نقشه‌های تازه دولت و مجلس برای سهمیه بندی بنزین

اقتصاد۲۴-مرکز پژوهش‌های مجلس در جریان بررسی لایحه بودجه۱۴۰۳، پیشنهاد توزیع یارانه بنزین به افراد را ارائه کرده است. بر اساس این پیشنهاد، دولت باید از خردادماه سال آینده به سرپرست خانوار‌های فاقد خودرو به ازای هر نفر، ماهانه ۱۵ لیتر سهمیه بنزین اعطا کند که این سهمیه از محل حذف سهمیه خانوار‌های دارای سه خودرو و بیشتر تامین می‌شود

در این پیشنهاد، امکان تبادل سهمیه بنزین در یک بازار فراهم خواهد شد. البته تاکید شده است که دولت این حکم را بدون «هرگونه افزایش قیمت بنزین» انجام دهد. از نگاه مرکز پژوهش‌ها این طرح باعث تحقق اهداف عدالت در توزیع یارانه‌ها، مدیریت مصرف و پیشگیری از قاچاق بنزین خواهد شد. اخیرا برخی از نمایندگان مجلس نیز از طرح توزیع سهمیه به افراد دفاع کردند. گزارش‌ها حاکی از آن است که مصرف روزانه اکنون از ۱۱۵ میلیون لیتر گذشته است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ناترازی بنزین ایران به ۱۵ میلیون لیتر در روز برسد.

بازار ثانویه بنزین می‌آید؟

مرکز پژوهش‌های مجلس ضمن انتقاد از نحوه تخصیص منابع سازمان هدفمندی یارانه‌ها، ضرورت به‌کارگیری سیاست‌های «غیرقیمتی» درباره حامل‌های انرژی را یادآور شد و پیشنهاد اختصاص سهمیه بنزین قابل‌معامله به سرپرستان خانوار را مطرح کرد. به گفته این نهاد کارشناسی، در حالی‌که ایرادات کارشناسی دخل‌وخرج سازمان هدفمندی یارانه‌ها همچنان به قوت خود پابرجاست، به نظر می‌رسد بودجه ۱۴۰۳ نقطه‌ضعف‌های تازه‌ای به آن افزوده است.

بیشتر بخوانید:ماجرای قطعی سهمیه بنزین خورو‌ها چیست؟

بر این اساس، همچنان دریافتی و پرداختی سازمان هدفمندی یارانه‌ها خارج از شمول منابع عمومی بودجه قرار دارد و عدم درج جزئیات منابع و مصارف قانون هدفمندی یارانه‌ها، امکان تحلیل آن را عملا از بین برده است.

پیشنهاد مرکز پژوهش‌ها

بازوی پژوهشی مجلس در تازه‌ترین ارزیابی خود از لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ اعلام کرد که بخش مربوط به هدفمندی یارانه‌ها علاوه بر ایرادات سال‌های قبل، دچار ایرادات تازه‌ای شده است و از نظر این نهاد کارشناسی، رای مجلس به احکام تبصره ۸ توصیه نمی‌شود. مرکز پژوهش‌ها در ادامه با تاکید بر لزوم مدیریت مصرف بنزین و سایر ملاحظات، پیشنهاد کارشناسی خود مبنی بر اختصاص سهمیه قابل‌معامله بنزین به سرپرستان خانوار را ارائه کرد. بر این اساس، با توجه به عدم‌تحقق اهداف عدالت در توزیع یارانه‌ها، لزوم مدیریت مصرف و پیشگیری از قاچاق با شیوه توزیع فعلی یارانه بنزین، بازوی پژوهشی مجلس توجه به سیاست‌های غیرقیمتی در مورد ارائه بنزین با رویکرد بازتوزیع یارانه‌ها را پیشنهاد داده است.

