حمله ملخ‌ها به ۱۸ استان ایران

اقتصاد۲۴-«یک نفر آدم باید هر صبح زود، خیلی زودتر از دیگران برود، بپاید که آیا همه چیز در زمین روبه راه است یا نه؟ سمپاش‌ها آمده‌اند و دارند کارشان را انجام می‌دهند؟ اگر نیامده باشند؟ مثلاً اگر رفته باشند یک روستای دیگری و امسال هم «زمینو» بماند و یک آسمان و زمین، ملخ چه؟»

«حسین» این فکر‌ها را هر شب قبل از خواب مرور می‌کند. ۱۰ سال است که بیشتر از قبل، ملخ به روستا‌ها می‌آید: «نه اینکه قبلاً نبود، اما این همه؟» حسین هرسال زندگی در سال‌های گذشته را مرور می‌کند. اینکه فصل گرم برای اهالی زمینو (در استان هرمزگان، از توابع بندرعباس) فقط کار در گرما نیست. خیلی بیشتر از آن، حمله ملخ است و آفتی که اگر طغیان کند می‌تواند نصف محصول را از بین ببرد: «فقط زمینو نیست. زمین کشاورزی و باغ هم فرقی نمی‌کند. چهل سال است کشاورزی می‌کنم. از قدیم این منطقه ملخ داشت، اما نه این میزانی که هر تابستان در این ۱۰ ساله می‌آید.»

برآورد اولیه حاکی از آن بود که سطح مبارزه علیه ملخ‌های بومی به ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار هکتار برسد که به‌دلیل بارندگی در نیمهٔ شمالی، کانون‌های ملخ از بین رفت و سطح مبارزه در استان‌های نیمهٔ شمالی کاهش پیدا کرده است

باران به دادمان رسید

او معتقد است اگر باران آخر زمستان نبود، حالا باید با حجمی سه برابر این ملخ روبه‌رو می‌شد: «باران به داد ما رسید. اگر باران نبود این همه تخم ملخ می‌ماند و حالا باید بیش از این خسارت می‌خوردیم. پارسال اصلاً نوبت سمپاشی به زمینو نمی‌رسید. یعنی آنقدر ملخ به هرمزگان آمده بود که تجهیزات استان کفاف نمی‌داد. ۱۰ روز بود سمپاشی همه جا شروع شده بود، اما به زمینو نمی‌رسید. خیلی خسارت خوردیم، اما کسی خسارت ما را گردن نگرفت. آنقدر آمدیم و رفتیم که نگو. رفتیم جهاد کشاورزی، فرمانداری، استانداری و هرجا که فکرش را بکنید رفتیم هیچی دستمان نیامد.»

کشاورزان «خورچاه» (ز توابع بندرعباس) هم فکر می‌کنند فقط باران به دادشان رسید. «عباسعلی» یکی از این‌هاست. همان‌هایی که سال قبل خسارت زیادی خورد. عباسعلی، اما دلش به حال دشت و بیابان هم می‌سوزد. آخر فکر می‌کند: «اگر روزی کسی پیدا شود که خسارت دهقان را بدهد هیچ‌کس نمی‌رود بیند این همه ملخ چه برسر دشت و بیابان آورده است.»

بیشتر بخوانید: آمار‌تکان دهنده از افزایش آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران

عباسعلی به قول خودش ماندن بسیاری کشاورزان خورچاه «کم سواد» است. نمی‌داند در دو هکتار زمین چقدر خسارت خورده است. فقط همین را می‌داند که سال قبل با اینکه «آسمان از ملخ سیاه» شده بود و «ملخ‌ها سیری ندارند»؛ هیچ‌کس بعد از مهار حمله، احوالی از آنان نپرسیده است: «همان زمان هم سه یا چهار روز سمپاشی کردند. بعد هم مشکل ملخ که با سمپاشی درست نمی‌شود. باید خیلی زود جنبید. ملخ تخم‌گذاری می‌کند. باید قبل از تخم‌گذاری دمارش را درآورد. هوا مساعد نباشد دو سال هم تخم‌ها در خاک می‌مانند. می‌بینی امسال سبک زدند، اما سال بعد نمی‌توانی جلویشان را بگیری.»

نام اصفهان هم میان استان‌هایی به چشم می‌خورد که در کنار استان‌های جنوبی بیشترین میزان خسارت از حمله ملخ را متحمل می‌شود. کشاورزان این استان هم که انگار هر سال در آستانه تابستان منتظر و در کمین ملخ‌ها می‌نشینند فکر می‌کنند وقتی خسارتی هر سال تکرار می‌شود باید هم برای مبارزه با آن چاره‌ای اندیشید، هم برای جبران خسارت. اهالی «دستگردمار» مانند روستا‌های هرمزگان و خوزستان فکر می‌کنند باید میان آسمان و زمین حائلی از آهن کشید.

با توجه به بارش‌های مناسب و بالاتر از نرمال در جنوب و مرکز عربستان و همچنین شرق آفریقا در ۲ ماه گذشته، احتمال ورود ملخ صحرایی به کشور وجود دارد

آسیب کمتر از برآورد‌های اولیه

بنا بر آنچه «سعید معین»، مدیرکل مبارزه با آفات عمومی سازمان حفظ نباتات می‌گوید، باید میان ملخ‌های صحرایی بومی و ملخ‌هایی که با پرواز از فراز دریا به ایران می‌رسند تفاوت قائل شد. آنچه در حال حاضر با آن روبرو هستیم، ملخ بومی است: «برآورد‌ها حاکی از آن است که سطح مبارزه علیه ملخ‌های بومی به ۱۲۵ تا ۱۳۰ هزار هکتار برسد.»

