علی‌اف در شکارگاه تل‌آویو؛ مناسبات ضد ایرانی اسرائیل و جمهوری آذربایجان

اقتصاد۲۴- یوآف گالانت، وزیر دفاع اسرائیل پنجشنبه گذشته در سفری دوروزه به باکو با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان دیدار کرد. بنا بر اعلام وزارت دفاع اسرائیل، چالش‌های مشترک و همکاری‌های راهبردی در این دیدار مورد بحث قرار گرفت. گالانت همچنین با ذاکر حسن‌اف، وزیر دفاع و الچین گلی‌اف، فرمانده نیروی مرزبانی این کشور دیدار کرد.

در بیانیه صادره از سوی دفتر گالانت آمده است که این سفر در راستای تقویت روابط میان رژیم صهیونیستی و آذربایجان در زمینه‌های دیپلماتیک، امنیت و تکنولوژی صورت می‌گیرد. در این بیانیه همچنین اشاره شده است که هدف از سفر گالانت به آذربایجان گسترش همکاری‌های نظامی و صنعتی میان دو طرف است. روابط میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل با گشایش سفارت‌های دو دولت در پایتخت‌های یکدیگر روندی صعودی به خود گرفته است.

پیش از حضور گالانت در باکو، جیحون بایرام‌اف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان، در ماه مارس گذشته برای افتتاح نخستین سفارت باکو در اراضی اشغالی به بیت‌المقدس سفر کرد و اسحاق هرتزوگ، رئیس جمهور اسرائیل در ماه می‌از باکو دیدن کرد. بنی گانتس، وزیر جنگ سابق اسرائیل هم پیش از این در ماه اکتبر گذشته، به آذربایجان سفر کرده بود. اسرائیل بزرگ‌ترین صادرکننده تسلیحات به جمهوری آذربایجان است و نزدیک به ۷۰ درصد تسلیحات و تجهیزات نظامی این کشور را تأمین می‌کند. اسرائیل همچنین ۳۰ درصد نفت مورد نیاز خود را از جمهوری آذربایجان وارد می‌کند.

سفر دوروزه گالانت به جمهوری آذربایجان، ۴۸ ساعت بعد از آن صورت گرفت که تل‌آویو مدعی بازداشت یک شخص مظنون با تابعیت افغانستانی شد؛ فردی که به گفته آن‌ها درصدد برنامه‌ریزی برای حمله به سفارت رژیم صهیونیستی در آذربایجان بوده است. الی کوهن، وزیر خارجه اسرائیل، روز چهارشنبه عملا ایران را به برنامه‌ریزی برای انجام این حمله به سفارت کشورش در جمهوری آذربایجان متهم کرد.

کوهن در بیانیه‌ای نوشت که تهران پشت این اقدام بوده است. وزیر امور خارجه اسرائیل در بیانیه خود با طرح ادعایی واهی و یک ادبیات ضد ایرانی، «به اصطلاح فعالیت‌های تروریستی تهران را یک تهدید جهانی دانست که نمونه‌هایش در حمله به سفارت اسرائیل در باکو و همچنین حمله به اسرائیلی‌ها و یهودیان در قبرس و یونان طی ماه‌های اخیر شکل گرفته است». این ادعای اسرائیلی‌ها در حالی مطرح می‌شود که تهران و باکو در جریان سفر اخیر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و دیدارش با الهام علی‌اف بر ضرورت تقویت همکاری‌های فی‌مابین تأکید کرده‌اند.

با وجود این، گالانت پیش از آنکه عازم سفر خود به آذربایجان شود، مشابه با ادبیات ضدایرانی الی کوهن علیه تهران لفاظی کرده و مدعی شده که به مسئولان آذربایجان درخصوص اقدامات ایران هشدار خواهد داد. وزیر دفاع اسرائیل می‌گوید که «این رژیم و متحدانش در سال‌های اخیر توانسته‌اند بیشتر از ۵۰ تلاش ایران برای ترور شهروندان اسرائیلی و یهودی در سراسر جهان را خنثی کنند». گالانت که از جمهوری آذربایجان دیدار کرد، پنجشنبه در باکو گفت که بیشتر این حملات در لحظات آخر خنثی شدند. وزیر دفاع اسرائیل این ادعای ضد ایرانی را هم مطرح کرد که «در سال‌های اخیر، ایران یک کارزار جهانی با ابعاد بی‌سابقه را برای هدف قراردادن اسرائیلی‌ها و یهودی‌ها آغاز کرده است». از منظر گالانت، «به‌خاطر سازمان‌های دفاعی ما و همکاری نزدیک با بسیاری از کشور‌ها این تهدیدات را خنثی کردیم و جان افراد را نجات دادیم».

