فعالیت‌های اقتصادی کمیته امداد چقدر شفاف است؟/ زیر و بم اقتصاد رسمی‌ترین حامی فقرا در ایران؛ از سهامداری تا شرکت‌داری و کمک‌های مردمی

اقتصاد۲۴- هم‌سنِ انقلاب اسلامی است، تقریبا چهل و پنج سال. برای محرومیت‌زدایی و رفع فقر از جامعه تاسیس شده است؛ سازمانی شبه‌دولتی که پشتیبانی از محرومان و مستضعفان و توانمندسازی آن‌ها شعار اصلی آن در بدو تولد بود.

کمیته امداد امام خمینی(ره)، در طول دوران فعالیت خود، خصوصا در مناطق محروم البته که حمایت‌های مالی و امدادی غیر قابل انکاری انجام داده است و در راستای شعار توانمندسازی نیازمندان و تخفیف در مصائب آن‌ها تا حدود بسیاری پیش رفته است، اما بنا به دلایلی به نظر می‌رسد نگاه مردم به کمیته امداد، آرام آرام رو به افول رفته است.

به گزارش اقتصاد۲۴ ، شفافیت در عملکرد اقتصادی کمیته امداد، احتمالا رابطه تنگاتنگی با اعتماد عمومی نسبت به این نهاد دارد. البته که میزان کمک‌های مردمی به کمیته امداد به‌طور معمول انجام می‌شود، اما اطلاعات مرتبط با سود‌های سالانه شرکت‌های زیرمجموعه کمیته امداد هنوز در دسترس نیست، مساله‌ای که در ایجاد افول نگاه مردم به این نهاد بی‌ارتباط نیست. در حوزه گردش مالی کمیته امداد، تصور عموم بر کمک‌های مردمی و بودجه دولت است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این دو مورد تمام ساز و کار اقتصادی این نهاد را تشکیل نمی‌دهد. هرچند جستجو در همین دو مورد هم اطلاعات جالب توجهی به دست خواهد داد.

کمک‌های مردمی در آینه آمار

باید گفت که کمیته امداد از منابع پرشمار مالی و سرمایه‌ای بهره می‌برد که صدقه و زکات، تنها بخشی از درآمد‌های آن است. همانطور که پیش‌بینی می‌شود، داده‌ها در این حوزه چندان متمرکز و به‌روز نیست، اما با جستجو در داده‌های برخی رسانه‌ها می‌توان به مواردی هرچند جزئی دست یافت.

ایرانی‌ها روزانه ۵۰۰ میلیون، ماهانه ۱۵ میلیارد تومان و سالانه ۱۸۰ میلیارد تومان به عنوان صدقه پرداخت می‌کنند. [خبر آنلاین به نقل از فارس، ۲۵ دی ۱۳۹۰]

سعید ستاری، معاون مشارکت‌های مردمی کمیته امداد، میزان کمک‌های مردمی در سال ۱۳۹۱ را بالغ بر ۹۰۰ میلیارد تومان و میزان صدقات مردمی تنها در نوروز را ۱.۵ میلیارد تومان عنوان کرد. [پایگاه خبری تحلیلی انتخاب به نقل از ایرنا، ۲۸ فروردین ۱۳۹۲]

بر پایه اعلام دفتر آمار کمیته امداد، درآمد کمیته امداد امام از محل صندوق‌های صدقات سال گذشته (سال ۱۳۹۱) حدود ۱۸۰ میلیارد تومان بوده است. [سایت عصر ایران به نقل از ایرنا، ۱ آذر ۱۳۹۲]

همچنین در آبان ۱۳۹۳، کمیته امداد امام خمینی اعلام کرد که ماهیانه بیش از ۲۱ میلیارد تومان صدقه در ایران جمع‌آوری می‌شود. [سایت تابناک به نقل از خبرگزاری فارس]

میزان مشارکت مردمی به کمیته امداد در سال ۱۳۹۵ معادل هزار و ۴۶۰ میلیارد تومان بوده‌ است که به صورت نقدی و غیرنقدی به آن تحویل و به نقل از شبکه مجازی خیرین کشور، «صد در صد این مقدار صرف امور نیازمندان شده است.»