به گفته معین و براساس آخرین آماری که این سازمان از اداره‌های تابعه استانی‌اش دریافت کرده مبارزه علیه ملخ‌های بومی در ۱۸ استان کشور و در سطح ۱۱۵ هزار هکتار صورت گرفته است: «مبارزه در اکثر استان‌ها روبه اتمام است. در ابتدا برآورد‌ها حاکی از آن بود که سطح مبارزه علیه ملخ‌های بومی به ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار هکتار برسد که به‌دلیل بارندگی در نیمهٔ دوم اسفند و فروردین در تمامی کشور به ویژه نیمهٔ شمالی، کانون‌های ملخ از بین رفت و در نهایت سطح مبارزه در استان‌های نیمهٔ شمالی کاهش پیدا کرده است. با توجه به اینکه دو هفتهٔ آینده مبارزه علیه ملخ‌های بومی به پایان می‌رسد، پیش‌بینی می‌شود سطح مبارزه به ۱۲۵ تا ۱۳۰ هزار هکتار برسد.»

معین توضیح می‌دهد که تنها ملخ‌های موجود در کشور، ملخ‌های بومی هستند. از جمله گونه‌ای از ملخ‌ها که با وجود بومی بودن به «مراکشی» مشهور هستند: «جمعیت ملخ‌های بومی در سال‌هایی که بارندگی در سه ماه اول سال مناسب است یعنی مقدار بارش در دامنه کوه‌ها قابل توجه است و امسال نیز چنین بوده، زیاد می‌شود و وقتی جمعیت آن‌ها افزایش یافت از دامنهٔ کوه‌ها وارد باغات و مزارع می‌شوند ملخ‌های مراکشی بومی هستند و در داخل کشور زاد و ولد می‌کنند. امسال در مناطق مختلفی از جمله خراسان رضوی، خراسان شمالی، مازندران، گیلان، قزوین، زنجان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، کردستان، بخش‌هایی از کرمانشاه، تهران، سمنان و اصفهان و هرمزگان مبارزه انجام شده و در حال انجام است. دریاچهٔ پریشان در استان فارس خشک شده و یکی از بستر‌های زاد و ولد ملخ مراکشی در یکی دوسال اخیر شده است.»

احتمال ورود ملخ‌های غیربومی

اما آنچه نگرانی روستاییان به ویژه در استان‌های جنوبی را ایجاد می‌کند به نظر چندان بی‌دلیل هم نیست چرا که حدود یک ماه قبل هم سازمان حفظ نباتات کشور اعلام کرده بود مبارزه با ملخ‌های مراکشی به زودی تمام می‌شود. اما نه تنها این مبارزه تمام نشد، بلکه تا ۱۸ استان نیز گسترش پیدا کرده است. از سوی دیگر، مدیر مبارزه با آفات عمومی سازمان حفظ نباتات کشور در نخستین روز‌های خرداد در مورد احتمال ورود ملخ‌های غیربومی نیز هشدار داده بود: «با توجه به بارش‌های بالاتر از نرمال در عربستان و شرق آفریقا، احتمال ورود ملخ صحرایی به کشور وجود دارد.»

براساس آنچه یک ماه پیش وب‌سایت خبری این نهاد به نقل از معین اعلام کرده بود: «با توجه به بارش‌های مناسب و بالاتر از نرمال در جنوب و مرکز عربستان و همچنین شرق آفریقا در دو ماه گذشته، احتمال ورود ملخ صحرایی به کشور وجود دارد.»

به گفتهٔ او، با وجود اینکه در جنوب عربستان و بخش‌هایی از یمن، «پوره‌ها» بالدار شدند، از این رو با استمرار این روند جمعیت ملخ‌ها از جنوب شبه جزیره عربستان به سمت شمال شبه جزیره حرکت می‌کنند: «اکنون در استان‌های جنوبی ردیابی و پایش علیه ملخ صحرایی در حال انجام است و همواره سموم و آفت‌کش مورد نیاز برای مبارزه علیه ملخ صحرایی تأمین و تدارک دیده شده است. در اکثر مناطق شمالی کشور، مبارزه علیه ملخ بومی در حال انجام است و سطح مبارزه مانند سال گذشته به ۶۰ هزار هکتار رسیده است. اکنون مبارزه علیه ملخ‌های بومی در مناطق سردسیر استان‌های کردستان، آذربایجان غربی و بخشی از آذربایجان شرقی و اردبیل به تازگی شروع شده و پیش‌بینی می‌شود که سطح مبارزه علیه ملخ‌های بومی در کل کشور به ۲۰۰ هزار هکتار برسد.»

گرچه مبارزه با ملخ‌های غیربومی به سطح پیش‌بینی این‌سازمان نرسید، اما زمان مبارزه با آن بیش از انتظار طول کشید. باید دید آیا میدان مبارزه، تا زمان ورود ملخ‌های غیربومی از عربستان، داغ و در نبرد می‌مانند یا زمین‌های کشاورزی می‌توانند پیش از یورش خارجی کمی نفس بکشند.