تل‌آویو، موتور اختلاف‌افکنی در روابط باکو – تهران

در حالی که سیاست خارجی ایران، مسیر تنش‌زدایی را با کشور‌های عربی منطقه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و حتی غرب در پیش گرفته است، روابط باکو - تهران همچنان در ریل تنش‌زایی از سوی طرف آذربایجانی قرار دارد و در این میان بی‌شک اسرائیل در مقام موتور اختلاف‌افکنی بین جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران عمل می‌کند. کما اینکه در ارزیابی توفیق حجتی در گفتگو با «شرق»، «هر بار که جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در مسیر تنش‌زدایی، تعامل و بهبود مناسبات قرار می‌گیرند، اسرائیل با برخی ادعا‌ها و سفر مقامات خود دوباره تنش را به روابط تهران و باکو بازمی‌گرداند» تا جایی که از منظر این تحلیلگر حوزه اوراسیا، «عملا تلاش‌های تنش‌زدایانه از طرف ایران و تحرکات مخرب با هدف تنش‌زایی از سوی اسرائیل به یک دور تسلسل تبدیل شده است».

کارشناس مسائل قفقاز در ادامه ارزیابی خود به «شرق» یادآور می‌شود که قبل از سفر یوآف گالانت، وزیر دفاع اسرائیل به جمهوری آذربایجان شاهد سفر حسین امیرعبداللهیان به باکو بودیم که سعی شد سوءتفاهم‌ها و اختلافات در جهت توسعه روابط با آذربایجان برطرف شود. اکنون با ادعا‌های گالانت و نیز به گفته حجتی، بیانیه الی کوهن درخصوص حمله به سفارت اسرائیل در آذربایجان، دوباره سعی شده تلاش‌های تهران به نقطه صفر بازگردد». در راستای آنچه توفیق حجتی عنوان کرد، حسین امیرعبداللهیان در دومین سفرش پس از حضوری یک‌روزه در اول دی ۱۴۰۰، مجددا در ۱۴ تیر برای شرکت در اجلاس نشست وزرای خارجه غیرمتعهد‌ها به باکو سفر کرده بود و در جریان این سفر با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان دیدار و گفتگو کرد.

بیشتر بخوانید: اهداف آمریکا از تلاش جدی‌تر برای دخالت در تحولات قره‌باغ

تقویت روابط تهران و باکو و بررسی مسائل منطقه‌ای، محور گفتگو‌های حسین امیرعبداللهیان و الهام علی‌اف بود. در این دیدار جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان، رضا نجفی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، علیرضا حقیقیان، دستیار وزیر و مدیر کل اوراسیای وزارت خارجه، سید عباس موسوی، سفیر ایران در باکو، محمدصادق فضلی، مشاور وزیر و مدیر کل وزارتی و عبدالله نکونام قدیری، معاون سخنگو و مدیر کل دیپلماسی رسانه‌ای وزارت امور خارجه نیز حضور داشتند. امیرعبداللهیان طی توییتی در این باره عنوان کرد که «دیداری سازنده، مفصل و ثمربخش با رئیس‌جمهور ‫آذربایجان آقای الهام علی‌اف در باکو داشتم».

وزیر امور خارجه در ادامه توییتش نوشت، «انتظار می‌رود نتایج این گفت‌وگوی صریح و صمیمی فصل جدیدی در روابط دو کشور دوست، برادر و همسایه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان گشوده و دشمنان و بدخواهان دو کشور را مأیوس کند». وزیر امور خارجه همچنین بعد از این دیدار در جمع خبرنگاران درباره دیدارش با الهام علی‌اف به ذکر این نکته پرداخت که «امنیت جمهوری آذربایجان را امنیت منطقه و امنیت ایران می‌دانیم و درخصوص حادثه‌ای که در سفارت جمهوری آذربایجان در تهران رخ داد که ما را متعجب و متأسف کرد با رئیس‌جمهور گفتگو کردم و همان‌طورکه سخنگوی قوه قضائیه ایران اعلام کرد پرونده رسیدگی به اقدام مسلحانه ضارب در سفارت جمهوری آذربایجان در تهران مراحل تحقیقاتی خودش را کامل کرده است».

