برج‌سازی روی نبض باغ گیاه شناسی

اقتصاد۲۴-گودی عمیق در حریم باغ گیاه‌شناسی ملی ایران حفر شده که قرار است ۲۲ برج ۳۸ طبقه از آن سربرآورد. دعوا بر سر این برج‌ها که نفس بخش شمالی باغ ۱۴۵ هکتاری را می‌گیرد، از مدت‌ها پیش آغاز شده است؛ دعوایی که یک سوی آن ارتش جمهوری اسلامی ایران و شهرداری تهران قرار دارند و سوی دیگرش کارشناسان محیط زیست و میراث فرهنگی. عملیات ساخت یکی از جنجالی‌ترین پروژه‌های ساختمانی تهران از ابتدای سال ۱۴۰۱ سرعت گرفت و اکنون که شش ماه از آن زمان می‌گذرد، کار به دیوان عدالت اداری کشیده شده است. تهدید این برج‌سازی برای باغ گیاه‌شناسی در حالی است که پروژه مسکونی استادان دانشگاه تربیت مدرس به ارتفاع ۲۰ طبقه هم در حریم این باغ قرار گرفته است.

سابقه این برج‌سازی که اکوسیستم باغ گیاه‌شناسی را تهدید می‌کند، به توافق شهرداری تهران با ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال ۸۷ برمی‌گردد که طبق آن از ۵۱۱ هکتار زمین متعلق به ارتش، باید ۳۵۰ هکتار به شهرداری واگذار شود و در ۱۶۱ هکتار دیگر آن، ۲۰ هزار واحد مسکونی ساخته شود. زمینی که واگذار شد، درست در حریم باغ گیاه‌شناسی ایران است. شهرداری بار‌ها گفته که این توافق مربوط به دوره قبل است و مجوز‌های لازم را دارد، اما مسئله اینجاست که کارشناسان محیط زیست می‌گویند ساخت ۲۲ برج بلندمرتبه زوال باغ را به دنبال دارد و گویی برج‌ها را روی نبض باغ بنا می‌کنند.

با بالا گرفتن انتقادات، اواخر فروردین امسال، سرانجام ارتش سکوتش را شکست و دریادار سیاری، معاون هماهنگ‌کننده ارتش در جلسه علنی شورای شهر تهران این پاسخ را به منتقدان داد: «هر کاری در پروژه چیتگر انجام دادیم مجوز از شهرداری منطقه داشتیم اگر مشکل است که چرا مجوز دادند؟» در آن زمان رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران گفته بود: «سه طرف یعنی باغ گیاه‌شناسی و ارتش و شهرداری برای حل موضوع اعلام آمادگی کردند.» در اردیبهشت‌ماه، غلامعباس ترکی، معاون حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم دادستانی کل کشور هم مخالفت خود را با این پروژه اعلام کرد.

او در بازدید از این باغ گفت: «احداث ۲۲ بلوک و بالغ بر ۵ هزار و ۵۰۰ واحد در این محل مشکلات متعددی از جمله مشکل آب، آب و هوا و نقض استاندارد‌های ملی و بین‌المللی را برای باغ به وجود خواهد آورد. موضوعی که در حال حاضر مسلم است، اجرای طرح در خارج از چارچوب مشخص بوده و بدون اینکه استاندارد‌های لازم رعایت شود؛ ساخت‌و‌ساز در این محوطه از نظر دادستانی ممنوع بوده و ما با آن مخالف هستیم.» اکنون پس از شش ماه خبری تفاهم وعده‌داده شده نیست و مخالفت دادستانی نیز تاثیری در پروژه نداشته است.

بیشتر بخوانید:در این شهر چه خبر است؟ / شهر را رانت‌جویان تسخیرکرده‌اند!

محمد متینی‌زاده: از زمانی که در منطقه ۲۲ شهرداری تهران بلندمرتبه‌سازی در حاشیه بزرگراه‌های حکیم و همت شروع شد، آرام‌آرام افت آب‌های زیرزمینی آغاز شد. به‌طوری که زمانی ظرفیت چاه‌های موجود در باغ گیاه‌شناسی ۲۰۰ لیتر در ثانیه بود، اما اکنون به حدود ۸۰ لیتر در ثانیه رسیده است

قاضی مشغول بررسی است

محمد متینی‌زاده، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور از پیگیری‌های این موسسه برای توقف برج‌سازی می‌گوید؛ پیگیری‌هایی از طریق دادستانی، معاون اول رئیس جمهور و حتی شورای عالی امنیت ملی کشور. با همه این اقدامات، اما «عملیات با سرعت پیش می‌رود. آن هم در حالی که همه نهاد‌های علمی و اجرایی و حقوقی حاضر در کشور متفق‌القول می‌گویند این پروژه باید متوقف و به جای دیگه منتقل شود. هیچ کدام از دستور‌ها و برنامه‌هایی که پیشنهاد شد نتوانست برج‌سازی را متوقف کند.»