در این پیشنهاد اصلاحی، دولت موظف خواهد بود از ابتدای خردادماه در سال ۱۴۰۳ به سرپرستان خانوار‌های فاقد خودرو، به ازای هر نفر ۱۵ لیتر بنزین اختصاص دهد. این بنزین از محل حذف سهمیه خانوار‌های دارای ۳ خودرو و بیشتر تامین می‌شود و امکان مبادله آن وجود خواهد داشت. در این اقدام قیمت بنزین در هیچ‌یک از نرخ‌های سهمیه‌ای و آزاد افزایش نخواهد داشت. طبق این پیشنهاد، دولت موظف است سهمیه سابق را برای حداکثر دو خودروی سواری در خانوار‌های دارای خودرو و نیز سایر سهمیه‌ها شامل خودرو‌های عمومی، وانت‌بار و موتورسیکلت حفظ کند. پیش‌تر برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس نیز به این طرح اشاره کرده بودند و وزیر اقتصاد در خلال اظهارات پیشینش درباره این موضوع صحبت کرده بود.

ایراد جدید در بودجه

بر اساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس، دو ایراد عمده به لایحه بودجه وارد است؛ نخست اینکه طبق روال نادرست و خلاف اصول سابق، در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ دریافتی‌ها و پرداختی‌های سازمان هدفمندی یارانه‌ها خارج از شمول منابع عمومی قرار گرفته و با سقف ۷۵۸ هزار میلیارد تومانی در تبصره ۸ ماده واحده درج شده است.

دومین ایراد نیز به این نکته باز می‌گردد که در لایحه بودجه ۱۴۰۳، جزئیات ارقام تشکیل‌دهنده منابع و سهم هر یک از مصارف درج نشده و این لایحه در این بخش دچار عدم شفافیت است. به عبارت دیگر، بودجه هدفمندی یارانه‌ها به واسطه عدم مشخص بودن جزئیات غیرقابل‌تحلیل است. از این گذشته، گره‌زدن سیاستگذاری انرژی و درآمد‌ها و هزینه‌های شرکت‌های دولتی حوزه انرژی به سیاست‌های رفاهی، منجر به مشکلات فراوانی شده است.

عدم شمول هدفمندی در منابع عمومی، مقایسه و تحلیل بودجه دولت را با خطای بزرگی همراه می‎کند. باید توجه کرد که گردش درآمد‌ها و هزینه‌های شرکت‌های دولتی از کانال سازمان هدفمندی یارانه‌ها منجر به شکل‌گیری یک خزانه‌داری دوم در کنار خزانه‌داری کل کشور می‌شود.

قانونی برای شکستن

بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۳ حاکی از آن است که یکی از ایرادات همیشگی بودجه در بخش هدفمندی یارانه‌ها قرار است سال آینده نیز تکرار شود. بر این اساس، با اینکه با تصویب برنامه ششم توسعه در سال ۹۵، دولت مکلف شده منابع و مصارف قانون هدفمند کردن یارانه‌ها را در جدولی جداگانه در سقف منابع و مصارف عمومی لایحه بودجه درج کند، از سال ۹۶ تا به امروز این منابع و مصارف همواره خارج از سازوکار منابع عمومی و در تبصره ۱۴ قانون بودجه سنواتی درج شده است. این رویه در لایحه بودجه ۱۴۰۳ تداوم یافته و مورد نقد بازوی پژوهشی مجلس قرار گرفته است.

به نظر می‌رسد با توجه به الزام قانونی دولت، این رفتار در بودجه ۱۴۰۳، همانند سال‌های قبل از آن، هیچ توجیهی ندارد. از این گذشته در نظر گرفتن ۳ درصد تنخواه برای سازمان هدفمندی یارانه‌ها از سوی بانک مرکزی، مخدوش‌سازی سیاست پولی و یک سیاست تورم‌زاست. از همه مهم‌تر اختصاص ۴۰ درصد از منابع حاصل از فروش داخلی و صادراتی محصولات فرعی گاز به منابع هدفمندی یارانه‌ها ارتباطی به قانون هدفمندسازی یارانه‌ها ندارد و مغایر با مصوبه مجلس در برنامه هفتم است.