایه از بازار سرمایه می‌شد، در این راستا پیگیری‌های قابل توجهی از سوی سازمان بورس برای تعیین سقف پنج هزار تومانی برای نرخ خوراک صنایع صورت گرفت.

بیشتر بخوانید: وقتی بورس سازش ناکوک می شود

از ابتدای دوره جدید مدیریت در سازمان بورس، مطالباتی با عنوان در دسترس قرار داشتن عمق مظنه در کارگزاری‌ها مطرح می‌شد که در این راستا، سازمان بورس به منظور گسترش شفافیت و رفع هرگونه شائبه، برای نخستین بار در دنیا عمق مظنه (همه سفارشات خرید و فروش) را به صورت رایگان برای همه فعالان بازار نمایش داد.

افزایش دامنه نوسان به ۷ درصد در سال ۱۴۰۱

یکی از موضوعات ریزساختاری در بازار سرمایه در دنیا، دامنه نوسان است، بازار سرمایه در دوره‌های مختلف، دامنه‌های نوسان متفاوت وحتی نامتقارن را تجربه کرده است.

سازمان بورس و اوراق بهادار در دوره مدیریت جدید، ضمن مطالعه جدی در خصوص دامنه نوسان در کشور‌های مختلف، افزایش دامنه نوسان را به صورت تدریجی و با مطالعه گام به گام در دستور کار خود قرار داد تا دامنه نوسان از مثبت و منفی پنج درصد و مثبت و منفی هفت درصد طی ۲ مرحل افزایش پیدا کند.

از ۲۹ فروردین ۱۴۰۱ دامنه نوسان به مثبت و منفی ۶ درصد رسید و افزایش دوباره دامنه نوسان در مهر ۱۴۰۱ و رسیدن به مثبت منفی ۷ با تصمیم هیئت مدیره سازمان بورس باعث کاهش صف‌های خرید و فروش و افزایش نقدشوندگی بازار شد.

یکی از موضوعات مغفول مانده در بازار سرمایه، استفاده بهینه از دارایی‌های مردم از جنس سهام بود، پیش از این بسیاری از سرمایه‌گذاران مجبور بودند برای دریافت تسهیلات یا سپردن وثایق، دارایی خود را در بانک سپرده کنند یا از اسناد ملک و ماشین استفاده کنند.

سازمان بورس و اوراق بهادار با کمک شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، سیستمی را با عنوان ستاره طراحی کرد که می‌تواند دارایی‌های افراد را شناسایی و به همه ارگان‌ها و نهاد‌ها از جمله بانک‌ها، قوه قضائیه، فروشگاه‌های فروش اقساطی و... این سرویس را ارائه کند.

صدور مجوز فعالیت نخستین صندوق املاک و مستغلات کشور

صنـدوق‌های امـلاک و مسـتغلات یکـی از بسـتر‌های تامیـن مالـی در حـوزه مسـکن هسـتند و در اقتـصاد‌های مهـم دنـیا نقـش ویـژه‌ای ایـفا می‌کنند، ایـن صندوق‌ها نـه تنها می‌توانند بسـیاری از امـلاک، ساختمان‌ها و مسـتغلات دولـت را بـه چرخـه اقتـصاد بازگردانند بلکه ساختـما ن و املاک بلااسـتفاده زیادی را به خصوص در حیطه مدیریـت دولت، به چرخه اقتـصاد باز می‌گرداند.

اصلاح اساسنامه دارا و پالایش یکم

صندوق‌های دولتی دارا و پالایش یکم، در روز‌های اوج بازار در سال ۱۳۹۹ به مردم فروخته شدند، نداشتن رکن بازارگردان، غیرفعال بودن صندوق منجر به معامله این صندوق‌ها تا ۶۰ درصد ارزش ذاتی شد.

اقدام سازمان بورس برای اصلاح اساسنامه این صندوق‌ها باعث شد تا نسبت قیمت واحد‌های سرمایه‌گذاری صندوق به ارزش ذاتی در صندوق پالایش به بالای ۹۰ درصد برسد.

پرداخت زودتر از موعد سود سهام عدالت سال مالی ۹۹ و ۱۴۰۰

با پیگیری‌های سازمان بورس در سال ۱۴۰۰، کل سود نقدی سهامداران، در شب عید در یک نوبت به حساب آن‌ها واریز شد.