در سال ۱۳۹۶ نیز بر پایه اعلام کمیته امداد امام خمینی فقط در نیمه نخست آن سال بیش از ۱۵۳ میلیارد تومان در قالب صدقه به این نهاد کمک شده است که استان تهران با ۲۰ میلیارد تومان، اصفهان ۱۳ میلیارد تومان، خراسان رضوی ۱۱ میلیارد تومان، مازندران ۱۰ میلیارد تومان و استان فارس با ۹ میلیارد تومان بیشترین کمک‌ها را به خود اختصاص دادند.

در سال ۱۳۹۷ نیز ۳ میلیارد و ۲۸۶ میلیون تومان میزان کمک مردم به صندوق‌های صدقه بوده است. در سال ۱۳۹۹ هم ایرانی‌ها ۴ میلیارد و ۸۵۳ میلیون تومان به صندوق صدقات کمک کردند، این در حالی است که در سال ۱۳۹۸، این رقم ۳ میلیارد و ۸۹۳ میلیون تومان بود.

بیشتر بخوانید: بررسی مسائل و آسیب‌های اجتماعی در برنامه هفتم توسعه

در سال ۱۴۰۰ میزان کمک‌های مردمی به صندوق صدقات، ۶ میلیارد و ۱۱۷ میلیون تومان از روش‌های مختلف بود. لازم به ذکر است میزان کمک‌های مردمی در قالب خدمات، کالا، نقد و غیر نقد در مجموع ۹ هزار میلیارد بود.

در سال ۱۴۰۱ نیز مردم ایران ۷۳۰ میلیارد تومان از طریق صندوق صدقات و روش‌های الکترونیکی برای کمک به نیازمندان و مستمندان صدقه پرداخت کردند. [خبرگزاری فارس]

همچنین بر اساس آخرین آمار‌های کمیته امداد، حدود ۵ میلیون صندوق خانگی در خانه‌های مردم و نزدیک به ۳۰۰ هزار صندوق در معابر و اماکن کشور وجود دارد و در سال ۱۴۰۱، حدود ۵۰۰ میلیارد تومان از محل صندوق‌های صدقات جمع‌آوری شده است.

آخرین داده‌های مربوط به زکات هم مرتبط با سال گذشته است. مجموع زکات پرداخت شده مردم در سال ۱۴۰۱، دو هزار و ۲۷۶ میلیارد تومان بوده که این رقم نسبت به سال ۱۴۰۰ با رشد ۳۴ درصدی همراه بود. از این میزان، ۱۴۰۰ میلیارد تومان زکات مستحب و ۵۵۳ میلیارد تومان نیز فطریات، کفارات و رد مظالم بوده است.

در مورد سال جاری نیز تنها داده موجود اظهارات رئیس کمیته امداد امام خمینی است که مدعی شده ️کمک‌های مردمی به کمیته امداد در سال ۱۴۰۲،  ۵۵ درصد افزایش داشته، اما هنوز عدد و رقمی از این مبلغ، منتشر نشده است.

همچنین کمیته امداد مدعی است این مبالغ را در سرفصل‌های درمان (۱۴.۵ درصد)، ابن سبیل (نامشخص)، تحصیل (۱۲ درصد)، ازدواج و مسکن افراد نیازمند (۴۵.۵ درصد) هزینه کرده است.

چگونگی پرداخت صدقه به کمیته امداد امام خمینی

صدقه به کمیته‌های امداد معمولاً به صورت متنوعی پرداخت می‌شود. نحوه پرداخت صدقه ممکن است به توافق بین کمیته و کمک‌کننده وابسته باشد. برخی از رایج‌ترین روش‌های پرداخت صدقه به کمیته‌های امداد عبارتند از:

نقدی: افراد می‌توانند صدقه خود را به صورت نقدی به کمیته امداد معطل کنند. این شامل واریز وجه به صندوق‌های کمیته یا مراجع مالی معتبر می‌شود.

