پشت پرده‌های اقتصادی دیدار رئیسی و بن سلمان بر ایران و عربستان؛ آیا روابط تجاری تهران-ریاض گرم‌تر خواهد شد؟

اقتصاد ۲۴- سید ابراهیم رئیسی با هدف شرکت در اجلاس اضطراری سران کشور‌های عضو سازمان همکاری اسلامی درباره جنگ غزه، روز گذشته به عربستان سفر کرده است. او اولین رئیس جمهور ایرانی است که پس از ۱۱ سال به عربستان سفر می‌کند و البته این سفر، پس مذاکرات ایران و عربستان و بهبود روابط سیاسی دو کشور رخ داده است.

پیش از این، محمود احمدی‌نژاد در سال ۱۳۹۱ برای شرکت در نشست سازمان همکاری اسلامی درباره جنگ سوریه در این کشور حضور یافته و پس از او، حسن روحانی ملاقاتی با مقامات ارشد کشور عربستان نداشته است. اکنون رئیسی مسافر این کشور شده و در ابتدای ورود خود به ریاض، با امیر قطر یعنی شیخ تمیم بن حمد آل ثانی دیدار و گفتگو کرد.

بهبود روابط سیاسی ایران و عربستان در دولت جدید، تاثیراتی بر روابط اقتصادی این دو کشور نیز گذاشته است و به اعتقاد صاحب نظران، تداوم این روند می‌تواند تحولی در حجم تجارت میان ایران و عربستان به وجود آورد؛ با این حال برخی معتقدند که تحولات اقتصاد دو کشور در سال‌های گذشته، یعنی دست و پنجه نرم‌کردن ایران با تحریم‌ها از یک سو و تلاش‌های عربستان برای صنعتی شدن از سوی دیگر می‌تواند شرایط تجارت این دو کشور را در آینده دستخوش تغییر کند.

فراز و فرود روابط ایران و عربستان

در سال‌های گذشته، روابط سیاسی و به دنبال آن روابط اقتصادی ایران و عربستان سعودی فراز و فرود‌های زیادی را تجربه کرده است. سال ۱۳۹۴ یکی از تیره‌ترین سال‌های روابط ایران و عربستان بوده است. در دی ماه این سال، شیخ نمر، روحانی مبارز در عربستان اعدام شد و دولت ایران مخالفت و اعتراض خود را نسبت به این موضوع اعلام کرد. چند روز پس از این اتفاق و تنش‌هایی پس از آن رخ داد، عادل‌الجبیر، وزیر امور خارجه دولت عربستان اعلام کرد که کشورش، روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرده و از دیپلمات‌های ایرانی خواست که ظرف ۴۸ ساعت آینده خاک عربستان را ترک کنند.

۷ سال پس از این اتفاقات، با تغییر دولت ایران و روی کار آمدن ابراهیم رئیسی روابط دیپلماتیک ایران و عربستان بار دیگر از سر گرفته شد. در تاریخ ۱۹ اسفند ماه سال گذشته مقامات ایرانی و عربستان در پکن با یکدیگر دیدار کردند و توافق‌نامه‌هایی را به امضا رساندند. در روز‌های ابتدایی سال جاری هم، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران با فیصل بن فرحان در پکن دیدار کرد و پس از آن سفارخانه‌ها دو کشور مجدد گشوده شدند و حالا طبیعی است که با توجه به بهبود روابط سیاسی دو کشور، روابط اقتصادی نیز بهبود یافته است.

صادرات ایران به عربستان افزایش می‌یابد؟

نگاهی به آمار‌های جهانی درباره تجارت ایران و عربستان نشان می‌دهد که بیشترین مقدار تجارت ایران و عربستان در سال ۲۰۰۶ و معادل ۸۵۱ میلیون دلار بوده است. هم زمان با تغییرات شرایط سیاسی و همچنین اقتصادی این دو کشور، کیفیت و کمیت تجارت خارجی نیز تحت تاثیر قرار گرفت. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تجارت خارجی این دو کشور در آخرین سالی که روابط سیاسی و اقتصادی برقرار بود یعنی سال ۲۰۱۵ میلادی به ۳۳۰ میلیون دلار رسیده بود.