متینی‌زاده می‌گوید: «همه مخالفت خود را با این پروژه اعلام کردند و به ضرس قاطع گفتند که بر مبنای ادله علمی این پروژه بلند‌مرتبه‌سازی در طول زمان به باغ گیاه‌شناسی ملی ایران آسیب می‌زند و به زوال آن می‌انجامد. هیچ کدام از دستورات منجر به توقف نشد. معاون اول رئیس جمهور دستور داد، نشد. خود رئیس جمهور در روز درختکاری به آقای زاکانی دستور داد که متوقفش کند، اما نکرد.»

به گفته او آخرین اقدام این است که با همراهی معاون حقوق عامه دادستانی، پرونده در دیوان عدالت اداری پیش برده می‌شود. متینی‌زاده توضیح می‌دهد: «این شکایت به دیوان رفته و همه ادله ارائه شده است. حتی آقای ترکی، معاون دادستان کل نامه بلندبالایی برای دیوان عدالت اداری نوشته و تمام ادله حقوقی مبنی بر تخلفات رخ داده را اعلام کرده و به‌طور صریح از دیوان خواسته کار متوقف و پروانه باطل شود. در حال حاضر قاضی دیوان مشغول بررسی موضوع است و از شهرداری و ارتش خواسته توضیح بدهند. البته آن‌ها خیلی حرفی برای گفتن ندارند و در جلسه دادگاه هم به همین شکل بود. در حالی که باید ملی فکر کنند و بدانند که این پروژه ارزش باغ گیاه‌شناسی که در خاورمیانه بی‌نظیر و در دنیا کم‌نظیر است را زیر سوال می‌برد.»

عضو شورای شهر:علاوه بر برج‌های مسکونی ارتش، پروژه مسکونی استادان دانشگاه تربیت مدرس در قالب طرح جهادی مسکن و تفاهم‌نامه با سازمان نوسازی به ارتفاع ۲۰ طبقه در حریم این باغ قرار گرفته که موضوع درجلسه امروز کمیسیون ماده ۵ مطرح خواهد شد.

به‌گفته این عضو موسسه تحقیقات جنگل در حالی که ترکی در شهریورماه ۱۴۰۱ جلسه‌ای از شهرداری خواست که میزبان شود و مسئله را حل کند هنوز هیچ جلسه‌ای برگزار نشده است. «در پیگیری‌های گذشته هم خانم مالواجرد که در آن زمان دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی خیلی تلاش کرد. جلساتی در بهمن پارسال گذشته برگزار شد که نمایندگان ارتش آمدند و وزارت جهاد حاضر شد که زمینی معوض به آن‌ها بدهد. خانم مالواجرد وعده داد که هر زمینی داده شود، مجوز شهرک می‌دهیم که ارزش افزوده هم داشته باشد و قیمت زمین‌هایشان بالا برود، اما همراهی اتفاق نیفتاد و ارتش و شهرداری پاسخی ندادند.» اکنون ماشین‌های سنگین در حریم باغ ملی در حال کارند و اینطور که متینی‌زاده می‌گوید «تمام راه‌ها به دیوان عدالت اداری ختم شده است».

تاثیر برج‌سازی بر آب و باد

به گفته متینی‌زاده این پروژه در حالی در شمال باغ گیاه‌شناسی اجرا می‌شود که کمی بالاتر از آن، پیش از این بلندمرتبه‌سازی‌ها آغاز شده بود. «از زمانی که در منطقه ۲۲ شهرداری تهران بلندمرتبه‌سازی در حاشیه بزرگراه‌های حکیم و همت شروع شد، آرام‌آرام افت آب‌های زیرزمینی آغاز شد. به‌طوری که زمانی ظرفیت چاه‌های موجود در باغ گیاه‌شناسی ۲۰۰ لیتر در ثانیه بود، اما اکنون به حدود ۸۰ لیتر در ثانیه رسیده است. به تدریج این افت بیشتر هم خواهد شد.»

بیشتر بخوانید:حمله شهرداری زاکانی با بلندمرتبه‌سازی باغ گیاه‌شناسی تهران

متینی‌زاده با اشاره به انتخاب مکان تاسیس باغ گیاه‌شناسی با توجه به شیب هیدرولیک در پایین‌دست می‌گوید: «با وجود این شیب بارش‌های جوی وارد زمین و سفره‌های زیرزمینی می‌شد و چاه‌ها را سیراب می‌کرد، اما وقتی برج‌ها با آن عمق پی‌ریزی ساخته شد، همه راه‌های نفوذ بسته شد. اکنون این پروژه در شمال باغ، تیر آخر برای توقف ورود آب‌های زیرزمینی و روانه شدن منابع آبی به سمت باغ می‌بندد. بر این اساس نخستین آسیب افزایش شدید افت آب‌های زیرزمینی در باغ گیاه‌شناسی است.»