رئیس‌جمهور آذربایجان هم در دیدارش با امیرعبداللهیان با تأکید بر اینکه کشورش هرگز اجازه نخواهد داد از خاک این کشور تهدیدی علیه منطقه و ایران صورت گیرد، گفت که جمهوری آذربایجان به دنبال رفع انسداد کریدور‌های مواصلاتی در منطقه است و به وجود مسیر‌های تاریخی ایران در منطقه پایبند است. ازاین‌رو به باور توفیق حجتی، رفتار‌های اخیر آذربایجان در ذات جامعه آن‌ها وجود ندارد و اگر مسیر طبیعی و بدون فشاری وجود داشته باشد، تهران و باکو در جهت تعامل گام برمی‌دارند، اما در عین حال این کارشناس معتقد است که «اسرائیل تلاش دارد وجود اختلافات طبیعی در روابط ایران و آذربایجان را در قالب یک پدیده تصنعی به نقطه بحرانی بکشاند».

کوه یخ!

با توجه به آنچه گفته شد رضا یاوری به عنوان دیگر کارشناس حوزه قفقاز در گفتگو با «شرق» به گزاره «تبدیل جمهوری آذربایجان به لبنان برای ایران» اشاره دارد و در تشریح این گزاره خود معتقد است که «اسرائیل سعی دارد با تقویت روابط سیاسی، دیپلماتیک، نظامی، امنیتی، دفاعی، اقتصادی، تجاری و همچنین تشدید مناسبات حوزه فرهنگی و رسانه‌ای، عملا جمهوری آذربایجان را به عنوان یک نقطه استراتژیک مشابه با نقش لبنان برای رصد و فشار به ایران مورد استفاده قرار دهد».

یاوری در یک تحلیل درباره تبیین هرچه دقیق‌تر سطح و عمق روابط اسرائیل و جمهوری آذربایجان به ذکر جمله‌ای از الهام علی‌اف بسنده می‌کند که رئیس‌جمهور آذربایجان، «روابط تل‌آویو – باکو را به کوه یخی تشبیه می‌کند که تنها بخش کوچکی از رابطه عیان است». ازاین‌رو کارشناس حوزه قفقاز چنین تعبیری از زبان علی‌اف را بیانگر پیچیدگی و عمق رابطه دوجانبه آن‌ها دانست که دیگران صرفا بخش کوچکی از آن را می‌بینند. تحلیلگر حوزه اوراسیا در ادامه گپ‌و‌گفتش با «شرق» متذکر می‌شود که «در حوزه نظامی میزان فروش تسلیحات اسرائیل به جمهوری آذربایجان یک روند صعودی عجیب را طی کرده است.

بیشتر بخوانید: تحولات قره‌باغ؛ توافق باکو و ایروان چه معنایی برای ایران دارد؟

چنان‌که به زعم او، طی یک دهه اخیر آذربایجان حدود ۷۸ تا ۸۰ درصد از تسلیحات مورد نیاز خود را از اسرائیل وارد کرده و این در حالی است که یاوری تأکید دارد که «در سال‌های قبل‌تر به‌خصوص پیش از جنگ دوم قره‌باغ در سپتامبر ۲۰۲۰ این جایگاه برای روسیه بود». با این خوانش، تحلیلگر مسائل بین‌الملل معتقد است که جمهوری آذربایجان یک جایگزینی کامل و جدی را در حوزه نظامی و امنیتی انجام داده است.

رضا یاوری در بخش مهم‌تری از ارزیابی خود به نوع و همچنین کارکرد سلاح‌های خریداری‌شده از اسرائیل توسط جمهوری آذربایجان هم ورود می‌کند و اذعان دارد که نوع تسلیحات و جنگ‌افزار‌هایی که اسرائیل به آذربایجان داده است نشان می‌دهد که تسلیحات فروخته‌شده صرفا مناسب جنگ با ارمنستان به عنوان مهم‌ترین دشمن جمهوری آذربایجان نیست. تحلیلگر حوزه قفقاز با ذکر چند مثال مانند خرید موشک‌های میان‌برد یا تجهیزات جنگی در حوزه دریایی اعتقاد دارد که این‌گونه تسلیحات و جنگ‌افزار‌ها برای تقابل با ارمنستان به عنوان همسایه‌ای که با آن، مرز آبی مشترک ندارد، به کار نخواهد رفت. با چنین برداشتی، یاوری هدف غایی از فروش این‌گونه تجهیزات و تسلیحات جنگی به باکو را تبدیل این کشور (آذربایجان) به یک زرادخانه تسلیحاتی برای اهداف ضد ایرانی، مشابه با نقش و جایگاه لبنان در شمال سرزمین‌های اشغالی توصیف کرد.