بانکی: امروزه امکان پرداخت اینترنتی صدقه و کمک به کمیته امداد از طریق سایت‌ها و اپلیکیشن‌های موبایلی فراهم است. افراد همچنین می‌توانند از طریق درگاه‌های پرداخت بانکی، دستگاه پوز، مستر کارت و ... به کمیته امداد کمک کنند.

اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های مالی: بعضی از اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های مالی مانند آپ، تاپ و ... نیز امکان پرداخت صدقه را فراهم می‌کنند، اما اصلی‌ترین پلتفرم مرتبط با این موضوع اپلیکیشن «صدقه» است.

پرداخت از طریق تلفن همراه: کمیته امداد گا‌ها به دریافت کمک‌ها و صدقات از طریق پیامک و یا ارائه کد‌های دستوری اقدام می‌کند.

دیگر روش‌های الکترونیکی: امکان استفاده از روش‌های الکترونیکی دیگر نیز وجود دارد مانند پرداخت با استفاده از کارت‌های هدیه یا کارت‌های پرداخت الکترونیکی یا حتی پرداخت اینترنتی صدقه در پایگاه اطلاع رسانی دفاتر مراجع تقلید.

کمیته امداد در اولویت بودجه

کمیته امداد و بهزیستی به سبب شرح وظایف خود تقریبا موازی و مشابه با هم، احتمالا جدی‌ترین رقبا در حوزه بودجه هستند. با این تفاوت که سازمان بهزیستی از نظر مالی، به طورکلی وابسته به دولت است، یعنی مانند کمیته امداد هیچ زمینه درآمدی ندارد. اما کمیته امداد، به واسطه صندوق‌های صدقات و جمع‌آوری کمک‌های مردمی، نهادی به شدت درآمدزاست. تنها تا خرداد سال ۱۴۰۰، درآمد کمیته امداد چیزی در حدود ۴۷ هزار میلیارد تومان بود، رقمی تقریبا دو برابر بودجه‌ای که قرار بود از دولت دریافت کند.

بیشتر بخوانید: حمایت مجلس از طرح جدید سککوک و کمیته امداد

به گزارش اقتصاد۲۴ ، در جدول لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ نیز، دولت برای کمیته امداد ۲۵ هزار و ۷۸۱ میلیارد و ۵۳۷ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان بودجه در نظر گرفت که شامل برنامه ارائه خدمات یکپارچه دولت هوشمند (الکترونیکی): ۳ میلیارد تومان، برنامه سیاست‌گذاری، راهبری و توسعه خدمات بیمه‌ای: ۶۶۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان، برنامه سیاست‌گذاری، راهبری و توسعه خدمات حمایتی: ۲۴ هزار و ۶۸۷ میلیارد و ۵۹۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان، برنامه راهبری و حمایت از اشتغال و توانمندسازی اجتماعی: ۴۲۹ میلیارد و ۶۹۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان و برای برنامه پژوهش‌های علمی، کاربردی، فناوری و فن‌آفرینی: ۱۵۰ میلیون تومان است.

برای سال جاری نیز بودجه کمیته امداد بیش از ۳۹ هزار میلیارد تومان بود که نسبت به سال گذشته افزایش ۳۸ درصدی را به همراه داشت.

علاوه بر این مساله برای سال جاری، نمایندگان مجلس لایحه‌ای را تصویب کردند که بر اساس آن، یک درصد از منابع حاصله از وصول عوارض ورود کالا و خدمات سازمان‌های مناطق آزاد به کمیته امداد (۶۰ درصد) و سازمان بهزیستی کشور (۴۰ درصد) واریز شود.