رقمی که از اصل برگه ۵۰۰ هزار تومانی سهام عدالت هم بیشتر شد و به رقم ۵۷۵ هزار تومان رسید.

در سال ۱۴۰۱ هم با پیگیری‌های سازمان بورس، در ۲ نوبت شب یلدا و شب عید نوروز، سود سهام عدالت برای میلیون‌ها سهامدار عدالت واریز شد.

اتفاق مهم در سال ۱۴۰۱، دریافت و واریز سود شرکت‌های غیر بورسی سهام عدالت بود که رقم پرداختی سود را در مجموع به یک میلیون ۲۰۰ هزار تومان رساند.

عرضه خودرو در بورس کالا

در سال ۱۴۰۱ سازمان بورس با همکاری بورس کالا، عرضه خودرو در بورس کالا را با بالاترین شفافیت شروع کرد و توانست درآمد‌های مالیاتی دولت را نیز افزایش دهد.

عرضه ۶۸ هزار و ۱۲۵ دستگاه خودرو در بیش از ۴۰ مدل از اردیبهشت تا اسفند ۱۴۰۱ ثمرات متعددی را در پی داشت.

پیگیری واریز سود‌های رسوب کرده سال‌های گذشته سهامداران

از ابتدای تشکیل بازار سرمایه، شرکت‌های حاضر در بازار سرمایه سود سالانه خود را از طرق مختلف تقسیم می‌کردند که این موضوع باعث شده بود تا بسیاری از افراد به دلیل مبالغ ناچیز سراغ صف بانک‌ها نروند یا تاریخ‌های تقسیم سود را متوجه نمی‌شدند.

حدود ۲۸ هزار میلیارد تومان از سود‌های حق الناس مردم که سال‌ها در شرکت‌ها رسوب کرده بود، شناسایی شد که واریز تمام الکترونیک این سود‌ها بدون درخواست سهامدار و به صورت تمام الکترونیک از جمله اقدامات سازمان بورس در دولت سیزدهم بود.

یکی از رسالت‌های سازمان بورس، توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری غیرمستقیم بوده و هست که این سازمان بورس در ابتکاری مهم، صندوق‌های تضمین اصل سرمایه را راه‌اندازی کرد و به آن‌ها مجوز داد تا ریسک سهامداران خرد برای ورود به بازار سرمایه کاملا پوشش داده شود.

سازمان بورس در راستای گسترش فرهنگ سرمایه گذاری غیر مستقیم فضای انحصاری صدور مجوز‌ها را شکست و علاوه بر صدور مجوز کارگزاری جدید که چندین سال صادر نشده بود، ده‌ها مجوز صندوق و نهاد مالی در این دوره جدید صادر کرد.

سازمان بورس و اوراق بهادار برای جلوگیری از بروز تخلف و ناهنجاری در بازار سرمایه، سامانه‌ای را با عنوان دیده‌بان سلامت به نشانی DEDIEBAN.SEO.IR راه‌اندازی کرده تا عموم مردم بتوانند تخلفات حادث شده در بازار سرمایه را به راحتی و به سرعت گزارش کنند.

طی یکسال و نیم گذشته، سه سوت زن بازار سرمایه در مجموع ۲۴۱ میلیون تومان پاداش دریافت کرده‌اند.

در راستای جلوگیری از افزایش شتاب نزولی بازار و ایجاد فضای آرام روانی برای سهامداران حقیقی خرد بازار، مقرر شد پورتفوی این اشخاص با ارزش پرتفوی تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان در تاریخ ۴ آبان ۱۴۰۱بیمه شود.

این اقدام از طریق انتشار عمومی اوراق تبعی موسوم به سهام یار توسط صندوق تثبیت بازار سرمایه و خرید توسط سرمایه‌گذاران صورت پذیرفت.

حذف حجم مبنای نماد‌های دارای صف خریدوفروش در فرابورس

با هدف افزایش نقدشوندگی در نماد‌های فرابورسی و روان شدن معاملات در نماد‌های این بازار، حجم مبنا در تعدادی از نماد‌ها که طی ۲۰ روز کاری متوالی دارای صف خرید یا فروش بودند، طی چندین نوبت حذف شد.