آسیب دیگر، توقف جریان باد به سمت باغ است. «بهنام حمزه» (رئیس بخش تحقیقات گیاه‌شناسی در باغ گیاه‌شناسی ملی ایران) و «پریسا پناهی» (مسئول کلکسیون‌های خزری (هیرکانی) و زاگرس در باغ گیاه‌شناسی ملی ایران) در مقاله‌ای با عنوان «مروری بر نقش حریم در حفظ و پایداری اکوسیستم‌های طبیعی (مطالعه موردی: باغ گیاه‌شناسی ملی ایران)» که سال ۱۴۰۱ در نشریه علمی تحقیقات حمایت و حفاظت جنگل‌ها و مراتع ایران منتشر شده در این مورد می‌نویسند: «باد‌هایی که از سمت جنوب و جنوب شرق به سمت باغ می‌وزند، با خود بیشترین میزان گرما را به ارمغان می‌آورند و باد‌هایی که از سمت غرب و جنوب غرب به سمت باغ وزیده می‌شوند، بیشتر با خود گردوغبار حمل می‌کنند.

فراوانی باد غالب هرچند با سرعت کم از سمت شمال، نقش مهمی در تعدیل اثر‌های باد جنوبی و غربی دارد. حال اگر ساخت‌وساز‌های مرتفع در اطراف باغ به‌ویژه در شمال و شمال غرب آن انجام شود، با ایجاد بادشکن مصنوعی غیرزنده مانع از وزش جریانات شمالی باد به باغ و باعث تغییر رژیم‌های طبیعی جریانات و تبعات بعدی آن می‌شود. ضمن اینکه وجود ساختمان‌هاای بلند از شمال‌غرب تا شمال شرق اثر‌های منفی را در جریانات شمالی داشته‌اند. ریزش پیش از موعد برگ‌های درختان باغ که در سال‌های اخیر زیاد شده و بسیار زیان‌بار است و به «خزان زودرس» معروف است، یکی دیگر از این اثر‌های ساخت‌وساز‌ها در پیرامون باغ و تغییر ژئومورفولوژی تأثیرگذار بر خرداقلیم (میکروکلیمای) باغ است.»

متینی‌زاده به حساسیت گونه‌های گیاهی اشاره می‌کند و می‌گوید: «وقتی شرایط اولیه که برای باغ تعریف شده بود، یکی‌یکی با بلند‌مرتبه‌سازی و شهرسازی از بین می‌رود، حساسیت گیاهان خودش را نشان می‌دهد. با جلوگیری از وزش باد‌هایی که در فصل گرما به کاهش دمای تابستانی کمک می‌کرد، رفته‌رفته درجه حرارت بالا می‌رود و گیاهان حساس دیگر مقاومت همیشگی‌شان را نخواهد داشت. علاوه بر این جزایر حرارتی تشکیل می‌شود که مزید بر علت خواهد بود.»

آسیب دیگر به گفته او جمعیتی است که قرار است با اتمام این برج‌سازی در این منطقه مستقر شود، به ایجاد آلودگی هوا و پساب، آلودگی نوری و آلودگی‌های صوتی دامن می‌زند که همگی برای گیاهان و جانوران باغ آسیب‌رسان است. مخدوش کردن حریم منظری باغ گیاه‌شناسی هم مسئله دیگر است. متینی‌زاده توضیح می‌دهد: «وقتی باغ گیاه‌شناسی را ایجاد می‌کردند، این محل را انتخاب کردند، چون کاملاً متصل به طبیعت و دور از فضای شهری بود. تا وقتی مردم به باغ می‌آیند ارتباط کاملی با طبیعت داشته باشند.» به گفته او از نقطه‌نظر امنیتی هم اشراف چندده متری برج‌ها به باغ منطقی نیست، آن هم در حالی که این باغ میزبان سفرای خارجی و مقامات عالی کشور در زمان‌های مختلف است.