اما این مساله که کمیته امداد چقدر به برنامه‌هایی که دولت برای ارائه بودجه به آن لحاظ می‌کند وفادار است، سوالی است که پاسخ آن به راحتی حاصل نخواهد شد.

تاریک روشن اقتصادی کمیته امداد

همان طور که مطرح شد، کمیته امداد به‌طور عمده از منابع بودجه دولت و کمک‌های مردمی استفاده می‌کند. اما در عین حال، این نهاد خود نیز فعالیت‌های اقتصادی خود را انجام می‌دهد و از این فعالیت‌ها درآمدزایی می‌کند.

فعالیت‌های اقتصادی کمیته امداد به‌صورت سازمان‌یافته در قالب مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی (ره) صورت می‌گیرد. این مجتمع به گواه گزارش روزنامه مردم‌سالاری به تاریخ ۲۳ تیر ماه سال ۹۸، دارای چهار هلدینگ و هر شرکت دارای چندین شرکت تابعه،  زیرمجموعه و فرعی است که از چند ده شرکت تشکیل می‌شود.

این هلدینگ‌های تخصصی شامل شرکت توسعه کشاورزی و دامپروری امداد‏، شرکت کشت و صنعت بهار رفسنجان‏، شرکت توسعه عمران ساختمان امداد‏، شرکت عمران گستر بصیر، شرکت توسعه عمران ساختمان نسیم، شرکت نواندیشان طرح و نظارت امداد، شرکت توسعه و تجهیز معادن امداد‏، شرکت معدن فرآور امداد‏، شرکت توسعه معادن و صنایع معدنی کردستان‏، ‏شرکت تعاونی معدنی امداد‏، شرکت توسعه املاح و انرژی امداد، شرکت توسعه تجارت و سرمایه پایدار امداد‏، شرکت کارگزاری رسمی بیمه تامین آتیه امداد‏، شرکت مهندسی سرمایه انسانی مهر امداد‏، شرکت ارزش آفرینان ایده پایدار‏، شرکت صنعت آفرینان امداد‏ و شرکت راه زندگی رز سفید هستند.

طبق بررسی‌های صورت گرفته اصلی‌ترین شرکت‌های کمیته امداد خمینی(ره)، شرکت‌های زیر هستند که به طور اجمالی به معرفی آنها می‌پردازیم:

هلدینگ توسعه دامپروری و کشاورزی امداد: این هلدینگ در سال ۱۳۶۳ تشکیل شده و طبق آخرین داده‌ها دارای ۱۰ شرکت بوده که حدود ۱۰۰ واحد کشاورزی و دامپروری را در ۱۶ استان کشور مدیریت می‌کند. شرکت‌های زیرمجموعه این هلدینگ در زمینه‌های مختلف اقتصادی فعالیت می‌کنند، از جمله دامداری، پرورش طیور، تولید تخم مرغ، زراعت و باغداری، تولید پسته و غیره. بر اساس اطلاعات ارائه‌شده، این هلدینگ به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مجتمع‌های کشاورزی و دامداری در کشور شناخته‌ می‌شود.

فعالیت‌های کمیته امداد در بخش معدن: کمیته امداد همچنین در حوزه معدن نیز فعالیت دارد و سه شرکت معدنی را اداره می‌کند، از جمله شرکت معدن فرآور امداد که کار بهره‌برداری از دو معدن سنگ را برعهده دارد.

هلدینگ ساختمانی کمیته امداد: کمیته امداد یک هلدینگ در حوزه ساختمان نیز دارد که شرکت عمران ساختمان امداد نام دارد. این هلدینگ پروژه‌های مختلف ساختمانی را به انجام می‌رساند، از جمله پروژه‌های آجودانیه، نیاوران ۳، مجتمع تجاری و اداری طوبی، ظفر دولتشاد، مجتمع مسکونی ولنجک و مجتمع مسکونی ساسان.