سیمان با مقاومت زیاد وارد بورس کالا شد، در ابتدای کار ذینفعان مافیایی شروع به مخالفت و ایجاد خلل عرضه سیمان در بورس کالا کردند، اما با پیگیری‌های سازمان بورس و دولت، این عرضه ادامه دار و کاملا موفق انجام شد.

سازمان بورس و اوراق بهادار در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، تمرکز خود را بر تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان و طرح‌های بزرگ کشور از طریق بازار سرمایه قرار داده است.

حدود ۷۰ شرکت در بازار‌های بورس و فرابورس پذیرش شدند که از بستر تامین مالی جمعی و اوراق بهره‌مند می‌شوند.

پذیرش "تپسی" اقدامی تحولی بود و سازمان بورس این تحول را در سال جاری ادامه خواهد داد.

گواهی سپرده نفت خام و میعانات گازی، یک دارایی جدید در نظام اقتصادی ایران برای فعالان بخش خصوصی است که در بورس انرژی عرضه و معامله می‌شود.

هر گواهی معادل یک بشکه نفت خام یا میعانات گازی است و دارنده آن می‌تواند در صورت رسیدن تعداد گواهی‌ها به یک نصاب مشخص، آن را به شرکت ملی نفت ایران تحویل دهد و در ازای آن، نفت در صورتی که دارنده این گواهی تمایل داشته باشد، می‌تواند نفت خام و میعانات گازی را به صورت فیزیکی (در صورت رسیدن به حجم قابل تحویل) در انبار شرکت ملی نفت دریافت کند.

الکترونیکی شدن صدور گواهی حق تقدم

در گذشته ناشران ناچار بودند که فرآیند مربوط به افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده نقدی را با ارسال پُستی مدارک پشت سر بگذارند و در این امر هزینه و زمان زیادی صرف می‌شد؛ اما دستورالعمل جدید علاوه بر صرفه‌جویی، فرآیند‌های مربوط آسان شده و مراحل فرسایشی کنار گذاشته می‌شود.

این سازوکار سالانه حدود ۸۰۰ میلیارد تومان در کاهش هزینه‌ها موثر است.

«میز صنعت» نام سلسله جلساتی است که به همت اداره میز‌های صنعت و رتبه بندی ناشران در سازمان بورس و اوراق بهادار برگزار می‌شود. هدف اصلی این جلسات بررسی وضعیت و مشکلات صنایع و ناشران حاضر در بازار سرمایه و نیز تشویق ناشران برتر و ارتقا انگیزه و مشوق‌ها برای حفظ حداکثری حقوق سهامداران است.

تا اسفند ۱۴۰۱، ۱۲ جلسه در حوزه پالایشی، سیمان، تولیدکنندگان برق، بیمه، خودرو، پتروشیمی، شوینده، لاستیک و تایر، فلزات اساسی، گروه بانکی، صنعت استخراج و کانه‌های فلزی برگزار شد.

آخرین گزارش عملکرد صندوق تثبیت نشان می‌دهد که دارایی‌های تحت مدیریت این صندوق در پایان سال ۱۴۰۰ به بیش از ۶ همت افزایش یافته که عمدتا به دلیل واریز وجوه از جانب تامین‌کنندگان منابع این صندوق یعنی سازمان بورس و اوراق بهادار و صندوق توسعه ملی بوده است.

با پیگیری‌های سازمان بورس و اوراق بهادار، در بودجه‌های عمومی سالانه ردیف مجزایی برای تامین اعتبار صندوق تثبیت بازار سرمایه در نظر گرفته شد.

راه اندازی معاملات گواهی شمش طلا

با راه اندازی معاملات گواهی سپرده شمش طلا که هر گواهی آن معادل یک دهم گرم طلاست، مردم و سرمایه‌گذاران به راحتی و بدون مراجعه فیزیکی به بازار می‌توانند با دریافت کد بازار مالی بورس کالا و حتی سرمایه‌های اندک خود در بازار طلا سرمایه‌گذاری کنند و با هیچ یک از ریسک‌های کیفیت، نگهداری، سرقت و حمل طلا روبه رو نشوند.