پس از قطع روابط سیاسی و اقتصادی این دو کشور، حجم تجارت به ۴۰ هزار دلار کاهش یافت. این در حالی است که با آغاز مذاکرات میان ایران و عربستان تجارت میان این دو کشور نیز افزایش یافت. برای مثال در سال ۱۴۰۱، حجم صادرات ایران به عربستان به مبلغ ۱۵ میلیون دلار رسید که نسبت به سال‌های گذشته رشد چشمگیری یافته بود.

بیشتر بخوانید: اشتهای اژد‌های زرد به طلای سیاه خاورمیانه؛ چین چگونه تحریم‌های نفتی ایران را خنثی می‌کند؟

با توجه به آنکه با آغاز سال جاری قدم‌های بزگی در راستای بهبود روابط دیپلماتیک این دو کشور برداشته شد، میتوان حدس زد که حجم تجارت ایران و عربستان در سال ۱۴۰۲ به میزان پیش از قطع روابط یعنی به بیش از ۳۰۰ میلیون دلار برسد. با این حال برخی از کارشناسان معتقدند که رسیدن به این میزان از تجارت با شک و تردید همراه است.
یکی از دلایل این مساله تغییرات ایجاد شده در اقتصاد ایران در سال‌های پس از قطع روابط با عربستان است. یکی از نکات قابل توجه در مورد تجارت این دو کشور نسبت واردات و صادرات این دو کشور است. نگاهی به نسبت صادرات و واردات ایران و عربستان تا پیش از قطع روابط نشان میدهد که میزان صادرات ایران به عربستان از واردات آن بیشتر بوده است.
به عبارت دیگر تراز تجاری دو کشور در بیشتر سال‌ها به طرف ایران مثبت بوده؛ یعنی صادرکنندگان ایرانی توانسته‌اند صادرات بیشتری نسبت به واردات عربستان رقم بزنند. این نسبت در سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ مشهودتر است. در سال ۱۴۰۱ از ایران ۳۱ هزار تن به ارزش ۱۴.۷ میلیون دلار به عربستان صادرات انجام شده است.

در سال ۱۳۹۳ که از سال‌های پایانی تجارت میان دو کشور بوده محصولات آهنی، اسنفنجی، شمش از آهن و فولاد غیرممزوج، انواع زعفران در بسته‌بندی‌های ۱۰ تا ۳۰ گرمی مهمترین اقلام صادرات ایران ایران به عربستان بوده است. یکی از نکات قابل توجه آن است که پس از سال ۱۳۹۷ یعنی همزمان با خروج آمریکا از برجام اقتصاد ایران با چالش‌های زیادی مواجه شد. این در حالی است که اقتصاد عربستان در این سال‌ها مسیر معکوسی را طی کرده و قدم در مسیر صنعتی شدن گذاشته است.

با وجود آنکه صادرات ایران به عربستان در سال‌های گذشته شامل محصولات پیچیده صنعتی نبوده، با این حال در سال‌های گذشته عربستان کشور‌های جایگزینی را برای این محصولات پیدا کرده و به تجارت با آن‌ها پرداخته است. در حال حاضر نیز باید دید که واردات عربستان از ایران مانند گذشته برای این کشور به‌صرفه است یا خیر؟
اگر جانشینان ایران در محصولات مذکور، به ارائه محصولات با قیمت پایین‌تر بپردازند، میتوان گفت که ایران برخی از بازار‌های خود در این کشور را از دست داده است. البته این وجه تاریک ماجرا است و می‌توان گفت که احتمال آن وجود دارد که با توجه به بهبود روابط سیاسی، ایران بتواند بازار‌های جدید را در این کشور برای خود پیدا کند و حجم صادرات خود را افزایش دهد.