حریم فراموش‌شده باغ

باغ گیاه‌شناسی به عنوان اثری که در فهرست میراث طبیعی کشور ثبت شده، حریم دارد. متینی‌زاده، عضو موسسه تحقیقات جنگل می‌گوید: «حریم مصوب وزارت میراث فرهنگی بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ متر است. اما عملیات در حدود ۴۰-۵۰ متری باغ در حال اجراست و درست روی نبض باغ می‌افتد.» مقاله‌ای که پیش‌تر به آن اشاره شد با بیان اینکه حریم این باغ در سال ۱۴۰۱ در دفتر ثبت و حریم آثار، حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با تعیین ضوابط و مقررات مشخص برای حفاظت از آن به تصویب رسید، از مواردی نام می‌برند که باغ را تهدید می‌کند و دو مورد از آن‌ها برج‌سازی در اطراف باغ است: «ساخت برج‌های مسکونی متراکم و متعدد از حدود یک دهه پیش در اراضی شمالی باغ، ضلع شمالی بزرگراه‌های حکیم، همت و اطراف دریاچه خلیج فارس شروع شد و همچنین بلند مرتبه‌سازی در مجاورت ضلع شمالی باغ که شامل ساخت پروژه در ضلع جنوبی بزرگراه حکیم و ضلع شمالی باغ است از جمله تهدیدات مهم باغ است» از جمله دیگر تهدیداتی که در این سال‌ها باغ را با مشکل روبه‌رو کرده است هم بر اساس این مقاله، متروی کرج-تهران، بتن‌ریزی کف رودخانه وردآورد، وجود مجتمع‌های پژوهشی و اداری مستقر در حاشیه بلوار پژوهش بوده است.

این مقاله همچنین می‌نویسد که آثار زیان‌بار و بی‌بازگشت پروژه بلندمرتبه‌سازی در قسمت‌های شمالی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران بدون در نظر گرفتن حریم این باغ، کاهش شدید منابع آبی، کاهش وزش باد و تهویه مناسب، افزایش دما و تشکیل جزایر حرارتی، افزایش میزان و گستره گردوغبار، افزایش آلودگی‌های هوا، نور در شب و آلودگی‌های صوتی، نفوذ پساب یا فاضلاب شهری به خاک و آلوده‌سازی آب در دسترس گیاهان، کوچ و نابودی جانوران موجود در این اکوسیستم، از دست رفتن یکی از قطب‌های گردشگری و فرهنگی و البته نابودی منظر است.

در پایان آمده است: «ضروری است ضمن حفاظت از باغ، تمهیدات لازم برای حفظ منطقه حائل آن در اسرع وقت پیش‌بینی و اجرا شود. جلوگیری از ساخت وساز‌های جدید پیرامون باغ و کاهش و تعدیل اثر‌های منفی و مضر سازه‌های موجود اطراف باغ توسط مذاکره با مالکان آن‌ها باید به جد در دستور کار متولیان باغ قرار گیرد. در غیر اینصورت، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد نابودی این باغ ارزشمند خواهیم بود.»

تهدید دیگر باغ: پروژه مسکونی دانشگاه تربیت مدرس

مهدی عباسی، رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران به «پیام ما» می‌گوید: «طرح تفصیلی مصوب منطقه ۲۲ که به امضای نماینده وزارت جهاد و میراث فرهنگی رسید، محدودیت ارتفاعی برای ساخت‌وساز در این محدوده نداشته است. پروانه صادره برای ارتش در سال ۱۳۸۷ بوده و آن زمان باغ گیاهشناسی هنوز به ثبت نرسیده بود. این باغ در سال ۹۵ در فهرست میراث طبیعی ملی به ثبت رسید و در سال ۱۴۰۱ به ثبت آثار ملی-فرهنگی و تاریخی اضافه شد. همچنین حریم این باغ و آثار ملی طبیعی، فرهنگی و تاریخی در ۲۵ تیر ماه سال گذشته توسط وزارت میراث فرهنگی و گردشگری به استانداری تهران ابلاغ شد و استانداری هم به دستگاه‌های ذیربط ابلاغ کرد. علی‌رغم این اتفاقات، ریختن فونداسیون و گودبرداری از سوی ارتش در دست انجام است.»

او ادامه می‌دهد: «این در حالی است که علاوه بر برج‌های مسکونی ارتش، پروژه مسکونی استادان دانشگاه تربیت مدرس در قالب طرح جهادی مسکن و تفاهم‌نامه با سازمان نوسازی به ارتفاع ۲۰ طبقه در حریم این باغ قرار گرفته که موضوع در جلسه امروز کمیسیون ماده ۵ مطرح خواهد شد. این برج هم باید محدودیت ارتفاعی متناسب با ضوابط و حریم آثار ثبتی را رعایت کند.»

رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران با این گفته‌ها خواستار پیگیری ماجرا از سوی دستگاه‌های مرتبط و ذینفع یعنی وزارت جهاد، وزارت میراث فرهنگی، شهرداری و ارتش است. به گفته او شکایت علیه شهرداری درباره برج مسکونی ارتش از سوی انجمن پایشگران حامی محیط زیست (پاما) در دیوان عدالت اداری طرح شده و بعد از یک مرتبه طرح دفاعیه شهرداری منطقه و مرکز در دیوان، همچنان در حال بررسی است و هنوز حکمی صادر نشده است.