بیشتر بخوانید: بهزیستی کودکان بی سرپرست را به حراج گذاشت؟

سرمایه‌گذاری در بازار سهام، فعالیت‌های بازرگانی و بیمه‌ای: کمیته امداد نه تنها در حوزه کشاورزی، معدن و ساختمان فعالیت دارد بلکه در بخش سرمایه‌گذاری در بازار سهام نیز فعالیت‌های بازرگانی و بیمه‌ای انجام می‌دهد. در این حوزه‌ها، شرکت توسعه تجارت و سرمایه پایدار امداد به‌عنوان بازوی اجرایی کمیته وظایف خود را انجام می‌دهد.

املاک کمیته امداد: همچنین، کمیته امداد تعداد قابل توجهی از املاک را نیز در اختیار دارد که درآمدزایی برای این نهاد به ارمغان می‌آورند.

شفافیت، حلقه گم شده کمیته امداد

به گزارش اقتصاد۲۴ ، همانطور که گفته شد، به نظر می‌رسد نگاه مردم به کمیته‌های امداد به دلایلی که ویترین آن شفافیت است، کمی رو به افول گذاشته است، مسئله‌ای که ممکن است به عوامل مختلف بستگی داشته باشد و دلایل آن می‌تواند متنوع باشد. دلایلی که تنها در حد گمانه و اما و اگر‌ها است.

نقص‌ها در مدیریت مالی: اگر کمیته امداد، فعالیت‌های مالی خود را با شفافیت و صداقت به نمایش نگذارد و اطلاعات مالی و مصرف منابع را به درستی ارائه ندهد، اعتماد مردم به این کمیته‌ها کاهش می‌یابد.

بی‌تفاوتی به اهداف اصلی: اگر کمیته امداد از اصلی‌ترین اهداف خود یعنی کمک به محتاجان و مددجویان غافل بماند و به دلایل سیاسی، اقتصادی یا دیگر منافع، اولویت‌بندی‌هایی در اهداف خود لحاظ  کند، اعتماد عمومی را از دست خواهد داد.

نقص در اثربخشی و عملکرد: اگر عملکرد کمیته امداد در رفع نیاز‌ها و مشکلات مردم به نظر مردم ناکافی یا ناکارآمد بوده باشد، نگرانی‌ها و شکایات درباره کمیته افزایش می‌یابد.

نقص در شفافیت و گزارش‌دهی: اگر کمیته امداد اطلاعات کافی و شفاف درباره فعالیت‌ها، مصرف منابع و اثربخشی برنامه‌های خود ارائه نکند، مردم ممکن است نسبت به صحت و قابل اعتماد بودن آن کمیته تردید پیدا کنند.

تأثیر وقوع احتمالی فساد: اگر کمیته امداد با فساد مواجه شود و منابع و کمک‌های مردم به صورت نادرست به کار گرفته شود، نگرانی‌ها و ناامیدی‌ها در مورد این کمیته افزایش می‌یابد.

و در پایان، کمیته امداد امام خمینی(ره) به‌عنوان یک نهاد مرتبط با محرومان جامعه شناخته می‌شود و اموال و شرکت‌های زیرمجموعه آن نیز متعلق به محرومان جامعه هستند. اگر شفافیت در فعالیت‌های اقتصادی این نهاد افزایش یابد و صورت‌های مالی شرکت‌های زیرمجموعه آن و میزان هزینه‌ها و درآمد‌ها به‌صورت عمومی منتشر شوند، قطعاً اعتماد عمومی به این نهاد مهم بهبود خواهد یافت. با ارتقاء شفافیت در فعالیت‌های اقتصادی کمیته امداد و ارائه اطلاعات شفاف و معتبر درباره صورت‌های مالی شرکت‌های زیرمجموعه، مردم به طور دقیق‌تر می‌توانند با عملکرد این نهاد آشنا شوند و نگرانی‌ها درباره نبود شفافیت در مالیات کمیته امداد به حداقل می‌رسد. این تدابیر می‌توانند در تقویت اعتماد عمومی به نهاد کمیته امداد مؤثر باشند.