نظام تامین اجتماعی منتظر ۱۳ میلیون سالمند جدید

اقتصاد۲۴- ایران در حال نزدیک شدن به بحران سالمندی است. سیاستگذاری‌های کلان هم تاکنون نتوانسته چندان به افزایش ازدواج و فرزندآوری کمک کند. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با پیش‌بینی جمعیت سالمندان تا سال ۱۴۲۰، دو سناریو برای جمعیت ایران مطرح کرد.

تاکنون بار‌ها کارشناسان و مقامات دولتی نسبت به پیری جمعیت ایران هشدار داده‌اند. آمار‌های رسمی هم حکایت از کاهش ازدواج و فرزندآوری در کشور دارد. پنجره جمعیتی که سال ۱۳۸۵ باز شد نیز حدود ۲۰ سال دیگر با افزایش جمعیت سالمندان بسته می‌شود. اما اکنون چند نفر در دوره سالمندی هستند؟ در آینده سهم سالمندان از جمعیت ایران چقدر است؟

جمعیت سالمندان به ۱۳ میلیون نفر می‌رسد

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «سالمندی جمعیت در ایران: نتایج داده‌کاوی آینده‌گر» به بررسی جمعیت ایران پرداخت و به سوالاتی که مطرح شده نیز پاسخ داده است. در این گزارش آمده که در آینده نه چندان دور، ایران با ۱۰ میلیون نفر جمعیت ۶۵ ساله و بالاتر مواجه می‌شود. در سال ۱۴۰۰ به حدود ۵.۵ میلیون نفر رسیده و در سال ۱۴۱۵ به ۱۰ میلیون نفر و در سال ۱۴۲۰ به بیش از ۱۳ میلیون نفر می‌رسد. در واقع نظام تامین اجتماعی کشور ایران باید منتظر تامین اجتماعی و مراقبت بهداشتی از یک جمعیت بالغ بر سه برابر آماری باشد که در حال حاضر وجود دارد.

در ادامه این گزارش آمده که تغییر یا عدم تغییر در نرخ باروری هیچ تاثیری بر این موضوع نداشته و سیاست‌های کشور باید توجه خود را به خود این جمعیت جلب کنند و نیاز‌های آن‌ها را باید بشناسند تا توان برنامه‌ریزی و تشکیل زیرساخت‌ها برای اداره کردن آن‌ها را داشته باشند. راز حرکت به سمت سالخوردگی موفق در عبور از جوانی موفق و استفاده از توانایی‌های دوران جوانی به عنوان ذخیره‌ای برای دوران سالمندی است.

۲ سناریو برای نرخ باروری

مرکز پژوهش‌های مجلس دو سناریو برای نرخ باروری مطرح کرده است. باروری یکی از مهم‌ترین مولفه‌های تحول جمعیتی هر کشوری است. باروری روی تعداد و ساختار جمعیت تاثیر می‌گذارد. از دیدگاه جمعیت‌شناسی اولین عاملی که در تغییر و تحول ساخت جمعیت تاثیر مهمی دارد، پدیده باروری است.

سناریوی افزایش باروری: با توجه به سیاست‌های جمعیتی کشور که به سمت افزایش تعداد موالید است و همچنین با توجه به رسیدن بیش‌زایی دهه ۱۳۶۰ به سن باروری و اینکه میزان باروری در سال ۱۳۹۵ به ۲.۰۱ رسیده که نسبت به میزان باروری کل ۱.۹ در سال ۱۳۹۰ افزایش داشته است.

از سوی دیگر میزان باروری کل در خیلی از مناطق روستایی بالاتر از سطح جانشینی است. ضمن آنکه سیاست‌های حذف برنامه‌های تنظیم خانواده برای خانواده‌های مناطق محروم و روستا‌ها می‌تواند در راستای افزایش موالید مفید باشد. در نتیجه سناریوی افزایش جمعیت می‌تواند یک سناریوی محتمل باشد.
سناریوی ثبات باروری: به نظر می‌رسد سناریوی ثبات باروری در حد ۲ برای سال‌های آینده در یک دوره کوتاه‌مدت به دلیل حجم موالید به نیروی محرکه اول دور از ذهن نباشد. البته با عبور از این نسل که در سن باروری هستند، احتمال به وقوع پیوستن این سناریو در درازمدت کم است.

بیشتر بخوانید: دهه شصتی‌ها در بحران تورم سالمندی

با توجه به وضعیت جمعیتی کشور و سیاست‌های جمعیتی حال حاضر، سناریوی افزایش باروری به‌عنوان سناریوی مورد هدف و منتخب است. البته باید این نکته را یادآور شد که پیش‌بینی آینده جمعیتی کشور تا سال ۱۴۲۰ بر اساس فروض جمعیتی صرفا جمعیت زیر ۲۰ سال کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در واقع پیش‌بینی جمعیت تا ۲۰ سال آینده بر اساس جمعیت حال حاضر صورت گرفته و این جمعیت از طریق فرض مرگ و میر به سنین بالاتر منتقل خواهد شد که در ۲۰ سال بعد، جمعیت ۲۰ ساله و بالاتر کشور را تشکیل خواهند داد؛ بنابراین صرفا برای جمعیت زیر ۲۰ سال از طریق فروض باروری، پیش‌بینی انجام می‌شود و تفاوت نتایج پیش‌بینی‌ها نیز در جمعیت همین سنین است.
در دو سناریوی باروری افزایشی و باروری ثابت در سال ۱۴۲۰، جمعیت ایران به ترتیب حدود ۹۸ و ۹۵ میلیون پیش‌بینی شده است. در هر دو سناریو، نرخ رشد جمعیت کشور در آینده رو به کاهش است، ولی آنگونه که مشخص است در سناریوی باروری نرخ ثابت رشد کشور در پایان دوره نزیک به صفر است.

دهه شصتی‌ها، بزرگترین گروه جمعیت ایران

ویژگی‌های حال حاضر جمعیت در ایران متمرکز بر جوانان است. نسل متولدان اواخر دهه ۵۰ و ۶۰ به‌عنوان بزرگترین گروه جمعیت ایران هستند. بزرگترین گروه‌های جمعیتی ایران در سنین ۳۰ تا ۴۵ سالگی با جمعیت حدود ۲۴ میلیون نفر در سال ۱۴۰۱ قرار دارند.
از ویژگی‌های مثبت جوانان حال حاضر کشور ایران، در کنار حجم بسیار بالای آنها، بالا بودن درصد باسوادی و تحصیلات عالیه در بین آنهاست. فرصتی که اگر به درستی از آن استفاده شود و مهارت‌های فراگرفته‌شده در دوران تحصیل با مهارت‌های مورد نیاز مشاغل کشور منطبق شود و جوانان را به سمت اشتغال سوق دهد، می‌تواند رمز موفقیت پنجره جمیتی در ایران باشد.

در ادامه گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده که از ویژگی‌های منفی دوران جوانی در جمعیت ایران، درصد بالای بیکاری، تاخیر در سن ازدواج و تشکیل خانواده و تاخیر در فرزندآوری است که به کاهش باروری در کل کشور منجر شده و نگرانی در مورد سالمندی جمعیت در آینده را به وجود آورده است؛ بنابراین چالش‌های جمعیت حال حاضر و آینده ایران، به نحوه بهره‌برداری از فرصت پنجر جمعیتی بستگی دارد.