آغاز به کار بازار معاملات قرارداد‌های آتی نفتا و متانول در بورس انرژی ایران اتفاقی مهم است که راه را برای معاملات آتی سایر فرآورده‌های نفتی و حامل‌های انرژی در این بورس رقم خواهد زد.

این بازار می‌تواند با ایجاد مرجعیت قیمت در منطقه، گشایش دریچه‌های جدیدی را برای فروش و صادرات فرآورده‌های نفتی رقم بزند.

طبق بند چ ماده ۳۶ قانون احکام دائمی توسعه، سازمان بورس باید اسامی مدیران متخلف شرکت‌های بورسی و نهاد‌های مالی را افشا کند. این قانون پس از ۱۳ سال وقفه، اجرایی شده است.

بنا بر دلایلی این قانون در ادوار گذشته سازمان اجرا نشد، جزئیات این قانون در شورای عالی بورس هم نهایی و ابلاغ شد.

اقدام موفق دولت سیزدهم برای حذف قیمت‌گذاری دستوری از برخی صنایع مانند سیمان و فولاد باعث افزایش سودآوری این صنایع، ایجاد تعادل قیمتی در بازار و حذف رانت‌ها شد.

تاکید سازمان بورس این است، شرکت‌هایی که به عنوان ناشر در بورس پذیرفته شده‌اند تا حد امکان اقدام به پذیرش و عرضه محصولات خود در بورس‌های کالایی کنند.

سال گذشته با همکاری مناسب وزارت صنعت، معدن و تجارت و بورس کالا شاهد کمرنگ شدن قیمت‌گذاری دستوری در بازار برخی محصولات از جمله سیمان و خودرو بودیم که بدون شک ادامه این رویکرد در سال ۱۴۰۲ به رشد انگیزه تولیدکنندگان کمک شایانی می‌کند.

کاهش زمان توقف نماد‌ها

برای کاهش توقف نماد‌ها که عموما به ضرر سهامداران بوده، هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، ماده ۱۷ مکرر و تبصره‌های آن در دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران را حذف و در «ماده ۱۷ مکرر یک» دستورالعمل به شرح زیر اصلاح کرد:

در صورتیکه قیمت پایانی سهم طی ۱۵ روز معاملاتی متوالی در دامنه عادی نوسان قیمت، بیش از ۵۰ درصد افزایش داشته باشد، بورس موظف است در اولین زمان ممکن از لحاظ فنی نماد معاملاتی را متوقف کرده و از ناشر درخواست برگزاری کنفرانس اطلاع رسانی کند.

نماد معاملاتی حداکثر ۲ روز کاری پس از توقف نماد معاملاتی با محدودیت دامنه نوسان بازگشایی خواهد شد.

همچنین، در صورتی که قیمت پایانی سهم طی ۱۵ روز معاملاتی متوالی در دامنه عادی نوسان قیمت، بیش از ۳۰ درصد کاهش داشته باشد، بورس موظف است در اولین زمان ممکن از لحاظ فنی نماد معاملاتی را متوقف کرده و از ناشر درخواست برگزاری کنفرانس اطلاع‌رسانی کند. نماد معاملاتی حداکثر ۲ روز کاری پس از توقف نماد معاملاتی با محدودیت دامنه نوسان بازگشایی خواهد شد.

سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان متولی اصلی بازار سرمایه در ایران برای تامین مالی بخش غیردولتی تولید از بازار سرمایه و نیز افزایش سهم بخش غیردولتی از بازار سرمایه، اقدام به تسهیل‌گری در تامین مالی از طریق انتشار اوراق بدهی به خصوص انتشار اوراق با پشتوانه رتبه اعتباری (جهت کاهش هزینه‌های تامین مالی) کرده که نتیجه آن رشد میزان تامین مالی بخش غیردولتی از بازار سرمایه بوده است.

انجام چنین اقدامات گسترده‌ای از سوی مسوولان در دولت سیزدهم باعث شد تا بازار از آن دوران پر فراز و نشیب خود که از دوران مدیریت دولت دوازدهم در بازار حاکم شده بود فاصله بگیرد و با تلاش‌های صورت گرفته در این بازار از سال ۱۴۰۰ تاکنون، زمینه تغییر نگاه سرمایه‌گذاران به سرمایه گذاری در بازار سهام و ورود سرمایه‌هایشان به این بازار فراهم شود.